در حالیکه رئیس سازمان سنجش مدعی شده بود که تضمین می‌کند که کنکور 1403، بدون تقلب سپری خواهد شد و علی رغم اینکه وی مدعی شده که همین اتفاق نیز رخ داده است، اخبار منتشر شده باز هم حکایت از آن دارد که در کنکور امسال هم گروهی از گروه‌‌هایی که در خرید و فروش سوالات یا تقلب سرجلسه امتحان دخیل بوده اند، دستگیر شده اند. کنکور امسال در حالی برگزار شد که اخبار ضد و نقیضی از آمار تقلب در آن منتشر شده است. همین چند روز قبل بود که اعلام شده بود حدود 20 نفر از گروههایی که دستی در افشای و فروش سوالات کنکور داشته اند بازداشت شده اند. بعد از آن، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز مدعی شد که، با قاطعیت می‌گوییم که تقلب در کنکور صفر است. هیچ کسی نمی‌تواند سوالات را لو دهد و یا سواستفاده کند. با این حال روز گذشته رئیس سازمان سنجش خبر از دستگیری 4 مورد دستگیری در جریان کنکور 1403 داده است.

یک تاریخچه تقلبی!

گرچه تقلب در کنکور به سال‌های قبل بر می‌گردد اما نقطه اوج‌گیری آن به زمان اپیدمی ویروس کرونا بر می‌گردد، هما‌ن زمان که به دلیل شیوع ویروس کرونا برای بیماران کرونایی در حوزه برگزاری آزمون مکانی جداگانه در نظر گرفته می‌شد و برخی داوطلبان از این فرصت استفاده کرده و توانستند از دفترچه سؤالات عکس گرفته و منتشر کنند.از همان زمان عده‌ای سودجو هم با راه‌اندازی کانال‌هایی در شبکه‌های مجازی مدعی فروش سوالات کنکور شدند و جولان کانال‌های فروش سؤالات سبب شد که بازار فروش وسایل پیشرفته نیز رونق گرفت تا جایی که عده‌ای سودجو با ایجاد کانال‌های فروش سوالات کنکور در شبکه‌های مجازی، احساسات داوطلبان را به بازی گرفتند تا پول‌های کلان پارو کنند.

از چند جنبه

بعد از آن یعنی از زمانیکه نقش معدل امتحانات نهایی در کنکور به تصویب رسید، این تقلب‌ها وارد فازجدیدی شد؛ بخصوص آنکه از آن به بعد، دانش آموزان نهایی و کنکوری‌ها از انواع و اقسام تجهیزات ارتباطی روز جهان برای تقلب استفاده می‌کنند.موضوعی که بارها رئیس سازمان سنجش هم به آن اشاره کرده است. به عنوان مثال عبدالرسول پورعباس در مورد شیوه‌‌‌های تقلب در کنکور و امتحانات نهایی گفته است: تقلب طی سه مرحله صورت می‌گیرد اول ارسال سوال به بیرون، حل سوال و فرستادن جواب به داخل حوزه است. ما ارسال پاسخ به داخل جلسه را مورد هدف قرار دادیم.به گفته پورعباس، ابزار‌هایی تحت عنوان «مسترکارت» وجود دارد که هندزفری بی‌سیم بسیار کوچکی در گوش داوطلب قرار داده می‌شود. با کمک ابزار‌های آشکارساز که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان ساخته شده است، سیگنال‌هایی به هندزفری ارسال و باعث ایجاد صدای بسیار ناهنجاری در گوش داوطلب می‌شود که خود داوطلب متقلب توانایی تحمل را ندارد.

وی همچنین ادعا کرده است؛ ۷ تا ۸ لایه حفاظتی برای آزمون و دفترچه‌‌‌های سوالات و پاسخنامه‌ها و کیسه‌‌‌های حمل سوالات درنظر گرفته شده است. همه این موارد هوشمند است و هر لایه ای که باز شود سازمان سنجش از زمان و نحوه آن مطلع می‌شود. تمام موارد فیلم برداری می‌شود.

