بعد از اینکه انجمن تجارت الکترونیک تهران گزارشی از وضعیت تاسف بار سرعت اینترنت در ایران منتشر کرد، وب‌سایت معتبر سرف‌شارک نیز در گزارشی دیگر اعلام کرد که ایران از بین ۱۲۱ کشور جهان در جایگاه ۹۵ به لحاظ کیفیت اینترنت زندگی دیجیتال قرار دارد!

دومین گزارش کیفیت اینترنت

در دومین گزارش کیفیت اینترنت که چندی قبل توسط انجمن تجارت الکترونیک ایران منتشر شد، ایران صدرنشینی جهانی در جدول پایین‌ترین کیفیت اینترنت را حفظ کرده است. در این گزارش که بر اساس داده‌های مراجع بین‌آلمللی و تحلیل کارشناسان خبره زیرساخت اینترنت کشور تهیه شده آمده است: رتبه ایران در شاخص اختلال ۴۷ از ۵۰، شاخص سرعت ۵۰ از ۵۰ و محدودیت ۴۹ از ۵۰ است. در این گزارش شاخص‌های کیفیت ۵۰ کشور در پایگاه داده ooni مورد بررسی قرار گرفته است و آمده است: اختلال‌های مکرر در ماه‌های گذشته وضعیت پایداری اینترنت در کشور را شرایط نگران کننده قرار داده است.

بر اساس این گزارش از بین ۵۰ شرکت مورد بررسی ایران برای مدت ۹ ماه به همراه چین صدرنشین جدول پراختلال‌ترین اینترنت بوده است. بر اساس این گزارش اوج اختلال اینترنت ایران روی دو اپراتور همراه اول و ایرانسل از ساعت‌های ۲۰ تا ۲۳ هر روز رخ می‌دهد و میزان تاخیر (Latency) شبکه همزمان با افزایش مصرف کاربران از ساعت‌های ۱۷ تا ۲۳ روندی افزایشی پیدا می‌کند.

در این گزارش اشباع پردازنده‌های تجهیزات فیلترینگ در ساعات پرمصرف یکی از دلایل اصلی اختلال عملکردی اینترنت در ساعات پرمصرف است. بر اساس این گزارش از نظر شاخص محدودیت اینترنت ( قطع اینترنت) نیز ایران با فاصله از هند، پاکستان، اتیوبی و موریتانی در صدر کشورهای محدود کننده اینترنت قرار گرفته است.در زمینه فیلترینگ اما ایران بعد از چین در رتبه دوم کشورهای با بیشترین محدودیت در بازه زمانی فروردین تا آذر ۱۴۰۲ قرار داشته است.

در این گزارش آمده ایران، چین و ترکمنستان صدرنشین محدودیت شبکه‌های اجتماعی هستند و وضعیت دسترسی شهروندان و کسب وکارهای ایرانی به امکانات و پلتفرمهای اطلاع رسانی جمعیدر ایران به مراتب محدودتر از کشورهای دیگر است. این گزارش همچنین تاکید کرده که محدودیت‌های گسترده وبی اساس بر گوگل پلی باعث خسارت زیادی به کاربران شده چراکه کاربران برای استفاده مجبور به استفاده از راه‌های دیگری برای به روزرسانی هستند که این موضوع تجهیزات دیجیتال در ایران را به شدت ناامن و آسیب‌پذیر کرده است.
این گزارش همچنین به اثر تحریم‌ها بر اینترنت ایران هم اشاره کرده که با فرض برداشته شدن تمامی فیلترها از سوی ایران همچنان کاربران ایرانی به فیلترشکن برای دسترسی به اینترنت آزاد نیاز دارند. در زمینه سرعت اینترنت نیز در این گزارش آمده طبق ارزیهابی‌های Google CrUX برای ایرانی‌ها در بازه زمانی پنج ساله، اینترنت سه برابر کندتر شده است.

