امید محسنی: نمایندگی ایران در سازمان ملل می‌گوید؛ اگر شورای امنیت حمله اسرائیل به کنسولگری ایران را محکوم می‌کرد نیازی به مجازات و پاسخ‌گویی از طرف ایران نبود. با این حال با گذشت 12 روز از این حمله وضعیت پیچیده‌تر شده و زورآزمایی دیپلماسی و اقدام‌ نظامی احتمالی، سایه جنگ و درگیری تمام عیار بر سر منطقه گستردانده شده است.

میان دیپلماسی و رویارویی مستقیم

در هفته‌ای که گذشت گمانه‌های زیادی درباره نحوه پاسخ‌گویی ایران مطرح شد. از افزایش فعالیت‌های هسته‌ای تا حمله مستقیم یا پاسخ در چند مرحله، تقریبا همه گزینه‌های روی میز ایران را به صدر اخبار و تحلیل‌های رسانه‌های خارجی آورد، در حالیکه تا روز جمعه ایران به هیچ‌یک از گزینه‌ها عمل نکرد و تردید را در فضای بین‌الملل پراکنده است؛ چیزی میان رویارویی مستقیم یا ترجیح دیپلماسی. برخی تحلیل‌ها بر این پایه استوار است که فضای سیاست خارجی در ایران چنان پیچیده است که امکان انتخاب یک روش مطمئن برای پاسخ‌گویی وجود ندارد. آنگونه که در صحبت‌های امیرعبداللهیان به عنوان یک جمله تکراری در گفت‌وگوهای تلفنی برمی‌آید، ایران نیز مانند آمریکا رویارویی مستقیم را نمی‌پسندد، چراکه ترجیع‌بند گفته‌های وزیرامور خارجه درباره استراتژی پرهیز از درگیری و تنش چنین نمایانده که ایران ناگزیر به پاسخ است. با این وجود منطقه در وضعیت انتظار قرار گرفته ، وضعیتی که از بلاتکلیفی در مواجهه با یک اتفاق بزرگ نشئت می‌گیرد. روزهای گذشته که ایران در تعطیلات به سر می‌برد، پرکارترین روزهای تیم سیاست خارجی بود. خبرهای منتشر شده در رسانه‌های خارجی نشان می‌داد میانجی‌های بین‌المللی وارد عمل شده‌اند و بعد از سفر امیرعبداللهیان به عمان که به نظر می‌رسید نتیجه مثبتی در برنداشت آمریکا از شرکای سیاسی و تجاری خود خواسته تا با ایران به گفت و گو بنشینند.

پیام واشنگتن به تهران

وزیران امورخارجه‌ عربستان، قطر، امارات و عراق در تماس با امیرعبداللهیان گفته‌اند؛ آمریکا پیام داده که از افزایش تنش با اسرائیل پرهیز کنید. باراک راوید، خبرنگار اکسیوس در این زمینه اعلام کرد که وزیران امور خارجه عربستان، امارات، قطر و عراق تلفنی با وزیر امور خارجه ایران درباره تنش‌های منطقه‌ای گفت‌وگو کردند. به گفته او، یک منبع آگاه این‌طور روایت کرده، وزرای امور خارجه عرب پس از دریافت تماس از سوی برت مک‌گورک، مشاور خاورمیانه کاخ سفید، با همتای ایرانی خود صحبت کردند که از آنها خواسته بود پیامی را به ایران در مورد کاهش تنش با اسرائیل برسانند. اینکه این گفت و گوها به سرانجامی رسیده باشد؟ معلوم نیست.
برخی رسانه‌ها گزارش کرده‌اند که اسرائیل از آمریکا خواسته با هشدارهای خصوصی و عمومی و نمایش نیروی خود، واکنش تهران به حمله اخیر اسرائیل به بخش کنسولی سفارت ایران در دمشق را محدود کند.
از طرفی به نقل از مقام‌های اسرائیلی اعلام شده آنها برای حمله مستقیم احتمالی و بی‌سابقه ایران با موشک و پهپاد آماده می‌شوند و ادعای آنها بر این است اگر ایران مستقیماً به خاک اسرائیل حمله کند، پاسخ متقابل خواهند داد.

