ایرانیان جوان می‌میرند؟

بعد از اینکه چندی قبل رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران گفته بود که 47 درصد ایرانی‌ها به مرگ زودرس می‌میرند حالا خبری منتشر شده که براساس آن شاخص ترین دلیل این مرگ‌ها، بیماری‌های قلبی و مغزی و همچنین قند و فشار خون بالا بوده است.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران چند هفته قبل در نشستی مدعی شده که بخش زیادی از فوتی‌ها در ایران مربوط به شهروندانی است که به مرگ زودرس مرده اند و زیر 70 سال سن دارند. وی همچنین اعلام کرد که بیش از 22 درصد ایرانی‌ها در بازه مرگ‌های خیلی زودرس فوت می‌کنند.

علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مرگ زیر ۷۰ سال را مرگ زودرس عنوان کرده و افزود: مرگ‌های زودرس از دیگر مسائلی است که در پایتخت مطرح است، از سوی دیگر هدف از برگزاری این پویش‌ها کاهش میزان مرگ و میر زودرس و قابل پیشگیری است.وی، محتوای آموزش‌ها را معطوف به الگوی تغذیه‌ای، فعالیت فیزیکی منظم، رفتارهای سالم و اصلاح سبک زندگی دانست و ادامه داد: بر اساس گزارش‌ها تا پایان سال گذشته در استان تهران ۵۲ درصد از شهروندان فعالیت فیزیکی کم داشتند که این عدد در کشور ۵۰ درصد است. می‌توان گفت از هر ۲ شهروند تهرانی یک نفر به دلیل کم تحرکی در معرض خطر است.اما مرگ‌های زودرس چه نوع مرگ‌هایی هستند؟ شاید بد نباشد که بدانید، براساس تعاریف ارائه شده، مرگ‌های بین ( 50 تا 70 سال) در ردیف مرگ‌های زودرس و مرگ‌های زیر 50 سال در طیف مرگ‌های بسیار زودرس، طبقه بندی می‌شوند.

مهمترین دلایل

آمار‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها و تومورها، بیماری‌های دستگاه تنفس، آلزایمر و دیابت، به‌ترتیب بیشترین سهم را در مرگ ایرانیان دارند.
در حالیکه طی چند ماه گذشته وزیر بهداشت بارها اعلام کرد که ایران در تمامی شاخص‌های سلامت رتبه برتر منطقه را دارد، گرچه این نخستین باری نبوده که یک متخصص در مورد پایین آمدن سن مرگ‌های زودرس گزارش می‌دهد. دراین‌باره حمید سوری، اپیدمیولوژیست و استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران هم با بیان این‌که «شاخص‌های سلامت در ایران به‌طور کلی نسبت به‌بسیاری از کشورهای مدیترانه شرقی کمتر است.» به خبرآنلاین می‌گوید: «نسبت مرگ‌های زودرس از شاخص‌های بسیار مهم در سنجش سلامت یک کشور به‌حساب می‌آید. مرگ و میر زودرس بر حسب پتانسیل زنده ماندن در یک جمعیت اندازه‌گیری می‌شود. سال‌های از دست رفته زندگی (pyll) قبل از سن ۷۰ سالگی بر مرگ‌ومیر در میان گروه‌های سنی جوان‌تر تمرکز دارد. مقادیر pyll به‌شدت تحت تأثیر الگوی اپیدمیولوژی بیماری‌ها قرار می‌گیرند. طبق گزارش سال ۱۴۰۰ مرکز آمار ایران بیش از ۴۷ درصد مرگ‌های هموطنان زودرس است. این درحالی‌ست که براساس آمارهای سال ۲۰۲۱ این نسبت در ژاپن ۱۵ درصد؛ در آلمان حدود ۲۰ درصد؛ در عربستان سعودی حدود ۲۳ درصد؛ در کره جنوبی ۳۱ درصد و در ترکیه ۳۸ درصد است. امید به زندگی در بدو تولد نیز که از شاخص‌های مهم سلامت است در ایران ۷۳.۹ سال؛ در ژاپن ۸۴.۸ سال، در آلمان ۸۶ سال، در عربستان ۷۶.۹ سال؛ در کره جنوبی ۸۳.۷ سال و در ترکیه ۷۶ سال است.»او ادامه می‌دهد: «رتبه امید به زندگی بدو تولد در ایران و در منطقه بعد از کشورهای رژیم صهیونیستی؛ قطر، بحرین، کویت، امارات، عربستان، الجزایر، ترکیه، لبنان، اردن، و مراکش قرار دارد. رتبه کشورهای تونس، عمان، سوریه، عراق، مصر، پاکستان، سودان، یمن و جیبوتی و افغانستان پس از کشور ما است.»این اپیدمیولوژیست بیان می‌کند: «در بسیاری از زمینه‌های سلامت، هنوز هم چالش‌هایی در ایران وجود دارد. برای مثال، نرخ ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در ایران بسیار بالاست و از دیگر چالش‌ها می‌توان به عوارض پزشکی ناشی از مصرف مواد مخدر و افزایش نرخ ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و سرطان اشاره کرد.»این ادعا زمانی محتمل تر جلوه می‌کند که بدانید در آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت در منطقه مدیترانه شرقی درباره نرخ مرگ‌ومیر زیر یک سال کشورهایی مانند بحرین، عربستان سعودی، کویت، لبنان، قطر، امارات متحده عربی، عمان، لیبی و تونس وضعیت بهتری در این شاخص از ایران دارند؛ و قعر جدول هم در اختیار سومالی، پاکستان و جیبوتی هستند.