وی همچنین گفته است: چند شیوه تقلب داریم که یکی از آنها عکسبرداری از سوالات و ارسال آن به بیرون است. تا صبح روز آزمون که اطمینان کامل می‌دهیم با تمهیداتی که اندیشیده شده هیچ گونه سوالی به بیرون نمی‌آید. اما زمانی که سوال در اختیار داوطلب قرار می‌گیرد ممکن است افرادی که اجیر شده اند از آن عکس بگیرند. در نوبت دی ماه کنکور ۱۴۰۲ تنها یک عکس گرفته شد که داوطلب یک دقیقه بعد دستگیر شد.
رئیس سازمان سنجش سال گذشته خبر از دستگیری چند شبکه گسترده ای که تجهیزات زیادی برای تقلب در آزمون را وارد کشور می‌کردند داده و گفته بود: بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ سامانه و گروه‌‌‌های مجازی که برای القاء تقلب ایجاد می‌کردند، دستگیر شدند. وی همچنین مدعی شده بود که هیچ سوالی از هیچ فردی و از هیچ روزنه ای بیرون نمی‌آید و داوطلبان مطمئن باشند که تمامی افرادی که می‌گویند سوال را در اختیار دارند شیادی است. افرادی که در قرنطینه هستند حتی در معرض امواج نیستند و ما حتی اجازه نداریم به آنها خبر فوت عزیزان و بستگان شان را بدهیم.پورعباس همچنین مدعی شده بود که قرنطینه از عید آغاز می‌شود و به قرنطینه دوم آزمون متصل می‌شود. افرادی که در قرنطینه حضور دارند حتی نور خورشید را هم نمی‌بینند. این سختی‌ها را تحمل می‌کنند تا آزمون در نهایت سلامت باشد.علاوه بر این، رئیس سازمان سنجش امسال خبر از ورود نسل سوم دستگاه‌های آشکارساز تجهیزات تقلب خبر داده بود. گرچه همپای این دستگاه ها، داوطلبان کنکور هم از ابزارهای به روزتری برای تقلب در کنکور استفاده می‌کنند کمااینکه به گفته وی حتی یک داوطلب در کنکور امسال تجهیزات فوق حساسی را در بدن خود مخفی کرده بود!

یک راهکار اینترنتی

موضوع تقلب در کنکور گویا بیشتر از آنچه تصور می‌شود جدی است کمااینکه سال قبل و هنگام برگزاری نوبت اول کنکور سراسری به بهانه جلوگیری از تقلب و حفظ حقوق داوطلبان، همزمان با برگزاری این آزمون اینترنت هم به صورت نقطه‌ای قطع شد. آن زمان سازمان سنجش اعلام کرد که این روش تا حد زیادی موفق بوده و هیچ برگشت پاسخی به حوزه‌های امتحانی در کنکور امسال اتفاق رخ نداد.

این در حالی بود که اعلام شده بود، اگر کاربران از محدوده‌های ذکر شده خارج شوند، به اینترنت دسترسی خواهند داشت، برخی از مردم از شرایط ایجاد شده ناشی از قطع اینترنت با مشکلاتی رو به رو و گلایه‌هایی در این زمینه ایجاد شد تا جایی که عیسی زارع پور - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات - اواخر سال گذشته از مردم بابت مشکلاتی که در محدوده BTSهای حوزه‌های امتحانی پیش آمده بود، عذرخواهی و اعلام کرد این آخرین باری است که اینترنت به خاطر کنکور قطع می‌شود و سازمان سنجش حتما باید برای دور بعدی کنکور به فکر راهکاری جایگزین باشد.

