گذرگاه فرهنگي سي تير كه شب‌هاي مركز تهران را زنده كرده‌بود به دلايل نامشخص تعطيل شد

محمد باقرزاده

گويي بر آن‌همه شور زندگي، رنگ كودتا پاشيده‌اند؛ حوالي ساعت ۱۱ شب جمعه ۱۷آذر، در خيابان تاريخي سي‌تير همه‌چيز غيرعادي است و خلوت و دل‌زدگي اين پياده‌راه، هر شهروند آشنا با گذشته اين گذرگاه فرهنگي يا همان استريت فود را متحير مي‌كند. آشپزها مرخص شده‌اند و صاحبان غرفه‌ها هم كم‌كم وسايل مهم را بار مي‌زنند؛ ساز خداحافظي به مقصدي نامعلوم و فردايي ناروشن كوك است. «پويا» يكي از كسبه سي‌تير است كه در پايان شبي تلخ، كارنامه حدود ۱۸‌ماهه غرفه غذاي فرنگي‌اش را مرور مي‌كند؛ قصه‌اي كه از وام و قرض براي راه‌اندازي غرفه پخت پاستا آغاز مي‌شود، با دوران كم‌رمق كرونا ادامه مي‌يابد و در نهايت هم با حكم تازه و قطعي‌شدن تصميم پايان عمر اين گذرگاه پرشور پايان مي‌پذيرد. او يكي از حدود ۱۵۰ نيروي كار گذرگاه گردشگري سي تير است كه حالا گفته مي‌شود به خواست وزارتخانه متولي گردشگري و از سوي شهرداري تهران تعطيل شده است. مي‌گويند وزارتخانه ميراث، نگران آسيب به موزه ملي و همچنين تاريخ و قدمت اين خيابان است و به همين دليل هم شهرداري تهران چنين حكمي صادر كرده اما پيگيري‌هاي خبرنگار اعتماد از سازمان‌هاي زيرمجموعه شهرداري و همچنين صاحبان اين غرفه‌هاي چند روايت ديگر را برجسته مي‌كند. پاي مخالفت با زيست شبانه شهر درميان است يا اينكه قرار است اين غرفه‌ها با قيمتي گزاف به پيمانكاري تازه سپرده شود؟ چرا چندين سال پس از تبديل يك خيابان مهم به مكان‌هاي گردشگري پايتخت ايران حالا به ‌ناگه تمام رشته‌ها پنبه مي‌شود و اثر از بين مي‌رود؟ پيگیري‌هاي خبرنگار اعتماد از مسوولان تصميم‌گير و همچنين سخنان صاحبان اين غرفه‌ها و ون-كافه‌ها را در ادامه مي‌خوانيم.

حكم ابطال زاكاني بر خيابان خبرساز دوران مصدق

«قيام ۳۰ تير ۱۳۳۱، قيامي بود كه پس از استعفاي محمد مصدق از نخست‌وزيري و در زمان نخست‌وزيري احمد قوام و با حكم جهادي سيد ابوالقاسم كاشاني در سراسر ايران رخ داد. يكسال پس از اين رويداد به دستور محمد مصدق روز ۳۰ تير تعطيل رسمي اعلام شد»؛ اين بخشي از روايت تاريخ معاصر ايران است كه نسبتي با نخستين گذرگاه گردشگري غذايي پايتخت ايران هم پيدا مي‌كند. محل اين بازار پر از رستوران و ون‌هاي توليدكننده غذاهاي نقاط مختلف ايران، خياباني است كه پيش‌تر و پس از كودتا نامش به قوام‌السلطنه تغيير يافت و پس از انقلاب سال ۵۷ نام تازه‌اي پيدا كرد و به ياد جان‌باختگان قيام سال ۱۳۳۱ «سي‌تير» نام گرفت. بخش تازه‌‌اي از تاريخ اين خيابان اما به تازگي و با تصميم شهرداري كنوني رقم خورده است. همين دو روز پيش «علي‌رضا زاكاني» شهردار تهران با تاييد خبر تعطيلي اين گذرگاه، دليل آن را جلوگيري از آسيب به موزه ملي اعلام كرد. زاكاني در حاشيه يكی از افتتاح‌‌هاي هفتگي‌اش و در پاسخ به پرسشي درباره علت جمع‌آوري اغذيه‌فروشان گذر گردشگري سي‌تير در تهران گفت: «براي جلوگيري از آسيب به موزه ملي اين اغذيه‌فروشان جمع‌آوري شدند. موزه ملي اعلام كرده وجود اغذيه فروشي‌ها در كنار موزه ملي آثار سويي براي نفايس دارد و به همين دليل قصد داريم از آسيب به اين آثار جلوگيري كنيم.» اگرچه اين درخواست تاكنون از سوي وزارتخانه ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي تاييد نشده اما در همين روزها بسياري از فعالان حوزه توريستم و گردشگري ضمن انتقاد به اين وزارتخانه، بستن چنين گذرگاهي را در تضاد با توسعه گردشگري شهري خواندند. ماجراي گذرگاه گردشگري سي‌تير اما به همين جا خلاصه نمي‌شود و اين خيابان كه «خيابان اديان» هم خوانده مي‌شود، در يك دهه گذشته بارها خبرساز شده و شاهد تصميمات ضدونقيض فراواني بوده است. به عنوان مثال اين سومين بار است كه رسما خبر پايان اغذيه‌فروشي‌ها و ون‌كافه‌ها اعلام مي‌شود؛ هرچند كه در دو بار اول، پس از چندماه بار ديگر اين خيابان با تغييراتي اندك به حالت پيشين خود برگشت. پيش از بررسي دقيق‌تر اين تاريخ و آثار چنين كاربري‌اي بر منطقه ۱۲ تهران اما ببينيم مردم و صاحبان اين غرفه‌ها چه مي‌گويند و چه تحليلي از تصميم تازه دارند.