در منطقه مدیترانه شرقی درباره نرخ مرگ‌ومیرهای زیر ۵ سال نیز کشورها بحرین، عربستان سعودی، کویت، لبنان، قطر، امارات متحده عربی، عمان، لیبی، تونس وضعیت بهترین از ایران دارند و مانند موارد قبل سومالی، پاکستان و افغانستان در انتهای نمودار هستند.در این میان به نظر می‌رسد نرخ مرگ و میر زودرس ناشی از قند و فشار خون بالا نقش غیرقابل انکاری در لیست مزبور دارد کمااینکه کوروش اعتماد، مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، از کاهش ۴۰۰ هزار مرگ زودرس با کنترل قندخون بالا و پرفشاری خون در کشور خبر داد.

تنها نیمی از فوت شدگان

بر اساس این گزارش در شش ماهه اول سال ۱۴۰۲ تعداد ۲۰۷ هزار و ۶۶۳ رویداد فوت به ثبت رسیده است که در این صورت با احتساب رقم 47 درصدی اعلام شده به نظر می‌رسد حدود 98 هزار فوتی بربازه مرگ و میر‌های زودرس بوده است. ازسویی طی ماه‌های گذشته بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، ادعایی درباره رتبه برتر ایران در تمامی شاخص‌های سلامت مطرح کرد و گفت: «در نشستی که در قاهره برگزار شد، ایران در همه شاخص‌های سلامت بافاصله بالاتر از کشورهای منطقه بود»، با این حال گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد این ادعای پرتکرار چندان هم درست نیست. به طوری‌که به‌گفته کارشناسان «شاخص‌های سلامت در ایران به‌طور کلی نسبت به‌بسیاری از کشورهای مدیترانه شرقی کمتر است». دکترسوری، اپیدمیولوژیست با تایید این موضوع می‌گوید: در بسیاری از زمینه‌های سلامت، هنوز هم چالش‌هایی در ایران وجود دارد. برای مثال، نرخ ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در ایران بسیار بالاست و از دیگر چالش‌ها می‌توان به عوارض پزشکی ناشی از مصرف مواد مخدر و افزایش نرخ ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و سرطان اشاره کرد.با این حال مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، از کاهش ۴۰۰ هزار مرگ زودرس با کنترل قندخون بالا و پرفشاری خون در کشور خبر داده است که به مراتب بیشتر از رقم 47 درصدی اعلام شده است. به بیانی به نظر می‌رسد باز هم در مورد آمارهای اعلام شده تردیدهایی وجود دارد.کوروش اعتماد، با عنوان این مطلب که ۳۰ درصد افراد دیابتی و ۴۰ درصد افراد مبتلا به پرفشاری خون، از بیماری خود اطلاع ندارند، گفت: این موضوع می‌تواند زنگ خطری برای افزایش بار بیماری‌های خطرناک در کشور باشد.همه اینها نشان می‌دهد که برخلاف نظر وزیر بهداشت، ایران در تمامی شاخص‌های سلامت در بالاترین رتبه قرار ندارد.