کارکرد سیاسی و اقتصادی انتظار حمله

در قبال آنچه که ایران و اسرائیل از آن به عنوان اقدام متقابل نظامی نام می‌برند اما به نظر می‌رسد دو اتفاق مهم دیگر زیر پوست این شرایط پیچیده در حال وقوع است: نخست اینکه ایران بر اساس یک استراتژی جدید منطقه را در حالت آماده‌باش برای یک حمله گسترده نگه داشته و از آن سو رسانه‌های خبری غربی با گمانه‌های لحظه‌ای و پمپاژ اخبار حمله قریب‌الوقوع، بازارهای ایران را به انتظار جهش قیمتی گذاشته‌اند. این سطح از تنش ادامه‌دار بعد از اینکه ایران با طمانینه بیشتری در مواجهه با حمله اسرائیل عمل کرده، نشان می‌دهد دو طرف از این شرایط مقاصد سیاسی و اقتصادی مقطعی دارند. ایران بعد از اینکه اسرائیلی‌ها خود را برای یک حمله گسترده آماده کردند می‌خواهد مدت زمان بیشتری را به ساعات اضطراب در اسرائیل بیفزاید.
خبرهای هفته گذشته مبنی بر هجوم اسرائیلی‌ها برای خرید مایحتاج اولیه و خالی شدن برخی فروشگاه‌ها نشان داد سراسیمگی ناشی از حمله قریب‌الوقوع شکننده است. از سویی رسانه‌های خارجی در قبال ایران رویکرد مشابهی داشته‌اند. آنها با پمپاژ اخبار تحریک کننده برای حمله ایران از یکسو بازار ایران را در وضعیت تنش نگه داشته‌اند و از سوی دیگر می‌خواهند ایران در یک عمل انجام شده تصمیم‌های خود را نهایی کند. چنانکه بلومبرگ به نقل از منابع آگاه اعلام کرد که آمریکا بر این باور است حمله ایران به اسرائیل قریب الوقوع است وشرکت هواپیمایی لوفت هانزای آلمان پروازهایش به مقصد تهران و از مبدا تهران را به دلیل «شرایط کنونی خاورمیانه» تعلیق کرد. این رسانه به نقل از منابعی که خواسته‌اند نامشان فاش نشود نوشته حمله احتمالی، احتمالاً با استفاده از موشک‌های با دقت بالا صورت بگیرد و ممکن است در روزهای آینده رخ دهد. بر اساس ارزیابی‌های آمریکا و اسرائیل، مسئله دیگر بر سر این است که چه زمانی اتفاق خواهد افتاد، نه اینکه رخ می دهد یا نه.

ورود آمریکا برای بازدارندگی یا تهدید قطعی؟

از سویی اظهارات بایدن و مقام‌های آمریکایی درباره دفاع تمام قد از اسرائیل در این شرایط ممکن است بیش از اعلام استراتژی کلی ایالات متحده در دفاع از این کشور، برگی باشد که آنها برای بازدارندگی رو کرده‌اند تا بتوانند تنش را به حداقل برسانند. یک مقام آمریکایی در گفت وگو با الجزیره اظهار کرد: اگر از سوی ایران یا نیروهای وابسته به آن، به اسرائیل حمله‌ای صورت گیرد، ایالات متحده به تل‌آویو برای دفاع از خود کمک خواهد کرد.

وی افزود: اگر اسرائیل مورد حمله موشکی و پهپادی قرار گیرد، ممکن است به رهگیری آنها کمک کنیم. البته پنج‌شنبه خبری منتشر شد که حکایت از استقرار ناو آمریکایی در نزدیکی اسرائیل داشت و کارویژه این ناو رهگیری موشک‌های ایران در حمله احتمالی عنوان شده بود.

با این حال آمریکا گزینه تبادل پیام‌های غیرمستقیم با ایران را در کنار تهدیدهای ضمنی در دستور کار دارد. «متیو (مت) میلر» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا دیروز در آخرین اظهارنظر خود گفته است «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه دولت آمریکا در حال رایزنی با شرکا و متحدان واشنگتن است تا با ایران «برای عدم تشدید تنش» گفت وگو کنند.
البته او سخنان بایدن را بار دیگر تکرار کرد تا بازدارندگی ایجاد کند. میلر تصریح کرد: در مورد تهدید‌های ایران علیه اسرائیل و مردم آن بگویم که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا قاطعانه اعلام کرده که تعهد ایالات متحده آمریکا به امنیت اسرائیل در مقابل این تهدیدات قاطع است. بلینکن روز گذشته با یوآو گالانت وزیر دفاع (جنگ) اسرائیل گفت‌و‌گو کرد تا بر تعهد آمریکا به امنیت اسرائیل تاکید کند.سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تصریح کرد: آنتونی بلینکن وزیرخارجه ایالات متجده آمریکا در ساعات گذشته مشغول دیپلماسی بوده و با همتایان خود، ترکیه، چین و عربستان صحبت کرده تا اعلام کند این تشدید تنش به نفع هیچکس نیست و آن‌ها باید از ایران بخواهند تنش‌ها را تشدید نکند. ما همچنین با متحدان اروپایی صحبت کرده ایم تا به ایران بگویند تشدید تنش به نفع این کشور و منطقه نیست.از طرف ایران اما گفته‌ها به شکل یک پروتکل مشخص به رسانه‌ها منتقل می‌شود. وزارت امور خارجه درباره گفت‌وگوهای امیرعبداللهیان با همتایان آلمانی و بریتانیایی خود حق ایران در پاسخ به حمله اسرائیل را محفوظ دانسته و عنوان کرده : حمله اسرائیل به سفارت ایران در دمشق و سکوت آمریکا و انگلیس به معنای تشویق نتانیاهو در تداوم جنگ افروزی و توسعه آن در منطقه است. وزارت امور خارجه ایران در تکذیب گفته‌های خود که از سوی رسانه‌های غربی و اسرائیلی منتشر شد، نیز گفته است: «برخی رسانه‌های اسرائیل مدعی شدند که امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با همتای آلمانی‌اش گفته پاسخ ایران به اسرائیل محدود بوده و منجر به تشدید تنش نخواهد شد. پیگیری‌ها نشان می‌دهد نقل قول برخی رسانه‌های خارجی از وزیر امور خارجه مبنی بر محدود بودن و غیر تنش‌آمیز بودن پاسخ ایران صحت ندارد و کذب است.»

