گزینه های روی میز؛ از توافق موقت تا نانوشته

رضا پورحسین: شنیده ها حاکی از این است که تهران و واشنگتن در ماه ژانویه در عمان گفتگوهای غیرمستقیم و محرمانه ای را انجام دادند. در این مذاکرات مقامات عمانی پیام‌ها را بین هیئت‌های ایرانی و آمریکایی که در اتاق‌های جداگانه نشسته‌ بودند، منتقل می کردند. سرپرستی مذاکره کنندگان ایرانی بر عهده علی باقری کنی، معاون وزیر امور خارجه و مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران و برت مک گورک، هماهنگ کننده رئیس جمهور بایدن در امور خاورمیانه بود. این اولین باری بود که مقامات ایرانی و آمریکایی مذاکرات حضوری – هرچند غیرمستقیم – را پس از حدود هشت ماه انجام دادند. مقامات آمریکایی گفتند که ایران در ژانویه درخواست این دیدار را کرده بود و عمانی ها قویاً توصیه کردند که ایالات متحده بپذیرد. در عمان، به گفته ایالات متحده، هر یک از طرفین درخواست روشنی از طرف دیگر داشتند.

واشنگتن از ایران می خواست که نیروهای نیابتی خود را مهار کند و حملات حوثی ها به کشتی ها در دریای سرخ و هدف قرار دادن پایگاه های آمریکایی در عراق و سوریه متوقف شود. تهران نیز به نوبه خود از دولت بایدن خواست تا آتش بس در غزه برقرار شود. با این حال، هیچ توافقی حاصل نشد و ظرف چند ساعت پس از آنکه مک گورک جلسه با ایرانی ها را ترک کرد، ایالات متحده حملات نظامی را در یازده ژانویه با تهاجم به چندین موضع حوثی ها در یمن کلید زد. در اوایل فوریه نیز ایالات متحده حملاتی را به پایگاه‌های نظامی مرتبط با ایران در عراق و سوریه در تلافی قتل سه نظامی آمریکایی در حمله شبه‌نظامیان عراقی نزدیک به ایران انجام داد. از آن زمان، حملات به پایگاه‌های ایالات متحده در عراق به پایان رسیده و تنها گزارش‌هایی مبنی بر تعداد کمی از این حملات در سوریه گزارش شده است.

یک مقام ارشد آمریکایی گفت که ایالات متحده در گفت و گوها شرکت کرد تا نشان دهد که حتی با افزایش تنش ها، واشنگتن همچنان برای پیگیری دیپلماسی با ایران آماده است اما اگر این گفتگو به نتیجه نرسد، ایالات متحده از زور استفاده خواهد کرد. دو مقام ایرانی گفتند که ایران در مذاکرات تاکید کرده است که فعالیت شبه‌نظامیان، به‌ویژه حوثی‌ها را کنترل نمی‌کند اما می‌تواند از نفوذ خود بر آنها استفاده کند تا اطمینان حاصل شود که همه حملات متوقف شود، البته در صورتی که آتش بس در غزه حاصل شود – اما نه قبل از آن. مقامات آمریکایی و ایرانی گفتند که ایران و ایالات متحده از زمان دیدار در ژانویه، به طور مرتب به تبادل پیام‌ درباره شبه نظامیان نیابتی و آتش‌بس ادامه داده‌اند.

علی اصغر زرگر، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل در این رابطه گفت: وجود کانال‌های ارتباطی، حتی اگر غیرمستقیم باشد، قطعاً می‌تواند برای کاهش احتمال اشتباه محاسباتی و سوتفاهم مفید باشد. اما همانطور که از آن زمان تا کنون دیده‌ایم، به‌ویژه در مورد حملات حوثی‌ها در دریای سرخ، تنش‌ها بین دو طرف همچنان قابل توجه است. وی افزود: ایالات متحده و ایران هر دو تصمیماتی برای جلوگیری از یک جنگ مستقیم در فوریه گرفتند. نیروهای آمریکایی در پاسخ نظامی خود از حمله مستقیم به ایران اجتناب کردند و ایران شبه نظامیان در عراق را متقاعد کرد که حملات به ایالات متحده را متوقف کنند و شبه نظامیان در سوریه، شدت حملات را کاهش دهند تا از مرگ آمریکایی ها جلوگیری شود. بر همین اساس احتمالا توافق موقت یا توافق نانوشته ای دیگر در دستور کار قرار گیرد.