امتحانات نهایی

همین رویه در مورد امتحانات نهایی نیز صادق است کمااینکه سال گذشته وزارت آموزش و پرورش با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که قطعی اینترنت بین الملل در زمان برگزاری امتحانات نهایی و در اطراف این حوزه‌ها به صورت پیشنهاد بوده که مصوب نشده است؛ رئیس مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات- با انتشار پستی در یک شبکه اجتماعی داخلی درباره قطع اینترنت اظهار کرد: همانگونه که سال قبل هم اعلام شد، وزارت ارتباطات برای هیچ آزمونی حتی یک دقیقه هم اینترنت را قطع نخواهد کرد.وی یادآور شد: اینترنت با زندگی مردم گره خورده است، ضرورتی ندارد و اینترنت قطع نمی‌شود. از سه هفته پیش هم اعلام کردم که با کارهایی که می‌کنیم نیازی به قطع اینترنت نیست. هر موجی که وارد حوزه شود توسط دستگاه‌‌‌های ما شناسایی می‌شود.

از یکسال قبل

همان سال گذشته بود که سازمان سنجش مدعی شد که پیش بینی‌‌‌های لازم برای جلوگیری از تقلب در کنکور امسال هم انجام داده است. آن زمان رئیس سازمان سنجش درباره کنکور امسال گفته بود: سوابق تحصیلی از پایه دوازدهم استخراج می‌شود. نرم افزارهای کنکور الکترونیکی تهیه شده است. سخت افزارهای مورد نیاز از سوی جوانان دانش بنیان ساخته و به صورت مدرن طراحی شده که هم اثر انگشت و هم چهره شناسایی می‌شود.. وضعیت آزمون به این گونه است که تمامی شبهات و تقلب از بین می‌رود.

ظرفیتی که برای اجرای این آزمون‌ها به صورت الکترونیک در نظر گرفته شده است در مرحله آزمایشی قرار است به صورت انتخابی برای داوطلب به صورت کاغذی یا الکترونیک اجرا شود. ضمن اینکه دفترچه‌ها نیز بسیار هوشمند می‌شود و عکس داوطلب در تمام صفحات دفترچه خواهد بود و اگر عکس بگیرد خودش را لو داده است.با وجود این تدابیر چند روز قبل محمدحسین حاجیلو رئیس شورای حفاظت آزمون‌ سراسری سال گذشته از دستگیری ۲۴۹ مورد شبکه و گروه مدعی تقلب خبر داد و گفت: ۲۴۹ مورد شبکه و گروه مدعی تقلب در کنکور دستگیر و ۴۸۳ کانال تلگرامی فعال شناسایی شده‌اند و تمام این گروه‌ها تحت اشراف نهادهای نظارتی هستند.

گرچه رئیس سازمان سنجش بعد از آن در خبرهایی ادعا کرد که میزان تقلب در کنکور سال گذشته به حدود صفر رسیده و فقط 40نفر که حرکات شیطنت آمیز می‌کردند را دستگیر کرده اند!

رییس سازمان سنجش همچنین گفت: برگزاری این دو آزمون در قیاس با آزمون سال ۱۴۰۰ و قبل از آن که حدود چند هزار تقلب احراز شد، قابل مقایسه نیست، در نوبت اول و دوم آزمون سراسری امسال که دی ماه گذشته و تیرماه برگزار شد، در مجموع حتی یک مورد تقلب سازماندهی شده اتفاق نیفتاد.پورعباس بادآور شد: در بررسی‌های فنی و گزارش‌‌‌های ویژه‌ که از طرف دستگاه‌های ناظر و دستگاه‌های ضابط و حتی قضات و سازمان بازرسی که حضور مستمر داشتند، تقلب در آزمون سراسری امسال اعلام نشده است و این با کمک و توان همه دستگاه‌های مرتبط اتفاق افتاد.پورعباس گفت: در نوبت تیرماه کنکور ۱۴۰۲ تعداد ۴۰ نفر را به عنوان شیطنت و فضولی در آزمون گرفتیم. این افراد در میان یک میلیون کنکوری عدد زیادی نیست. این افراد دور هم شیطنت‌‌هایی داشتند که به عنوان شبهه‌دار دعوت به آزمون مجدد و مصاحبه می‌شوند و عملا میزان تقلب در کنکور ۱۴۰۲ به صفر رسید. در سال‌‌‌های بعد هم این مسیر را ادامه می‌دهیم.