چه کسی و چرا؟

به گفته انجمن تجارت الکترونیک تهران، پس از انتشار اولین گزارش، قدم‌های کوچک اما امیدبخشی از سوی دولت برای رفع محدودیت‌ها برداشته شده است. در این گزارش آمده: «با این همه، اینترنت این روزهای ایران تغییرات محسوسی نداشته است و می‌توان گفت که ادامه این روند وضعیت اینترنت ایران، آن را در وضعیت خطرناکی قرار می‌دهد. آن‌طور که انجمن از واژه خطرناک تعریف داشته، منظورش این است که همچنان استفاده از اینترنت برای ایرانی‌ها، بدون فیلترشکن ممکن نیست و منطق استفاده از فیلترشکن علاوه بر تحمیل هزینه ماهانه چندهزار میلیاردی است.» انجمن تجارت الکترونیک تهران در پاسخ به این پرسش که چه کسی باید پاسخگوی کیفیت پایین اینترنت باشد؟ از نهادهایی چون دولت، مرکز ملی فضای مجازی، شورای عالی امنیت ملی و قوه قضاییه نام برده است. همچنین این انجمن تأکید دارد که ریاست‌جمهوری، با توجه به اختیاراتی که قانون به او داده، اولین شخص جهت پاسخگویی درمورد وضعیت اینترنت است. انجمن تجارت الکترونیک تهران در گزارش دوم خود، ایران را با ۵۰ کشور دیگر در سه شاخص اختلال، محدودیت و سرعت مقایسه کرده است. ایران درمجموع با کسب ۱۴۲ امتیاز منفی از مجموع ۱۵۰ امتیاز ممکن، در صدر کشورهای با بدترین کیفیت اینترنت قرار دارد. پس از ایران، قزاقستان و چین اینترنت بی‌کیفیت دارند.

نقش کوسه‌ها در کاهش سرعت!

مرداد ماه امسال نيز نت‌بلاکس، نهاد ناظر بر وضعيت اينترنت جهاني، اعلام کرد: «بيش از 20 درصد فعاليت شبکه اينترنت در ايران قطع شده است و اين مشکل همچنان ادامه دارد.» اين نهاد اعلام کرد: «اين قطعي و اختلال درخورتوجه است و اپراتورهاي ايرانسل و درگاه شرکت ارتباطات زيرساخت ايران را تحت تأثير قرار داده است.» خي کاربران آن را به حملات خارجي منتسب کرده و با اين ادعا متمرکزبودن هاب توزيع اينترنت در يک منطقه را از نظر امنيتي اشتباه دانسته‌اند و برخي ديگر اين اتفاقات را به اجراي طرح صيانت و محدودکردن دسترسي کاربران به اينترنت مربوط دانسته‌اند.

آيا طرح صيانت اجرا شده است

اما واکنش معاون وزير ارتباطات در این میان نیز جالب است. وی علت نارضايتي مردم از کيفيت اينترنت را رشد شتابان تقاضا مي‌داند و مي‌گويد: «البته کيفيت پايين نيامده و آمارها اين را اثبات مي‌کند، اما سطح توقع مردم از سرويس‌ها افزايش يافته و از طرفي تعداد کاربراني که از سرويس‌ها استفاده مي‌کنند نيز افزايش يافته‌است.» با اين حال محمدرضا علي حسيني کارشناس فناوري اطلاعات درباره ساز و کار محدوديت اينترنت در ايران مي‌گويد: «به نظر مي‌رسد هدف اصلي اين است که موجوديت اينترنت را نابود کنند، اگر هم نتوانند هدف اين است که به چيزي شبيه چين برسند. يعني يک اينترنت طبقاتي که بر اساس جايگاهي که داريد، تنها مي‌توانيد از يک بخش کوچکي از اينترنت استفاده کنيد. با توجه به صحبت‌هايي که از اينترنت طبقاتي، اينترنت کودک، دسته بندي DNS و DNS داخلي مي‌شود و عدم ايجاد ارتباطات امن، به نظر هدف اين است که تا حد امکان شبيه چين شوند.»

