همزمان با بازداشت حجت‌الاسلام اکبرنژاد در ساعات اولیه روز شنبه ۲۸ بهمن ماه، ویدئو‌هایی از سخنان انتقادی‌اش در فضای مجازی انتشار یافت. سخنانی که از مواضع سنتی اما انتقادی او به وضع موجود حکایت داشت. در این گزارش به خاستگاه فکری این روحانی و استاد حوزوی می‌پردازیم

رویداد۲۴ محمدتقی اکبرنژاد استاد حوزوی که مدیریت «موسسه مذهبی فقاهت و تمدن اسلامی» را بر عهده داشته، شنبه ۲۸ بهمن ماه از سوی نیرو‌های اطلاعاتی بازداشت شد و در نخستین ساعات بازداشتش ویدئوهایی از سخنان انتقادی وی در فضای مجازی دست به دست شد که گمانه‌ها درباره ارتباط این بازداشت با اظهارات تندش طی ماه‌های اخیر را قوت بخشید. اگرچه هنوز هیچ مقام رسمی در این خصوص اظهارنظر نکرده است. همچنین ویدئویی از نماز جمعه اخیر قم در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌دهد عده‌ای در واکنش به برخی سخنان ساختارشکنانه وی در بهشت زهرا شعار «شهر مقدس قم جای منافقین نیست» سر می‌دهند و کسی در لابه‌لای شعار‌ها فریاد می‌زند که «این روحانی به آقا و شهدا توهین می‌کند؛ چرا که در بهشت زهرا گفته اگر این شهدا زنده بودند، ایران را می‌ساختند، یعنی امام خمینی خون شهدا را هدر داده است!» هرچه هست باید دید چرا یک استاد حوزوی اکنون به جایی رسیده که از سوی برخی مذهبیون قمی «منافق» خوانده می‌شود.

حجت‌ الاسلام اکبرنژاد متولد تبریز از شاگردان مرحوم آیت الله حسن تهرانی، حجج اسلام احمد عابدی، الهی زاده، ایزدی و... بوده که در سال ۱۳۷۵ وارد حوزه علمیه حضرت ولیعصر عج بناب شد و مدتی پس از پایان لمعتین در سال ۱۳۷۷ برای ادامه تحصیل عازم قم شد. وی پس از تحصیل در قم برای تدریس به حوزه‌های شهرستان قم رفت. اگرچه چندی بعد در سال ۱۳۸۶ بازگشت و فعالیت داشت.

اکبرنژاد مدیر «موسسه فقاهت و تمدن اسلامی» بوده است و چند سمت دیگر از جمله عضویت در هیئت علمی در «موسسه آینده روشن» و کارشناسی تحریریه «مجله فقه» را نیز برعهده داشته است. صاحب امتیاز مجله فقه «دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» است و اکنون چهره‌ای همچون سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت دوازدهم نیز در تحریریه این نشریه عضویت دارد. همچنین «موسسه آینده روشن» از جمله موسسات تخصصی است که درباره مهدویت فعالیت دارد و اکبرنژاد در گروه قرآن و حدیث این موسسه فعالیت داشته است.

نام اکبرنژاد از کجا مطرح شد؟

درست یک سال پس از اولین اعتراض خیابانی، یعنی در سال ۹۷ بود که اکبرنژاد مدرس حوزوی نسبت به احتمال ایجاد اعتراضات معیشتی در خیابان هشدار داده بود و نسبت به اعتراضات معیشتی به حاکمیت هشدار داده بود. شاید این نخستین بار بود که این استاد حوزوی در فضای اجتماعی مطرح می‌شد. اگرچه او همچنان نگاه روحانیت سنتی به حجاب را دارد. این بود که در گفتگو با دیدارنیوز گفته بود: «ما فتنه‌ای را پیشرو داریم از جنوب شهر آغاز می‌شود و شمال شهر با آن درگیر نمی‌شود و کسی که به دنبال نان به خیابان می‌آید، نمی‌توان جمع کرد. اتفاقات اعتراضات ۱۴۰۱ مسائل اصلی مردم نبودند و نیستند. کسی که برای آزادی از روسری به کف خیابان می‌آید، نه آنچنان که باید و شاید در بین توده‌های ملت ریشه دارد و نه کسی که کف خیابان آمده آمادگی زیادی برای هزینه دادن دارد. چیزی که من نگران آن هستم این است که روندی که حاکمیت در پیش گرفته به سمتی برود که بخش زیر خط فقر جامعه به یاس و ناامیدی برسند.»