از آن طرف «دیوید کامرون» وزیر امورخارجه انگلیس، ایران را به خویشتن‌داری دعوت کرده و گفته: «عدم خویشتن‌داری از سوی طرف‌ها می‌تواند منجر به گسترش بیش از پیش درگیری‌ها در منطقه شود. کامرون در ادامه ضمن ابراز نگرانی از تداوم تنش در دریای سرخ، در موضوع فلسطین افزود: آمریکا طرحی را برای آتش بس ارائه داده که در صورت موافقت طرف مقابل، دستیابی به آتش بس در دسترس است»، نکته‌ای که با مخالفت حماس در قبال این موضوع، به نظر می‌رسد طرح‌های آتش بس غزه یکی پس از دیگری از سوی طرفین رد می‌شود.

سکوت برخی میانجی‌های سیاسی

اما شریکان که گاه راهبردی برای ایران نامیده می‌شوند، در قبال اتفاقات اخیر سکوت کرده‌اند. نه چین و نه روسیه مواضع فعال و محکمی نمی‌گیرند. گرچه ممکن است پشت پرده سیاست تبادل پیام‌ها و گفت‌و‌گوهایی در جریان باشد اما تا کنون به جز محکومیت‌ حمله اسرائیل به اماکن دیپلماتیک که در سیاست خارجی معمول است، نشانه دیگری از طرف این دو کشور مهم فرستاده نشده. با این حال آمریکا تلاش می‌کند چین و روسیه را وارد جنجال ایران و اسرائیل کند. «میتو میلر» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در خلال گفت و گوی خود با خبرنگاران به این نکته هم اشاره کرد که همه کشورها در قبال افزایش تنش ایران و اسرائیل آسیب خواهند دید؛ اظهارنظری که سعی دارد جامعه جهانی را در مسیر دیپلماسی، بیشتر از قبل فعال کند. با اینکه روسیه و چین در روزهای گذشته بیش از مداخله دیپلماتیک به نوعی سکوت درباره افزایش درگیری‌های منطقه‌ای اکتفا کرده‌اند و اظهارنظرهای کمرنگ آنها تاثیری در کاهش روند تنش نداشته‌ است، میلر در اظهارات خود تلاش کرد زمینه‌های مداخله این دو کشور را روشن کند.

این مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به سوالی درباره تماس‌های تلفنی بلینکن با وزرای امور خارجه دیگر کشور‌ها از جمله چین و میزان موفقیت آن و نیز تمایل آن‌ها برای عدم تشدید تنش‌ها گفت که نمی‌خواهد به جای این کشور‌ها صحبت کند و این کشور‌ها خود صحبت خواهند کرد.

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا بدون محکومیت حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق سوریه مدعی شد: «ایران تنها به کشور‌های منطقه آسیب نمی‌رساند، بلکه به همه کشور‌های جهان آسیب می‌رساند. هر کشوری در جهان از درگیری‌های منطقه‌ای گسترده‌تر آسیب خواهد دید. هر کشوری در جهان از جنگ منطقه‌ای گسترده‌تر، چه از نظر اقتصادی و چه از نظر دیپلماتیک، آسیب خواهد دید؛ بنابراین وزیر امور خارجه برای هر کشوری که ظاهراً رابطه‌ای با ایران دارد روشن کرده است که به نفع آنهاست از این رابطه برای ارسال پیام به ایران مبنی بر اینکه نباید این درگیری را تشدید کند، استفاده کنند.»