آزمون از نوع الکترونیکی

علاوه بر انقلابی که ادعا می‌شود در برگزاری سالم کنکور در سال گذشته رخ داده است، از همان زمان سازمان سنجش گفته بود که قرار است بخشی از کنکور 1403 به صورت الکترونیک برگزار شود.آزمون الکترونیکی به این معنی است که آزمون به صورت هوشمند و بدون کاغذ برگزار می‌شود. داوطلبین تمامی مراحل کنکور اعم از مراحل ثبت‌نام، دریافت کارت ورود به جلسه آزمون، برگزاری آزمون، انتخاب رشته و دریافت نتیجه کنکور سراسری همگی به صورت الکترونیکی است.در این آزمون باید برای هر داوطلب یک دستگاه اختصاصی وجود داشته باشد، بنابراین اجرای کامل این طرح به تأمین اعتبار هم بستگی دارد و باید تمامی سالن‌ها مجهز شوند. سال قبل اعلام شد که قرار است بخشی از کنکور سراسری ۱۴۰۳ به صورت الکترونیکی برگزار شود. آن زمان اعلام شد که کنکور الکترونیک به صورت آزمایشی برای آزمون‌های زیر ۳۰ هزار نفر برگزار می‌شود و قرار نیست کل کنکور سراسری ۱۴۰۳ به این شیوه برگزار ‌شود.برای هر یک از داوطلبین یک مانیتور و یک صفحه هوشمند طراحی شده است تا بتوانند در آزمون شرکت کنند و داوطلبین دیگر از کاغذ و سیستم‌های کاغذی استفاده نخواهند کرد. منظور از برگزاری کنکور هوشمند و مجازی این است که داوطلبین به صورت حضوری آزمون می‌دهند و منظور این نیست که کنکور سراسری به صورت مجازی برگزار می‌شودپورعباس در این زمینه در سال پیش گفته بود: آزمون الکترونیک در سال آینده برای بالای ۱۰ هزار نفر اجرا می‌کنیم و پس از اجرای آن برای تعداد بیشتر در نهایت برای کنکور ۱۴۰۳ اجرایی خواهد شد. در دیگر کشورها به صورت همزمان کنکور برگزار نمی‌شود بلکه دسته بندی می‌شود و سوالات هم تراز و یکسان و هماهنگ ارائه می‌شوند. در حال حاضر ۹ کشور به این گونه آزمون اجرا می‌کنند. مشکل حمل و نقل و قرنطینه حل می‌شود و تنها مشکل احتمال جایگزینی افراد به جای همدیگر است که آن هم به دلیل ثبت اثر انگشت و چهره قابل رصد است.

فعلا منتفی است

«مسئولان برگزار کننده کنکور مدعی هستند که جلوی تقلب در کنکور را گرفته اند.» این را محمد رضا نیک نژاد، کارشناس آموزشی اما معتقد است که بعید است بتوان جلوی تقلب در کنکور را گرفت. وی در این زمینه می‌گوید: بر اساس ادعای مسئولان احتمال تقلب در کنکور به صفر رسیده است اما هیچ چیز بعید نیست و تجربه سالهای قبل نشان داده است که این اتفاق در شرایطی که تدابیر زیادی هم در نظر گرفته ، اتفاق افتاده است.

