سعیده علیپور

تعطیلات نوروز هنوز تمام نشده بود که خبر اجرای طرح نور با هدف مقابله با بدحجابی از سوی نیروی انتظامی منتشر شد. طرحی که پلیس آن را با انتشار دو اطلاعیه آغاز کرد و به اجرای آن بالید و در دومی اعلام کرد که «خوشبختانه شاهد همکاری وصف ناپذیر مردم» با پلیس بوده است. اما خیلی زود ویدئوهایی از مواجهه پلیس با برخی زنان در فضای مجازی منتشر شد. تصاویری که نشان از تنش و خشونت در اجرای این طرح داشت. تصاویری که فضای اجتماعی جامعه را در بحبوحه درگیری‌های منطقه‌ای ایران و اسرائیل برآشفت و سیل انتقادات را حتی از جانب اصولگرایان به سمت نیروی انتظامی روانه کرد.

در حالی که بسیاری از منتقدان، معتقد بودند برخورد خشن با زنان به بهانه روسری نه عقلانی است و نه شرعی، رئیس قوه قضائیه و عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب و گروهی دیگر از چهره‌های نزدیک به حاکمیت هم از شیوه اجرای طرح انتقاد کردند.

در میان حمایت ائمه جمعه، مسئولان وزارت کشور و...، بیانیه سوم نیروی انتظامی با مضمون ادامه اجرای طرح نور با قدرت منتشر شد. شاید به همین دلیل بود که در روزهای اخیر تصاویر شماری از روحانیون با لباس‌های هماهنگ چریکی، نظرها را به خود جلب کرد. تجمعی که احمدرضا رادان، فرمانده نیروی انتظامی در حالی در آن سخنرانی و از طرح نور دفاع کرد که روحانیون با لباس‌های فرم نظامی هم پلاکاردهای دفاع از عملکرد نیروی انتظامی در دست داشتند. .

یکی از تصاویر که به شدت بحث‌برانگیز شد و خبرگزاری مهر، پس از مدت کوتاهی آن را از خروجی خود حذف کرد، مردی غیر معمم شبیه به اتباع افغان در کنار مردی معمم با همین ویژگی بود که پلاکاردی با این مضمون را در دست داشت: «حجاب خط مقدم انقلاب و فرجا سینه چاک آن».

برخی از حضور پر تعداد اتباع مهاجر در اجتماع حمایت از عملکرد فراجا ابراز شگفتی کردند و آن را به ضعف پایگاه اصولگرایان تندروی حامی اجرای اجباری حجاب نسبت دادند. آنها معتقدند، برخی از اتباع برای تداوم حضورشان در کشور به راحتی مورد سوءاستفاده مطامع جناحی گروه‌های حاضر در قدرت قرار می‌گیرند. به طوری که در بزنگاه‌های سیاسی از آنها بهره‌برداری می‌شود

در حالی که برخی این سوال را طرح می‌کردند که روحانیون که ذاتا باید فعالیت فرهنگی و دینی داشته باشند، با لباس نظامی قصد دارند به جنگ چه کسی بروند؟ برخی هم از حضور پر تعداد اتباع مهاجر در اجتماع حمایت از عملکرد فراجا ابراز شگفتی کرده و آن را به ضعف پایگاه اصولگرایان تندروی حامی اجرای اجباری حجاب نسبت دادند.

رادان در پی تایید عملکرد خود است

گشت ارشاد با نام «پلیس امنیت اخلاقی» یا «طرح ارتقای امنیت اجتماعی»، در تابستان سال 1385 از سوی نیروی انتظامی اجرا شد. در آن زمان احمدرضا رادان فرمانده انتظامی تهران بود و اجرای سفت و سخت آن را در پایتخت در پیش گرفت. هرچند این مجموعه با منتقدان جدی مواجه بود اما سال‌ها به فعالیت خود ادامه داد و فراوان خبرهای دستگیری زنان و ارجاع آنها به مرکز پلیس امنیت اخلاقی شنیده می‌شد و حتی خبرهایی هم از درگیری با مردم، افکار عمومی را متاثر می‌کرد. اما دستگیری منجر به فوت مهسا امینی در پایان تابستان سال 1401، کم‌کم نشان داد عمر این مجموعه تمام شده و خبرها از تعطیلی گشت ارشاد حکایت داشت و در پاییز و زمستان همان سال، در خیابان‌ها و میادین پرالتهاب شهرهای بزرگ کشور دیگر خبری از ون‌های پلیس امنیت اخلاقی نبود.

اما این پایان ماجرا نشد. بعد از کشمکش‌های فراوان در خصوص تصویب قانون عفاف و حجاب در مجلس و رفت و برگشت آن از شورای نگهبان، نیروی انتظامی خود دوباره گشت ارشاد را با عنوان جدید طرح نور با حوزه گسترده‌تری از فعالیت؛ از جمله، رصد پوشش شهروندان در عرصه اجتماعی، محل کار، داخل خودرو، شبکه‌های اجتماعی و .... آغاز کرد. اما این آغاز مجدد علاوه بر تفاوت در عنوان تفاوت بزرگ دیگری هم داشت؛ و آن اینکه این روزها پوشش عمومی جامعه نسبت به دو سال گذشته تفاوت‌های اساسی کرده و سطح مقاومت مردم در خصوص تذکر حجاب نیز متفاوت از قبل شده است.

