سرگیجه در آرایش سیاسی مجلس دوازدهم

آرزو بخشنده: دوازدهمین دوره انتخابات مجلس با اعلام نتایج در شنبه(دیروز) به ایستگاه پایانی رسید و وضعیت 290 کرسی تعیین تکلیف شد. بعد از ردصلاحیت‌های گسترده در دو انتخابات گذشته و ادامه روند یکدست‌سازی به نظر می‌رسد موضوه انتخابات در ایران وارد مرحله جدیدی شده و در دروره‌های بعد باید منتظر تصمیم‌سازی مقام‌ها در این‌باره بود. اینکه مشارکت حداقلی یک انتخاب از سوی حکمرانی بوده یا قدرت‌های جانبی ضرورت برگزاری یک انتخابات بدون چالش، اما کمرنگ را تجویز کرده‌اند، هنوز معلوم نیست.

اصرار بر مشارکت حداکثری و حماسه خواندن مشارکت 8‌درصدی در تهران از سوی وزارت کشور این ذهنیت را به یقین نزدیک می‌کند که یک انتخابات جمع وجور و حداقلی طرفدارانی هم دارد که شاید در فضای سیاست‌زده امروز به دنبال تثبیت قدرت خود هستند. انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در ۱۱ اسفند ۱۴۰۲ و ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار شد و در مرحله اول تکلیف ۲۴۵ کرسی و در مرحله دوم تکلیف ۴۵ کرسی باقیمانده مشخص شد. انتخاباتی که بنا به گفته وزارت کشور با ۴۱ درصد، رکورد مشارکت حداقلی را زد.

استقبال از مشارکت حداقلی؟!

“احمدوحیدی” وزیر‌کشور در شبکه اجتماعی ایکس در خصوص برگزاری مرحله دوم انتخابات مجلس دوازدهم نوشته: «مرحله دوم انتخابات پایان یافت. بحمدلله مردم حماسه آفریدند. از همه مردم شریف سپاسگزارم. از همه همکارانم در وزارت کشور، نهادهای امنیتی و انتظامی، شورای نگهبان و ناظرین مردمی مجدد تشکر می‌کنم.» احمد وحیدی همچنین در نشست خبریِ پس از پایان مرحله دوم انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه کار نیمه‌تمام انتخابات مجلس شورای اسلامی به پایان رسید، این انتخابات را یک نقطه بسیار روشن در تاریخ جمهوری اسلامی برای تحکیم مردم‌سالاری دینی در دوران انقلاب اسلامی دانست و البته چنین تفسیر کرد که اکنون شاهد دوره جدیدی از آن هستیم.

این سخنان وحیدی بعد از واکنش‌ها به مشارکت پایین مردم در دوره دوم بود. او در نشست خبری در این باره توضیح‌ داد که : «همیشه در انتخابات مرحله دوم اینطور معمول بوده که میزان مشارکت کمتر شده است اما در این مرحله از مرحله دوم دور قبل مشارکت بیشتری - حدود ۶ درصد - رخ داده است و تقریباً دوبرابر شده است.»

میزان مشارکت مطلوب بود؟

اما دریافت بیرون از دولت درباره انتخابات کاملا متضاد این نظر را نشان می‌دهد؛ چیزی شبیه اوضاع اقتصادی و تحلیل کارشناسان و متقدان در مقابل تعاریف و تفاسیر دولتی از آمارها. «حسام‌الدین آشنا» مشاور اسبق «حسن روحانی» در واکنش به اظهارات وزیر کشور، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:«اگر این میزان مشارکت را حماسه بنامیم، خود و حاکمیت را از درک ضرورتِ آسیب شناسی وضعیت کنونی، محروم کرده‌ایم.» نکته‌ای که بسیاری از تحلیل‌ها قبل و بعد انتخابات اسفندماه گذشته را به این سو سوق‌ داده که اراده‌ای بر کاهش مشارکت و ادامه تصاحب قدرت از طرف جریان خاص وجود دارد که حتی به قیمت تخریب چهره دموکراسی می‌خواهد تصدیگری و دایره نفوذ خود را گسترش دهد.