وی در این خصوص ادامه می‌دهد: ما به عنوان شهروندان عادی به آمار و داده‌های آشکار و پنهان دسترسی نداریم؛ بنابراین نمی‌توان ادعای سازمان سنجش مبنی بر نبود تقلب را تأیید و یا رد کرد. البته نه اینکه بخواهیم کسی را متهم کنیم ولی این شائبه‌ها همچنان وجود داره و جسته و گریخته شنیده می‌شنود که تقلب در امتحانات و آزمون‌ها به‌ویژه کنکور، به شکل‌های مختلف انجام می‌شود.وی با ذکر اینکه برای ریشه‌کنی کامل تقلب در امتحانات، فقط کارهای نظارتی صرف کافی نیست تصریح می‌کند: به این معنا که کل سیستم آموزشی و ساختار ارزیابی و سنجش هم باید در میان مدت و بلند مدت اقداماتی انجام دهند تا بتوان تقلب یا شائبه آن را به صفر و یا نزدیک صفر رساند.این کارشناس آموزشی همچنین با ذکر اینکه سازمان سنجش سال گذشته قصد داشت تعدادی از متقلبان را از دانشگاه حذف کند می‌گوید: در این مورد اما رای دیوان عدالت بر این شد که سازمان نمی‌تواند آن‌ها را به دلیل لابی‌ها و تعارض منافعی که وجود داشت، حذف کند. لذا به نظر می‌رسد که غیر از اصلاح ساختار نظارتی، کنترلی و پایشی، نیازمند یک سری کارهای زیربنایی و کیفی هستیم.

به گفته وی البته این اقدامات نظارتی، کنترلی و پایشی تا حدود زیادی وجود دارد. وی با ذکر اینکه بسیاری از کشورها، آزمون ورود به دانشگاه را حذف کرده اند و به تبع آن، حساسیت روی آزمون‌ها را حذف کرده و آموزش‌ها را کیفی کرده اند می‌گوید: مثلا کشورهای اسکاندیناوی به این رویکرد ایده‌آل نزدیک شدند و تا اندازه‌ای هم در این زمینه کامیابی کسب کردند. در این کشورها در ساختار آموزش عمومی، یعنی از کلاس اول تا دوازدهم، اصلا آزمون برگزار نمی‌شود. البته تا دوازدهم یک امتحان وجود دارد که آنهم به شکلی است که تقریبا صد در صد دانش‌آموزان وارد رشته‌هایی که به علاقمند هستند می‌شوند و سایه رقابت و مسابقه فرساینده و آزاردهنده و آثار بلندمدت آن، از روی دانش‌آموز برداشته می‌شود.

وی همچنین تاکید می‌کند: آنچه به عنوان رویکرد میان‌مدت و بلندمدت مدنظر است باید اینطور باشد که حساسیت‎زدایی کرده و فرایندمحور شود. یعنی درواقع تاثیر آزمون در ارزیابی‌ها به مرور کم شود تا به صفر برسد. برای مثال، در آموزش و پرورش و در دوره دبستان آزمون به صورت رسمی وجود ندارد و معلم با ارزیابی دانش‌آموزان، نظر نهایی خود را اعلام می‌کند. به این شکل است که ارزیابی‌ها دیگر به‌صورت آزمون محور نیست.
نیک نژادی همچنین به نقش مافیای در پس پرده کنکور نیز اشاره کرده و می‌گوید: نکته دیگری که وجود دارد؛ موضوع بنگاه‌های اقتصادی وابسته به آموزش مثل مؤسسات کنکور و انتشارات کتاب‌های کمک درسی است. اینهاست که اجازه نمی‌دهند این روند به سرعت به نتیجه برسد. کنکور را می‌توان سرطانی برای آموزش کشور دانست؛ بعضی از دوره‌‌‌های مجلس هم به دنبال این بودند که آن را حذف کنند. به هر حال چه بخواهیم و چه نخواهیم مافیای کنکور وجود دارد و به ضعف فرهنگ آموزشی دامن میزند و خانواده‌ها نیز اطلاعات کاملی در این زمینه ندارند اما عواملی آن‌ها را برای در باقی ماندن فرهنگ آسیب‌زا تحریک می‌کند.وی می‌افزاید: امروزه با گسترش فضای مجازی و تجارت‌های اینترنتی، تا اندازه ای بُتِ مدرک و دانشگاه در جوانان و به ویژه نسل Z شکسته و دیگر اهمیت کنکور و دانشگاه مانند نسل‌های ما، به آن شدت و حدت نیست؛ بنابراین این روند باید ادامه پیدا کند. آموزش ما باید مهارت‌محور باشد تا مدرک محور و آزمون محور. در رادیو و تلویزیون کارشناسان آموزشی و حتی مسئولان کتاب‌‌‌های کمکی را آسیب‌زا می‌دانند و همان رادیو و تلویزیون با تبلیغ کتاب‌های کمک درسی و موسسات آموزشی آسیب‌زا، به ادامه حیات این سرطان آموزشی کمک می‌کند. وی می‌گوید: بسیاری از خانواده‌های سیاسی که مقداری سنتی‌ترند، چه اصلاح‌طلب چه اصولگرا، به لحاظ اقتصادی به این مدارس غیردولتی و نیمه‌دولتی وابستگی دارند. این‌ها موانع بزرگی هستند که اجازه نمی‌دهند این لابی‌ها و مافیاها از میان بروند. نهایتاً، برای اینکه از این گرفتاری نجات پیدا کنیم باید گام‌های مهمی برداریم و به قول سیاسی‌ها به جراحی بزرگ آموزشی نیاز داریم. وی همچنین در مورد افزایش تاثیر معدل در کنکور نیز معتقد است: اینکه تأثیر معدل زیاد شود، به عدالت آموزشی نزدیک تر است. دلیل آن هم اینطور است که اگر کارنامه آموزشی دانش‌آموز در سه سال پایانی بررسی شود، بهتر می‎‌تواند مورد ارزیابی قرار بگیرد تا کسی که یک سال و آن هم برای چهار ساعت سر جلسه کنکور بنشیند؛ این به عدالت آموزشی نزدیکتر است.