روايت كسبه؛ مي‌خواهند درآمد بيشتري از ۳۰ تير كسب كنند

خياباني تاريخي كه چند ساختمان وزارت خارجه، يكي از درهاي باغ ملي و بيمارستان قديمي سينا، چندين مسجد و كليسا و مدرسه فيروز بهرام را در خود جاي داده از سال ۹۵ جاني دوباره گرفت و محل رفت‌وآمد گردشگران شهري و نوازنده‌هاي خياباني شد. آن‌روزها و درباره دليل طراحي چنين كاربري‌اي براي اين خيابان تاريخي، مسوولان مي‌گفتند كه سكوت و تعطيلي شبانه اين منطقه از تهران، منجر به تغيير ظاهر و حتي كاهش امنيت منطقه ۱۲ تهران شده و بايد تحولي در سي تير ايجاد شود. آن‌ تحول همين شكل‌گيري نخستين خيابان و جشنواره غذا شد كه به استريت‌فود هم شهرت يافت. اين گذرگاه گردشگري در اين هفت هشت سال روزگار متفاوتي را تجربه كرد و نخست جان گرفت و بعد دوران همه‌گيري شور و نشاطش را از بين برد و بعدتر كه كمي زنده شد، اعتراضات سال ۱۴۰۱ بار ديگر رونق را از اين خيابان گرفت و حالا هم يك تصميم تازه از سوي شهرداري. در سوت و كوري حوالي ۱۰ شب، پويا كه كارهاي مرتبط به جمع‌آوري كانكس پاستايش را انجام داده سوار موتورش مي‌شود.

از او درباره اين تصميم تازه و اثر آن بر كسب‌وكارش مي‌پرسم. با بغضي همراه با نگراني مي‌گويد كه «چي بگم والا. من اواخر تابستون پارسال با كلي وام و قرض اين رستوران را ايجاد كردم كه كمتر از يك ماه بعد خورديم به اعتراضات و كلا اينجا تعطيل شد. حالا كه دوباره جان گرفت، آقايان تعطيلش كردند.» آن‌طور كه پويا مي‌گويد در چندماه گذشته كسب و كارش رونق گرفته بود و حتي تعدد كاركنانش را از دو نفر به چهار نفر افزايش داد كه حالا هر پنج نفرشان بيكار مي‌شوند: «من الان نگران اين چهارنفرم. داشتند اينجا كارشان را مي‌كردند اما بي‌هيچ دليلي بيكار شدند. چه كسي پاسخ خانواده و زن‌وبچه‌شان را مي‌دهد؟» اين ماجراي تعطيلي اما از كجا شكل گرفت و كي به كسبه اين خيابان اعلام شد؟ پويا در پاسخ به اين پرسش هم مي‌گويد: «از حدود يك ماه پيش بحثش بود و چندبار پيمانكار گفته بود كه ممكن است امسال قراردادش با شهرداري تمديد نشود ولي بحث تعطيلي نبود. حتي همين پيمانكار هم مي‌گفت كه اگر برود پيمانكاري ديگر مي‌آيد. بحث‌ها همين بود تا اينكه يك مرتبه هفته پيش به ما گفتند تعطيل كنيد.» مشابه اين روايت را ديگر كسبه هم در گفت‌وگو با خبرنگار اعتماد مطرح مي‌كنند. يكي از اين اهالي كه غذاي شمال ايران را پخت مي‌كرد، در اين باره مي‌گويد: «والا گويا شهردار گفته كه اين غذافروشي‌ها به موزه ملي آسيب مي‌زدند و به همين دليل بايد تعطيل شوند. چه آسيبي؟ اين چه بهانه‌اي است. ضمن اينكه همين هفته پيش يك فردي از طرف پيمانكار جديد پيش من آمد و گفت اگر كرايه دوبرابر بدهيد، مي‌توانيد چندهفته يا نهايتا چندماه ديگر برگرديد و كارتان را پيش بگيريد. مي‌خواهم بگويم بحث موزه نيست.» اما اجاره اين غرفه‌ها چقدر بوده و شرايط درآمدشان چطور بوده است؟ يكي ديگر از فروشندگان كه خود خوزستاني است، در اين باره مي‌گويد: «من ماهي ۳۵ ميليون تومان پرداخت مي‌كردم. سال به سال هم مدام افزايش يافت تا به اين عدد رسيد. البته شنيدم كه اين پيمانكار جديد مي‌خواهد اجاره را دو برابر كند. گويا شهرداري در قراردادي كه قرار است ببندد عدد اجاره را بالا برده و پيمانكار هم مي‌خواهد آن را از كسبه بگيرد.» روايت صاحبان اين غرفه را مي‌توان در همين چند جمله و البته نگراني‌شان از آينده كاري و همچنين اعتراض به ناگهاني بودن اين خبر خلاصه كرد؛ آنها مي‌پرسند كه چرا زودتر اين تصميم اعلام نشد و اگر قرار است پيمانكاري تازه مسوول اين خيابان شود، چرا چندماه كل خيابان تعطيل شود؟

