طهمورث حسینی

گمانه‌زنی‌ها و اخبار ضدونقیض درخصوص سرنوشت رئیس‌جمهور و همراهانش در حادثه سقوط بالگرد در منطقه ورزقان، بامداد روز گذشته به پایان رسید و خبر جان‌باختن سید ابراهیم رئیسی به سرتیتر اخبار رسانه‌های ایران و جهان تبدیل شد. بسیاری از مقامات دیپلماتیک در جهان و چهره‌های سیاسی در ایران این اتفاق را تسلیت گفتند. با این حال هنوز علت بروز حادثه‌ از سوی مقامات مسئول به صورت رسمی اعلام نشده است.

ریشه‌یابی حادثه؛ تحریم یا قصور احتمالی

در زمانی که هنوز امدادگران به دنبال نشانه‌هایی از بالگرد سقوط کرده بودند، شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، قصور را متوجه سازمان هواشناسی و تیم امنیت رئیس‌جمهور کرد. او گفت: «هوای آنجا مشخص است. سازمان هواشناسی و تیم امنیت سفر رئیس‌جمهور حتما باید وضعیت را پیش‌بینی می‌کردند.»

وی ادامه داد: «به عنوان یک نماینده سال گذشته به بازدید همین سد رفتیم، این سد یک بندی روی رودخانه ارس و بین ایران و آذربایجان است و قرار شد ما بازدید کنیم و هلی‌کوپتر بیاید ما را به آنجا ببرد اما گفتند هوا مه دارد و هلیکوپتر آمد و ننشست؛ گفتند به صلاح نیست. حال چرا باید در هوای بارانی و مه‌آلود اجازه دهند؛ هلیکوپتر رئیس جمهور پرواز کند. این جای تاسف دارد.»

این نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به این‌که تیم هواشناسی باید لحظه‌ای به خلبان و تیم امنیتی اعلام وضعیت می‌کرد، اظهار داشت: «باید اولین سوال را از تیم هواشناسی کرد، وضعیت جوی را باید به خلبان و تیم رئیس‌جمهور اعلام می‌کردند.»

از سوی دیگر برخی فعالان شبکه‌های اجتماعی با اشاره به نبود امکانات برای مقابله با چنین شرایطی نوشتند که رئیس جمهور کشور نزدیک 15 ساعت مفقود می‌شود اما نه پهپادهای حرارتی، نه بالگرد دید در شب و نه امکانات مناسب برای خروج از این وضعیت بحرانی در کشور پیش‌بینی نشده است.

با درخواست ایران از ترکیه و ارسال پهپاد آکینجی از سوی این کشور، هرچند عملیات امداد شتاب بیشتری گرفت، اما به نقدها و گمانه‌زنی‌ها در خصوص توانایی زیرساختی ایران در بحران دامن زد.

در حالی که ساعت‌ها، عملیات بدون خبر امیدوارکننده‌ای پیش می‌رفت، پهپاد ترکیه‌ای توانست یک نقطه حرارتی که محل سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی بود را شناسایی کند. خبرگزاری آناتولی ترکیه در گزارشی رسمی اعلام کرد که لاشه هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران و هیات همراه آنها در مختصات مشخص شده توسط پهپاد آکینجی ترکیه یافت شده است. این خبرگزاری تاکید کرد که یک فروند پهپاد آکینجی محل دقیق لاشه هلیکوپتر مذکور را شناسایی و اطلاعات مربوطه توسط ترکیه در اختیار مقامات ایرانی قرار گرفته بود.

درحالی‌که پهپاد ترکیه‌ای توانست یک نقطه حرارتی که محل سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی بود را شناسایی کند؛ برخی مقامات ایرانی مانند کولیوند، رئیس جمعیت هلال احمر در اظهاراتی عجیب از اساس کمک خارجی را تکذیب کرد و برخی فرماندهان نظامی هم اعلام کردند که لاشه بالگرد با پهپادهای داخلی شناسایی شده است

به گزارش بسیاری از رسانه‌ها، پهپاد کینجی پس از پایان ماموریت و خروج از ایران، پرچم ترکیه را با پرواز روی دریاچه وان رسم کرد.

با این حال برخی مقامات ایرانی مانند کولیوند، رئیس جمعیت هلال احمر در اظهاراتی عجیب از اساس کمک خارجی را تکذیب کرد و برخی فرماندهان نظامی هم اعلام کردند که لاشه بالگرد با پهپادهای داخلی شناسایی شده است.

علاوه بر پهپاد، فرسوده بودن و پیشرفته نبودن بالگردها هم مورد انتقاد قرار گرفت. شهریار حیدری، نماینده مجلس در این باره گفت: «هلی‌کوپترهای ما هم خیلی پیشرفته نیستند که بتوانند مسیر را به خوبی تشخیص دهند و در هوای مه آلود بتوانند پرواز درستی داشته باشند. حادثه ممکن است برای هر شخصی پیش بیاید چه یک فرد عادی چه یک رئیس‌جمهور و چه مقامات دیگر اما هرچه هست بسیار بسیار حادثه تاسف برانگیز است که در این شرایط و این وضعیت و در یک منطقه مرزی، رئیس‌جمهور سوار بالگردی شود که هوا خوب نباشد و هلی‌کوپتر هم خیلی پیشرفته نباشد.»