البته به هر حال در نتیجه کار آنچنان فرقی نمی‌کند. اینکه ما استرس چهار ساعت یا یک سال را به سه سال تقسیم کنیم، خیلی کمک نمی‌کند؛ اما بهتر از آن است که یک نفر یا یک خانواده تمام انرژی خود را چه به لحاظ مالی و چه به لحاظ غیر مالی در یک سال هزینه می‌کند، در سه سال هزینه کند. اگر به این شکل باشد، دانش‌آموزانی هم که از امکانات گسترده اقتصادی محرومند بهتر می‌توانند در رقابت سه ساله شرکت کنند.او در مورد ادعای رئیس سازمان سنجش که گفته بود قرار است بخشی از کنکور امسال به صورت الکترونیک برگزار شود نیز می‌گوید:‌در این خصوص سازمان سنجش تلاش زیادی کرد تا این اتفاق رقم بخورد اما نکته اینجا است که ما در حال حاضر توان و امکانات و زیر ساخت‌‌‌های لازم برای برگزاری این آزمون را به صورت الکترونیکی نداریم. در واقع باید این را بپذیریم که در این بخش ضعیف هستیم و شرایط برگزاری آزمون به صورت الکترونیک در کشور ما وجود ندارد. نیک نژاد ادامه می‌دهد: در حال حاضر که آزمون امتحان نهایی و آزمون کنکور به صورت کاغذی برگزار می‌شود ، بارها بحث تقلب خصوصا در آزمون نهایی مطرح شده است، حالا اگر زیرساخت‌‌‌های این آزمون الکترونیک هم در کشور مهیا باشد و اجرایی شود مسلما درصد خطا و تقلب هم در ان بالا می‌رود که این می‌تواند برای کنکور فاجعه بار باشد . به همین دلیل به نظر می‌رسد که تا چند سال آینده بحث آزمون الکترونیی در کنکور کاملا منتفی باشد.بدین ترتیب به نظر می‌رسد در صورت صحت ادعای مسئولان سازمان سنجش و متولیان باید منتظر کنکوری بدون حاشیه و در کمال سلامت باشیم. اما اینکه این ادعاها تا چه حد با واقعیت تقلب در کنکور 1403 منطبق خواهد بود سوالی است که برای پاسخ به آن باید چند روزی صبر کرد تا آمار تقلب‌‌‌های این دوره منتشر شود!