او ضمن هشدار نسبت به ایجاد اعتراضات معیشتی ادامه داد: «از طرف دیگر نگران هستم سطح فشار‌ها به جایی برسد که مردم زیر خط فقر احساس کنند به آخر خط رسیده‌اند و چیزی برای از دست دادن ندارن و وضعیت اجاره خانه‌ها و هزینه‌ای زندگی فرد را به بن بست برساند. اگر این بخش جامعه به حرکت درآید قضیه عمیق‌تری برای حاکمیت است. آنجا حتی قشر متدین و انقلابی و با تربیت دینی می‌تواند با بدنه معترض ارتباط پیدا کند. طیف متدین در مساله حجاب در کنار حاکمیت و همدردی با کف خیابان ندارد اما وقتی افراد به خاطر گرسنگی کف خیابان می‌آیند، قشر متدین و حتی انقلابی نیز با او همدردی می‌کند.»

مروری بر فعالیت‌های رسانه‌ای، گفتگوها و مناظره‌های درون حوزه‌ای حجت‌الاسلام اکبرنژاد استاد حوزوی نشان از رویکرد سنتی اما منتقد وی در حوزه دارد. جالب اینکه تاکید وی بر ضرورت نزدیک شدن روحانیت به مردم تا جایی است که ایده شاذی همچون عدم ضرورت پوشیدن عبا و عمامه از سوی روحانیون را مطرح کند. او در یکی از مناظره‌های جنجالی درون حوزه‌ای اش که در سایت «مباحثات» رسانه فکری، تحلیلی حوزه و رحانیت در آبان ماه ۱۳۹۸ انتشار یافته است، بر «عدم تمایز لباس روحانیت با مردم« تاکید کرده است. او در این مناظره جنجالی با اشاره به اینکه «پیامبر اسلام(ص) هیچ گاه به این شکل که ما الان لباس می‌پوشیم،لباس نپوشیده‌اند» درباره لباس روحانیت معتقد است که «متمایز پوشیدن مشروعیت ندارد.» او همچنین تاکید دارد که «خدای متعال چون هدف رسالت را تزکیه، اصلاح و تربیت انسان قرار داده است، نه می‌خواهد که کار پلیسی کند، که مثلا به مردم ایست دهد، بلکه می‌خواهد که کار تربیتی کند.»

این درحالی است که در این مناظره در مقابل حجت‌الاسلام سیفی مازندرانی بر فضایل لباس روحانیت تاکید کرده و آن را بر می‌شمارد. او همچنین به روایت‌های مختلف درباب فضیلت پوشش عمامه و لباس روحانیت اشاره کرد.

او در عین حال از منتقدان به عملکرد مسئولان حوزه نیز به شمار می‌رود و آن‌ها در مشکلات کشور سهیم می‌داند. اکبرنژاد دریکی از اظهارات خود گفته بود «ششصد درس خارج در حوزه مسلخ انقلاب اسلامی هستند؛ نه پشتوانه آن.» اما یکی از تندترین انتقادات او، سئوال از اعضای مجلس خبرگان درباره بود که چرا به وظایفش عمل نمی کند؛ سئوالی که بسیار مناقشه‌ساز شد و احتمالاً دلیل برخی از حرکت‌های اعتراضی در نماز جمعه و شعار سردادن علیه اکبر‌نژاد باشد.

هنوز مقامات رسمی درباره علت بازداشت او اظهارنظری نداشته‌اند و باید دید علت بازداشت این استاد حوزوی چه بوده است. اما هرچه هست، حجت‌الاسلام اکبرنژاد را باید از طیف روحانیون سنتی و درعین حال منتقد حوزه برشمرد؛ کسی که ضمن انتقاد از عملکرد حوزه، خواهان حضور موثرتر حوزه به عنوان پشتوانه نظام جمهوری اسلامی است.