گفته می‌شود بالگرد حامل رئیس جمهور متعلق به دوران جنگ ویتنام یا حداقل نمونه‌ای مشابه از مدل‌های غیرنظامی آن بوده که پیش از انقلاب خریداری شده است. بالگرد «بل ۲۱۲» ساخت ایالات متحده آمریکا در حقیقت نسخه اصلاح شده غیر جنگی بل «یو.اِچ-وان.اِن توئین هیوی» است که هنوز هم امروزه به طور گسترده در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پس از سقوط این بالگرد، برخی کارشناسان هواپیمایی اعلام کردند که «بل ۲۱۲» بیش از ۴۰ سال قدمت دارد و برای شرایط پرواز بصری طراحی شده است. معنی این نظر کارشناسی این است که خلبان باید برای دیدن محیط اطراف و زمین، صرفا بر توانایی دید چشمی خود از روی صندلی‌اش تکیه کند.

البته محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه تحریم‌ها را علت این وقوع این سانحه دانسته و در گفت‌وگویی تلویزیونی تاکید کرد: «این حادثه از آثار تحریم‌های ظالمانه بود که فروش دستگاه‌های هوانوردی را تحریم کرده و اجازه نمی‌دهد ایران از امکانات خوب بهره ببرد، این اقدامات در ذهن مرم ایران ثبت خواهد شد.»

برنامه فشرده برای انتخاب

رئیس‌جمهور نهم

حادثه پیش آمده برای هشتمین رئیس‌جمهور، کشور را در یک برنامه فشرده سیاسی و انتخاباتی قرار داده است. مقام رهبری بر اساس اصل 131 قانون اساسی محمد مخبر، معاون اول را به مدت 50 روز در مقام مدیریت قوه مجریه قرار داد تا با کمک دو رئیس قوه دیگر، یعنی محمد باقر قالیباف و محسنی اژه‌ای مقدمات برگزاری زودهنگام انتخابات ریاست جمهوری را فراهم کند.

در میان اهل سیاست نقل است که روسای جمهور ایران با فرجام‌ها و حوادث گوناگون دست و پنجه نرم می‌کنند. ابراهیم رئیسی کمتر از سه سال مهمان خیابان پاستور بود و دست روزگار نیز برای او سرنوشتی متفاوت رقم زد

محسن اسلامی، سخنگوی ستاد انتخابات کشور گفت که «هشتم تیرماه به عنوان روز برگزاری انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری در این کلیات زمان بندی مبنا قرار گرفته و به شورای نگهبان پیشنهاد شده است که بر این اساس، زمان ثبت نام داوطلبان هشتم خرداد ماه خواهد بود.»

او البته گفت که هیچ برنامه‌ای در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته و تاکید کرد: «باید منتظر نظر شورای نگهبان و اعلام رسمی ستاد انتخابات کشور باشیم.»

همچنین علی فتاحی، قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان اعلام کرد: «طبق قانون، وزیر کشور باید تا چند روز آینده دستور برگزاری انتخابات را صادر کند؛ 5 روز برای ثبت‌‌نام نامزدها تعیین خواهد شد و سپس 5 روز شورای نگهبان برای بررسی صلاحیت‌ها زمان خواهد داشت و بعد از اعلام نظر شورای نگهبان، تبلیغات نامزدها آغاز خواهد شد و رئیس‌جمهور جدید برای یک دوره 4ساله انتخاب خواهد شد و تا زمان تنفیذ رئیس‌جمهور جدید، معاون اول مسئولت امور را به‌عهده خواهد داشت»

برنامه فشرده انتخابات و نام‌نویسی از نامزدهای احتمالی در چنین شرایطی، افق ویژه‌ای در سپهر سیاست ایران خواهد گشود. در حالی که کمتر از سه ماه از انتخابات کم رونق مجلس گذشته است، چگونگی مواجهه مردم و حاکمیت با این انتخابات، علامت سوال‌های بسیاری را ایجاد می‌کند.

همچنین تشکیل قوه مجریه و مقننه در یک سال و چگونگی تاثیرپذیری هریک بر دیگری می‌تواند در سال‌های آینده تحولات سیاسی در ایران را تحت تاثیر شدید قرار دهد. با توجه به جدول زمانی مجلس خبرگان رهبری نیز در یک فاصله 8 ساله، سه رکن مهم سیاسی ایران یعنی مجلس خبرگان رهبری، دولت و مجلس شورای اسلامی در یکسال تغییر خواهد کرد.

حسام الدین آشنا، مشاور حسن روحانی در این باره می‌گوید: «در سال 1403 و بعد از 43 سال دوره مجلس و ریاست جمهوری همزمان خواهد شد. این اصلاح زمانبندی، اگرچه ناخواسته، تاثیرات مهمی بر ساختار، فرایند و روند سیاست‌گذاری عمومی و هماهنگی قوا در جمهوری اسلامی خواهد داشت.»

سقوط، صفت جدید در کنار نام رؤسای‌جمهور

در میان اهل سیاست نقل است که روسای جمهور ایران با فرجام‌ها و حوادث گوناگون دست و پنجه نرم می‌کنند. ابراهیم رئیسی کمتر از سه سال مهمان خیابان پاستور بود و دست روزگار نیز برای او سرنوشتی متفاوت رقم زد.

اگر تا پیش از این در کنار نام روسای دولت، فرجامی چون عزل، ترور، حصر، طرد و یا رد صلاحیت قرار می‌گرفت، حالا فرجامی جدید به این مجموعه صفات اضافه شده است:«سقوط»