همین تفاوت‌ها سطح درگیری میان ماموران و مردم را متفاوت کرده و سبب شد تصاویری از خشونت و درگیری در هفته‌های گذشته میان مردم و آمران طرح نور

مشاهده شود.

این خشونت‌ها از منظر بسیاری چنان زننده بود که جایگاه امنیتی که فراجا می‌باید برای مردم به نمایش بگذارد را کاملا مخدوش کرد.

چرا پای این سخنرانی، تعداد زیادی روحانی معمم با لباس چریکی نشسته‌اند، چنان که گویی قصد اعزام به غزه برای جنگ با اسرائیل را دارند. این در حالی است که به نظر می‌رسد ذات فعالیت روحانیون باید فرهنگی باشد و حریف این طرح هم نه دشمن بلکه «زنان و دختران این سرزمین هستند که به هر دلیل پوشش و سبک زندگی دیگری دارند و الزاما انگیزه سیاسی هم ندارند»

همسو با این امر، بحث حمایت از نیروی انتظامی و فراجا نیز به سرعت فراگیر شد. تجمع روحانیون با لباس‌های متحد‌الشکل نظامی در صحن حرم حضرت معصومه با حضور و سخنرانی فرمانده نیروی انتظامی نیز در همین راستا صورت گرفت؛ هر چند که از منظر منتقدان این تجمع به جایگاه روحانیت ضربه‌ای دیگری وارد آورد.

محمدعلی ابطحی، رئیس دفتر دولت اصلاحات، به تجمع طیفی از روحانیون در قم آن هم با لباس نظامی واکنش نشان داد و در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «تنظیم‌کنندگان مراسم حضور روحانیانِ لباس رزم پوشیده برای حجاب در قم ضربه‌های سنگینی بر پیکر نحیف شده و کم‌رمق روحانیت وارد می‌کنند. حتی اگر معاریف و استوانه‌های حوزه هم در این مراسم شرکت نکرده باشند که نکرده بودند».

رادان اما به جایگاه روحانیون در این میانه کاری نداشت و تمام قد به دنبال دفاع از اجرای طرح نور بود. او در این اجتماع قصد داشت تا نمایش دفاع متدینین از عملکرد مجموعه‌ای که خود سکاندار آن است را به نمایش گذارد و تیر انتقاداتی که از هر سو به سمتش روان بود را کمی منحرف کند.

فرمانده نیروی انتظامی کشور در تجمع حامیان طرح نور که در حرم حضرت معصومه (س) برگزار شد با بیان این که عده‌ای قصد دارند عفاف و حجاب را یک مسئله امنیتی جا بیندازند، گفت: «بنده رسماً اعلام می‌کنم، رسماً بدانید ما موضوع حجاب و عفاف را یک موضوع کاملاً فرهنگی و کاملاً اجتماعی می‌بینیم، اصلاً انتظامی و امنیتی نمی‌بینیم».

اما منتقدان با اشاره به این بخش از سخنرانی رادان این سوال را مطرح می‌کنند که چرا پای این سخنرانی، تعداد زیادی روحانی با لباس چریکی نشسته‌اند، چنان که گویی قصد اعزام به غزه برای جنگ با اسرائیل را دارند. این در حالی است که به نظر می‌رسد ذات فعالیت روحانیون باید فرهنگی باشد و حریف این طرح هم نه دشمن بلکه، «زنان و دختران این سرزمین هستند که به هر دلیل پوشش و سبک زندگی دیگری دارند و الزاما انگیزه سیاسی هم ندارند».

حضور سوال برانگیز و پر تعداد اتباع

تجمع حمایت از حجاب و طرح نور در صحن حضرت معصومه در قم، اما نکات دیگری هم داشت. تصاویری که از حضور پررنگ اتباع در میان حامیان این طرح خبر می‌داد. حضوری که برخی آن را نشانه عدم حمایت قاطع هموطنان دانستند. آنها این مسئله را مطرح کردند که برخی از اتباع برای تداوم حضورشان در کشور به راحتی مورد سوءاستفاده مطامع جناحی گروه‌های حاضر در قدرت قرار می‌گیرند. به طوری که در بزنگاه‌های سیاسی مثل انتخابات و تجمعات و ... از آنها بهره‌برداری می‌شود.

کاربری در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ابداً مهاجرستیز نیستم و از حضور اتباع قانونی مفید برای توسعه دفاع هم می‌کنم، اما این ارزشی‌ها که مدافع حضور اتباع افغانی در تجمع حامیان گشت ارشاد در قم هستند به این بیاندیشند که در بین هموطنان خود در اقلیت محض قرار دارند و دست به دامن مهاجرینی شدند که حضورشان منوط به رانت است».

به هر حال حمایت‌های روحانیون با پوشش نظامی از عملکرد فراجا و طرح نور در حالی محل نقد و تحلیل بود که دیروز خبرها حکایت از بازگشت مجدد ون‌های گشت ارشاد به خیابان‌ها و تشدید استقرار ماموران در اماکن و ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی داشت. حتی ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است که از حضور پرتعداد ماموران در محوطه ورودی دانشگاه تهران خبر می‌داد. ویدئوهایی که نشان می‌داد لایه‌های فوقانی قدرت در ایران همچنان با جدیت قصد به کارگیری از شیوه‌های گذشته برای غلبه بر چالش حجاب را دارند.