سرطان‌ها؛ نخستین عامل

بر اساس گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وقوع بیش از ۵۵ هزار مرگ سالانه ناشی از سرطانها نخستین عامل مرگ زودرس در کشور است بطوریکه ۳۴ هزار مرگ از مجموع ۱۲۲ هزار مرگ سالانه زودرس (زیر ۷۰ سال) و ۱۱ هزار مرگ از مجموع ۸۵ هزارمرگ خیلی زودرس (زیر۵۰ سال) به دلیل ابتلا به انواع سرطانها رخ می‌دهد.سبک زندگی ناسالم شامل پرخوری، بی تحرکی و چاقی و اضافه وزن، عدم مصرف سبزیجات تازه و میوه طی پنج وعده در روز، مصرف سیگار، دخانیات، تریاک، الکل، قند و شیرینی‌ها، غذاهای پرچرب، نمک زیاد، نوشیدنی‌های داغ، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان و از عوامل اصلی بروز سرطان است
ملک زاده استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این که نزدیک به ۲۵۰ هزار ایرانی اکنون با سرطان زندگی می‌کنند، افزود: نزدیک به نیمی از سرطانها قابل معالجه و نیمی دیگر قابل پیشگیری هستند.همچنین بر اساس آخرین داده‌های ملی ثبت سرطان مبتنی بر کل جمعیت کشور، پیش بینی می‌شود تعداد موارد جدید ابتلا به سرطان در ایران به ۱۶۰ هزار مورد در سال ۱۴۰۴ افزایش یابد که این میزان، افزایش ۴۳ درصدی را نشان می‌دهد.حدود ۲۹ درصد افزایش سرطانها در ایران طی سال ۱۴۰۴ مربوط به تغییرات در ساختار جمعیتی ایران (رشد جمعیت و پیری جمعیت) و ۱۴ درصد نیز با سایر عوامل از جمله «توسعه و تشدید عوامل خطر بروز سرطانها» مرتبط خواهد بود.

بیماری قلبی، در لیست علت‌ها

بیماری‌های قلبی اما همانطور که گفته شد جزء مهمترین عوامل مرگ‌های زودرس در ایران است. موشوعی که دکتر زالی نیز آن را تایید کرده و می‌گوید: البته نظام شبکه بهداشتی کشور ظرفیت اجرای برنامه‌های پیشگیرانه را دارد. از سوی دیگر بر اساس برنامه بزرگ ملی، این سیاست به منظور کاهش ۲۵ درصدی مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر، به ویژه بیماری‌های قلبی مورد توجه است.رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: بر اساس نتایج موخرترین مطالعه‌ای که در استان تهران انجام شده است، ۳۲.۸ درصد شهروندان تهرانی یا به عبارت دیگر از هر سه نفر، یک نفر بالای ۱۸ سال مبتلا به بیماری فشارخون، عامل اصلی بروز بیماری‌های قلبی، مغزی و کلیوی است.

...و باز هم آلودگی هوا

در این میان نقش آلودگی هوا نیز در مرگ‌های زودرس دست کمی از بیماری‌های قلبی و مغزی ندارد کمااینکه آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل خاطر نشان کرد: ۹۹ درصد از مردم دنیا هوای مملو از دوده، گوگرد و سایر مواد شیمیایی سمی را تنفس می‌کنند و کشورهای فقیر و کم‌درآمد بیشتر با این مشکل روبرو هستند.وی افزود: این معضل، سالانه به طور متوسط هفت میلیون نفر را در جهان با مرگ زودرس مواجه می‌کند و آلودگی هوا در عین حال ارتباط تنگاتنگی با گرمایش جهانی دارد.یک پزشک متخصص نام آشنای کشور که نمی‌خواهد نامی از وی برده شود نیز از جمله افرادی است که معتقد است این آمار نمی‌تواند چندان درست باشد و به مراتب بیشتر از اینهاست. وی در گفت و گو با «همدلی» می‌گوید: طبیعتا مرگ‌های زودرس عوامل مختلفی دارند از بیماری قلبی، اضطراب بیش از حد در جامعه و آلودگی هوا گرفته تا استرس و نگرانی که باعث بالا رفتن فشارخون و یا دیابت می‌شود.وی با تایید این موضوع که سکته‌های مغزی و قلبی در صف اول عوامل مرگ و میرهای زودرس ایرانیان قرار دارد می‌گوید: همانطور که می‌دانید در بروز این بیماری‌ها، فشارهای اقتصادی و عواملی مانند عوامل زیست محیطی نقش مهمی را ایفا می‌کند. برای همین اگر می‌خواهیم به آمار فوتی‌های ما روندی کاهشی داشته باشد، باید دولت تلاش کند تا وضعیت زندگی مردم و شرایط زندگی آنها بهبود پیدا کند. فشارهای اقتصادی باید کاهش پیدا کند و عوامل مخرب زیست محیطی مانند آلودگی هوا نیز باید کمتر شود.اما این آمارهای اعلامی تا چه حد درست است؟ سوالی که این پزشک متخصص در پاسخ به آن می‌گوید: درست است که شکی در افزایش روند مرگ و میرهای زودرس نیست ولی، در عمل از آنجاییکه آرامستان‌های کشور آمار فوتی‌ها و سن آنها را منتشر نمی‌کنند، اطلاع دقیقی از تعداد مرگ و میرهای زودرس نداریم. گرچه همانطور که گفتم، این مساله نمی‌تواند دلیلی باشد برای انکار افزایش آمار فوتی‌های زودرس.