سعیده علیپور

جمعه، 11 اسفند، دو انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات مجلس خبرگان به صورت همزمان در سراسر کشور برگزار خواهد شد. اما این دو انتخابات تفاوت‌های ماهوی بسیار با دوره‌های قبلی خود دارد. بر اساس اعلام وزارت کشور، نه به شناسنامه‌های رای‌دهندگان مُهر شرکت در انتخابات زده می‌شود و نه اساسا نیاز هست رای دهنده شناسنامه برای اخذ رای ارائه دهد. تنها کارت ملی، پاسپورت، کارت پایان خدمت یا گواهی‌نامه برای این منظور کافی است. تسهیل در انتخابات در حالی است که کمتر از یک هفته به انتخابات مجلس باقی مانده و هنوز بسیاری از شهروندان نه شور و هیجان و حرف و حدیثی در خصوص شرکت در انتخابات نشان می‌دهند و نه اساسا اطلاعی از چند و چون وکاندیداها دارند. به طوری که انگار این انتخابات قرار است در کشور همسایه و بدون اثری بر زندگی آنها برگزار شود.

همه اینها البته دلیل آن نیست که انتخابات بدون حاشیه بماند و حرف و حدیث‌هایی درخصوص نحوه برگزاری آن در میان نباشد. در حالی برگزارکنندگان سخن از تسهیل برگزاری انتخابات به میان می‌آورند که بسیاری آن را در شرایط فعلی کشور، با شائبه مهندسی انتخابات نگران‌کننده می‌دانند.

آنها این سوال را مطرح می‌کنند که بدون مُهر زدن شناسنامه تنها راهی که امکان دارد یک نفر نتواند دو یا چندبار رای دهد، این خواهد بود که در روز انتخابات تمامی شعب رای (ثابت و سیار) به‌صورت برخط و لحظه‌ای از تمام نقاط کشور اطلاعات‌ خود را به سرورهای مرکزی بفرستند. در حالی که برخی از نبود زیرساخت لازم در این خصوص ابراز نگرانی کرده‌اند که برخی هم این سوال را پرسیده‌اند که در صورت قطع برق، قطع اینترنت یا هک سیستم وزارت کشور که با توجه به سوابق کشور در حوزه امنیت سایبری دور از انتظار نیست، سلامت این انتخابات چگونه تضمین خواهد شد؟

انتخابات الکترونیک در معدود حوزه‌های انتخابیه

الکترونیکی شدن انتخابات موضوع جدیدی نیست. اولین بار در زمان دولت هاشمی رفسنجانی بود که آوازه برگزاری انتخاب الکترونیکی به گوش رسید. زیرساخت‌های مختصر در آن زمان، البته سبب شد تا این برنامه به جایی نرسد تا اینکه در دوره دولت اصلاحات بخشی از انتخابات شورای شهر به صورت الکترونیک برگزار شد. این رویه اما ادامه‌دار باقی نماند، چرا که اعضای شورای نگهبان به دلیل آنچه باعث سلب نظارت این نهاد در امر انتخابات می‌شد، این شیوه را نمی‌پذیرفتند. این مخالفت ادامه داشت تا اینکه خبر رسید در انتخابات آتی بسیاری از شهرها آمادگی برگزاری انتخابات الکترونیک را دارند، حتی مجلس دولت را مکلف کرد که در یک هشتم حوزه‌های انتخابیه، رای‌گیری الکترونیک باشد. اما در نهایت ستاد انتخابات کشور اعلام کرد که انتخابات مجلس شورای اسلامی تنها در قم، رشت و خمام، آبادان و ملایر به صورت الکترونیکی

برگزار می‌شود.

اما از فرایند مدرن شدن انتخابات، به تهران و سایر شهرها تنها حذف شناسنامه و مُهر رسید!

بدون مُهر زدن شناسنامه تنها راهی که امکان دارد یک نفر نتواند دو یا چندبار رای دهد، این خواهد بود که در روز انتخابات تمامی شعب رای (ثابت و سیار) به‌صورت برخط و لحظه‌ای از تمام نقاط کشور اطلاعات‌ خود را به سرورهای مرکزی بفرستند. اما در صورت قطع برق، قطع اینترنت یا هک سیستم وزارت کشور که با توجه به سوابق کشور در حوزه امنیت سایبری دور از انتظار نیست، سلامت این انتخابات چگونه تضمین خواهد شد؟

هرچند دیروز، سید جواد هاشمی، رئیس ستاد انتخابات کهگیلویه و بویراحمد در خصوص دلیل حذف مُهر گفت که «با توجه به اینکه با درج مُهر در شناسنامه، برخی رسانه‌های معاند سعی در سوءاستفاده برای تشویش اذهان عمومی را داشتند امسال برای رفع ابهام اجباری نبودن شرکت در انتخابات، ثبت مُهر در شناسنامه حذف شده است»، اما برخی انتقال سوابق مشارکت در انتخابات از مهر انتهای شناسنامه به پرونده الکترونیکی ملی هر فرد را به منزله سهولت بررسی سوابق مشارکت انتخاباتی شهروندان از سوی قدرت حاکم دانسته و معتقدند، این امر ممکن است به افزایش فشار اجتماعی به افرادی بینجامد که در انتخابات شرکت نمی‌کنند و نگرانی در خصوص اشتغال و استخدام و دریافت خدمات اجتماعی و رفاهی ‌آنها را افزایش دهد.