چند نمونه از آثار تخریبی

اما آثار این کاهش سرعت نه تنها بسیاری از کسب و کارها که حتی سیستم آموزش ما را نیز تحت تاثیر قرار داده است. به عنوان مثال ايرنا، در گزارشي از کاهش سرعت اينترنت نوشته است: با توجه به اينکه مدارس و دانشگاه‌ها اين روز‌ها به واسطه آلودگي هوا به صورت مجازي برگزار مي‌شوند، کاربران مدت زمان زيادي را در تعامل با اينترنت مي‌گذارند و شواهد و اعتراض‌ها نشان مي‌دهد، سرعت اينترنت براي برگزاري کلاس‌هاي مجازي نيز مطلوب نيست. اين کندي را مي‌توان در آمار سايت اسپيدتست نيز مشاهده کرد. آخرين آمار ارائه شده از سرعت اينترنت در کشور‌هاي مختلف نشان مي‌دهد «ميانه» سرعت اينترنت ايران همراه 2 رتبه و اينترنت ثابت 3 رتبه کاهش يافته است. از سويي ديگر برخي اقدامات و گزارش‌ها حاکي از نزديک شدن به اجراي کامل طرح اينترنت ملي و طبقه‌بندي شدن اينترنت در ايران است.

وضعیت اینترنت اما تا چه حدی می تواند باعث آسیب به زندگی شهروندان شود؟ سوالی که دکتر سينا تفنگچي، کارشناس فضاي مجازي در پاسخ به آن به «همدلی» مي‌گويد: امروز زندگي ما در اينترنت و تلفن همراه تعريف شده است. مردم کشور ما از يک ابزار براي پيش بردن زندگي و اقتصاد استفاده مي‌کنند، پس در نتيجه با توجه به اختلالات اينترنتي و فيلترينگ، زندگي مردم دچار اختلال شده است و کسي پاسخگوي اين وضعيت نيست. قطعا اگر شما به‌عنوان خبرنگار آمار بگيريد، در اين مدت اختلالات رواني و مشکلات روحي مردم افزايش پيدا کرده، چون يکي از ابزارهاي مهم مراودات و سرگرمي روزانه مردم نابود شده است.»

بازگشت به اينترنت کيلوبايتي

چندی قبل بود که شاپرک با انتشار نامه‌اي از پرداخت‌يارها خواست تا در سريع‌ترين زمان ممکن دامنه خود را از دات‌کام به دات‌آي‌آر انتقال دهند. هرچند شاپرک دليل انتشار اين نامه را خطر احتمالي مسدود شدن دامنه‌هاي دات‌کام به دنبال تحريم‌ها اعلام کرد، اما به‌نظر مي‌رسد شرکت‌هاي پرداخت‌يار رويکرد متفاوت‌تري نسبت به اين موضوع دارند؛ به عقيده آنها با اين درخواست شاپرک شائبه بسته شدن کامل اينترنت بين‌المللي و توسعه اينترنت ملي به وجود آمده است.

در همین راستا تفنگچي، در درابطه با اقدام شاپرک و تکرار اتفاقات سال 98 که مسدود کردن دامنه‌‌هاي .com باعث زيان چندين هزار ميلياردي به مردم و کسب و کارها شد، و هنوز هيچ کسي آنها را گردن نگرفته، مي‌گويد: «انسان طي سال‌ها به بلوغ فکري مي‌رسد و در زمان‌هاي مختلف دايره دانشي خود را افزايش مي‌‌يابد. متاسفانه برخي از مسئولاني که برسر کار هستند مانند سال 84 تا 92 عمل مي‌کنند و حرف مي‌زنند. ما برگشتيم به سال‌ها پيش و مسئولاني که اينترنت 128 کيلوبايتي را براي مردم مناسب مي‌ديدند و اينترنت 512 کيلوبايتي را منوط به داشتن نامه رسمي يا مجوز کسب و کار مي‌دانستند، حالا نيز همان تفکر را دارند. اين دستاوردها و اعمال سليقه جز اينکه نارضايتي‌هاي عمومي را افزايش دهد يا براي کشور هزينه به‌بار بياورد، هيچ دستاورد ديگري ندارد. فضاي مجازي يکي از ابزارهاي سرگرمي مردم و جوانان است. اينکه سرعت اينترنت آنقدر پايين باشد که حتي دسترسي به سايت‌هاي داخلي نيز ممکن نباشد، عقب‌گرد به همان سال‌هاي 84 است و کارها به رويه‌ کاغذي بازمي‌گردد و سندهاي تحول و چشم انداز در کل فراموش شود.