«محمدجواد آذری جهرمی» وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات در صفحه شخصی خود در توییتر در واکنش به توییت احمد‌وحیدی وزیر کشور مبنی بر حضور حماسه‌‌آفرین و مشارکت پرشور مردم در انتخابات، نوشت: احتمالا منظورشان از «حماسه» آن عدم مشارکت ۹۲درصدی در تهران است. خدا قوت به همه دست اندرکاران برگزاری انتخابات.

بازدم انتخابات، بعد از نشستن بر کرسی نمایندگی

اما صرفنظر از نتایج اعلام شده و میزان رای‌آوری نامزدها در این دوره، موضوع آشفتگی در فهرست‌ها حتی در دقایق پایانی رقابت‌ها در اسفندماه سال قبل و اردیبهشت امسال قابل تامل بود. جنگ داخلی اصولگرایان که از یکسو با قالیباف افتراق داشتند و از سوی دیگر در میان خودی‌ها به سهم‌خواهی بیشتر متهم شده‌ بودند نشان داد احتمالا تعیین رئیس مجلس در آینده نزدیک نقش بسیار مهمی در آرایش سیاسی مجلس دوازدهم خواهد داشت، انتخابی که با اما و اگرهای زیادی روبه‌روست و به دلیل سرگیجه مجلس در شکل‌گیری فراکسیون‌ها قوی و نبود لیدرهای مطمئن در جریان‌ها برای رسیدن به اشتراک سیاسی بیش از هر مشکلی نمایان شده است.

از ویژگی این دوره از انتخابات، ارائه فهرست‌های مختلف توسط جریان‌های سیاسی نظیر «شورای ائتلاف نیروهای انقلاب (شانا) و پایداری»، «شورای وحدت»، «جبهه شریان» و «ائتلاف نیروهای مردمی انقلاب اسلامی» موسوم به (اُمنا) بود که بعضا برخی نامزدها در چند لیست حضور داشتند و برخی از این نمایندگان در حوزه انتخابیه تهران هم برای نخستین بار وارد مجلس شدند.

ترکیب متنوع و شاید نامتجانس

از بین منتخبان راه یافته به مجلس دوازدهم در حوزه انتخابیه تهران کامران غضنفری، امیرحسین ثابتی‌منفرد، محمد سراج، ابوالفضل زهره‌وند، حسین‌صمصامی، پیمان‌فلسفی، مرتضی محمودی، زینب‌قیصری و مجتبی‌زارعی برای نخستین‌بار از این حوزه بر صندلی سبز مجلس جلوس می‌کنند. به عبارتی از بین ۳۰ منتخب راه یافته به مجلس ۹ چهره جدید هستند.

گرچه اغلب راه‌یافتگان در تهران، ری و شمیرانات از فهرست اصولگرایان هستند اما همین افراد که بالاترین رای را در شرایط حداقلی به دست آورده‌اند با چالش‌های متعددی مواجهند. تعدد عضویت آنها در گروه‌های اصولگرایی نه تنها موجب اشتراک نظر آنها نشده، بلکه حرف و حدیث‌های بعد از انتخابات و موضع‌گیری‌های رسایی، ذالنور و نبویان نشان داده که آنها برای رسیدن به اجماع ظرفیت ساخت یک اکثریت منسجم را ندارند. گلایه آنها از قالیباف و ائتلاف پایداری‌ها با او در دقیقه 90 نشان می‌دهد که احتمالا اولین چالش آنها در آغاز به کار این مجلس بر ریاست بالا خواهد گرفت. معرفی چهره‌های میانه همچون متکی و قالیباف برای ریاست و طرح گزینه‌های ذالنوری و نیکزاد در کنار این دو در حالی مطرح شده که چهره‌های نزدیک به قالیباف مدعی هستند یک مقام‌ عالیرتبه نظام به رئیس مجلس سابق گفته است برو و مجلس را اداره کن. چنانکه «محسن رهامی» چهره سیاسی اصلاح طلب، بر این باور است که تعداد نمایندگان اصولگرای تندرو به اندازه‌ای در مجلس دوازدهم افزایش پیدا کرده، که می‌توان قالیباف، را متعادل در نظر گرفت.

این نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی در اظهارنظری گفته است: «در حال‌حاضر رقابت بر سر این است که اجازه ندهند قالیباف رئیس مجلس شود مگر اینکه از بالا پیام و حمایت جدی شود که بنده چنین احتمالی را می‌دهم.»

اشاره او احتمالا قریب به شرایطی است که مجلس دوازدهم در آن به سر می‌برد و ممکن است در آینده وساطت‌ها و میانجیگری‌های بیشتری بر سر جهت‌گیری نمایندگان ضرورت بیاید. تصمیم بر تعادل و توازن در مجلس با یک نیروی فراتر از نگرش‌های سیاسی درونی نمایندگان تندرو باید شکل بگیرد چرا که ترکیب نمایندگان نشان داده، کنار آمدن بر سر قدرت در دوره دوازدهم سخت‌تر از مجالس قبل است.

یک مجلس بدون فراکسیون اکثریت

در این‌حال چینش صندلی‌های پارلمان نیز حکایت از آن دارد که مجلس دوازدهم مجلسی با یک فراکسیون اکثریت نخواهد بود و مجلسی چند فراکسیونی است. برهمین اساس نیز پیش بینی می‌شود مستقلین که بنا به گفته نوری‌قزلجه نزدیک به ۱۰۰ صندلی در این مجلس دارند، قدرت نفوذ و تاثیرگذاری بیشتری نسبت به مجلس فعلی داشته باشند.

غلامرضا نوری‌قزلجه، نماینده منتخب مجلس دوازدهم و رئیس فراکسیون مستقلین مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت فراکسیون با حضور نمایندگان مستقل گفت: «با اعلام نتایج نهایی مرحله دوم انتخابات مجلس دوازدهم، تعداد ۱۳ نفر از نامزد‌ها مشی مستقل به مجلس دوازدهم راه پیدا کردند. بدین ترتیب تعداد اعضای فراکسیون در شرف تأسیس نمایندگان مستقل به عدد ۱۰۰ نزدیک شد و امید‌ها برای شکل‌گیری یک مجلسی پویا که بتواند مطالبات مردم را دنبال کند، افزایش یافت.» با این حال او در پاسخ به اینکه، مستقلین فراکسیون اکثریت را در مجلس دوازدهم تشکیل می‌دهند؟ اظهار کرد: «خیر، فراکسیون نمایندگان با مشی مستقل فراکسیون اکثریت نخواهد بود.»

سقف پرواز مستقل‌ها

با در نظر گرفتن گفته‌های نوری‌ قزلجه و تعداد بالای مستقلین در مجلس آینده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت آنها نیز در وضعیت چالش‌ها سیاسی در درون اصولگرایان نقش مهمی را ایفا خواهند کرد و یارکشی از میان نمایندگان مستقل احتمالا میانه‌روها را به این سمت سوق خواهد داد. با این وجود تعیین تکلیف رئیس و هیئت رئیسه مجلس به عنوان مهمترین دستور کار نمایندگان در هفته‌های آینده مشخص خواهد کرد که مشی اعتدالی به همراهی مستقلین دست بالا را خواهد داشت یا تندروها بخاطر داشتن کرسی ریاست می‌توانند اصولگرایان میانه‌ را به سوی خود جلب کنند. وضعیت متزلزل و تغییرات ناگهانی در تصمیم‌های مجلس دوازدهم دور از ذهن نیست چرا که تغییر نقش‌های سیاسی همزمان با انتخابات ریاست جمهوری سال آینده بدون تردید آنها را در شرایط متفاوتی نگه خواهد داشت، شرایطی که مستقلین، اصلاح‌طلبان و حتی اصولگرایان سنتی را در وضعیت نقد دولت قرار خواهد داد. بنابراین حداقل در یکسال آینده، نبود اجماع سیاسی بر کارکرد اقتصادی و اجتماعی نمایندگان نیز موثر خواهد بود.