برخی انتقال سوابق مشارکت در انتخابات از مهر انتهای شناسنامه به پرونده الکترونیکی ملی هر فرد را به منزله سهولت بررسی سوابق مشارکت انتخاباتی شهروندان از سوی قدرت حاکم دانسته و معتقدند، این امر ممکن است به افزایش فشار اجتماعی به برخی افراد بینجامد

نگرانی از اشکالات در فرآیند رای‌گیری

از سوی دیگر تصمیم اخیر ستاد انتخابات در وزارت کشور در خصوص امکان استفاده از مدارک هویتی چون گواهینامه، کارت پایان خدمت یا گذرنامه و کارت ملی به جای شناسنامه این سوال را ایجاد کرده است که آیا این روش منجر به افزایش شمار تخلفات در حوزه‌های انتخابیه نمی‌شود؟

کارشناسان در حالی به این موضوع اذعان دارند که در شرایط طبیعی و نرمال کسی که یک بار کد ملی‌اش استفاده شود، برای بار دوم نمی‌تواند از آن استفاده کند، این نگرانی را نیز طرح می‌کنند در صورتی که در روز رای‌گیری سیستم‌های اینترنتی برگزاری انتخابات هک یا به هر دلیلی قطع شوند، آیا فرصت برای تقلب یا دادن رای تکراری فراهم نخواهد شد؟ یا اساسا برگزار‌کنندگان می‌توانند از این امکان برای افزایش شمار شرکت‌کنندگان در انتخابات، به نفع جریان یا کاندیدایی خاص سود جویند؟

معاون سیاسی وزارت کشور در دولت یازدهم معتقد است: «اگر افرادی که در مراحل اولیه هویت افراد را احراز می‌کنند، کد ملی را ثبت کنند، هر کجای دیگر که بروند در سیستم مشاهده می‌کنند که این فرد رأی داده دیگر مشکلی پیش نمی‌آید، مگر اینکه کد ملی فرد زمان رأی دادن ثبت نشود».

محمد حسین مقیمی، در مورد اینکه امکان دارد در برخی مناطق کشور امکانات اینترنتی یا کامپیوتری در روند اخذ رأی وجود نداشته باشد، به خبرآنلاین گفته است: «در این موارد باید شناسنامه و کارت ملی را به عنوان مدارک هویتی مدنظر قرار دهند. البته خود مجریان انتخابات حتماً فکری در این مورد کرده‌اند». در حالی ستاد برگزاری انتخابات تاکنون در خصوص امنیت برگزاری انتخابات با حذف مهر و شناسنامه توضیحاتی ارائه نکرده‌اند که بسیاری از صاحبنظران از نقش مهم نهادهای نظارتی در این میان سخن به میان می‌آورند.

دیروز، سید جواد هاشمی، رئیس ستاد انتخابات کهگیلویه و بویراحمد گفت: «با توجه به اینکه با درج مُهر در شناسنامه، برخی رسانه‌های معاند سعی در سوءاستفاده برای تشویش اذهان عمومی را داشتند، امسال برای رفع ابهام اجباری نبودن شرکت در انتخابات، ثبت مُهر در شناسنامه حذف شده است»

در ایران و در سال‌های اخیر، سیستم‌های احراز هویت آنلاین در بخش‌های مختلف سازمان‌های دولتی و خصوصی گسترش یافته است. به عنوان مثال زیرساخت‌هایی که در سیستم‌های احراز هویت نرم‌افزارهای مختلف بانکی استفاده می‌شوند، نمونه‌های موفقی هستند که در صورت پیشرفت فناور‌یهای فنی و تضمین امنیتشان، می‌توانند در انتخابات هم کمک‌کننده باشد.

با این حال اغلب صاحبنظران معتقدند، در انتخاباتی که نیمی از کاندیداهای آن رد صلاحیت شده و تنها جریان‌های به شدت هم فکر و نزدیک به حاکمیت در لیست داوطلبان باقی مانده‌اند و در حالی که با نگاهی به فضای عمومی و برخی نظرسنجی‌ها می‌توان سطح مشارکت را در انتخابات پیش رو پیش‌بینی کرد، طبیعی است که هر دستکاری در فرآیند فنی برگزاری انتخابات اذهان جامعه را در خصوص سلامت انتخابات نگران خواهد کرد.