روايت ضدونقيض مسوولان؛ از آسيب به موزه ملي تا نونوار كردن استريت فود

«بساط ۳۰ تير جمع شد! امشب آخرين شب حضور كاسبان در گذر ۳۰ تير تهران است. از فردا به شرق تهران منتقل خواهند شد؛ گذر بركت/بلوار پروين»؛ اين متن خبري تبليغاتي در اوايل همين هفته است كه به ‌نظر مي‌آيد از سوي مسوولان شهري به كانال‌هاي مختلف تلگرامي داده شده و در گروه‌ها و كانال‌هاي مختلف حالا منتشر شده است. به اين خبر بايد سخنان تازه شهردار را هم اضافه كرد كه از تعطيلي قطعي و هميشگي اين گذرگاه گردشگري سخن گفته و دليل آن را پيشگيري از آسيب به موزه ملي اعلام كرده است. اين‌ روايت‌ها اما همه ماجرا نيست و حتي مسوولان شهرداري هم پيش‌تر و در هفته گذشته روايتي متناقض از سخنان شهردار ارايه كرده‌اند. به عنوان مثال خبر با تيتر «گذر گردشگري سي تير نونوار مي‌شود» كه مربوط به ۱۶ آذر همين امسال است از زبان مديرعامل شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران روايتي ديگر ارايه مي‌دهد. براساس اين خبر كه در رسانه‌هاي مرتبط با شهرداري هم پوشش داده شده، بحث اصلي «بهسازي و بازپيرايي واحدهاي مستقر در گذر گردشگري سي تير» است و سخني از تعطيلي دايمي نيست. در جزييات اين خبر آمده است: «سعيد بيگي با اشاره به استقبال شهروندان از گذر گردشگري سي تير اظهار داشت: راه‌اندازي‌ اين محور پرتردد در سال ۹۵، از همان ابتدا با استقبال چشمگير شهروندان روبه‌رو شد، ولي اين گذر طي اين سال‌ها با چالش‌هايي همچون فرسودگي سازه‌ها، مسائل بهداشتي و ترافيكي مواجه بود. مديرعامل شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران با بيان اينكه در سال‌هاي گذشته مشكلات اين محل ناديده گرفته مي‌شد، ادامه داد: براساس مطالبه شهروندان و براي رعايت نكات بهداشتي، ترافيكي و ساير ملاحظات ضروري، اقدام به برگزاري مزايده براي اجراي طرح بهسازي و بازپيرايي گذر گردشگري سي تير كرديم.» ادامه اين روايت رسمي اما نشان مي‌دهد كه خبر از سوي روابط‌ عمومي شركت ساماندهي مشاغل تهران كه زيرمجموعه شهرداري است، به رسانه‌ها و خبرگزاري‌ها ارسال شده و به عبارتي نگاه رسمي اين سازمان است. در ادامه اين خبر به نقل از پايگاه رسمي شهرداري تهران آمده است: «براساس اعلام روابط‌عمومي شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران، بيگي در پايان تصريح كرد: با انتخاب پيمانكار مربوطه كه توسط فراخوان عمومي انجام شد، پس از اجراي تشريفات اداري به‌زودي جمع‌آوري سازه‌هاي قديمي انجام و عمليات اجرايي ساخت غرفه‌هاي جديد در اين محور آغاز مي‌شود.»

اين بحث تناقض روايت‌ها را البته در ماه‌ها و حتي سال‌هاي گذشته مي‌توان در سخنان مسوولان حوزه شهري پيدا كرد كه البته پيش از اين نتيجه منجر به ادامه حيات اين گذرگاه گردشگري شده است؛ در شرايط تازه اما از يك طرف شهردار مي‌گويد استريت‌فود براي هميشه تعطيل شده و از طرفي مدير شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران مي‌گويد بحث پيمانكار تازه و نونوار كردن اين گذرگاه است.

با اين توضيحات اما بايد منتظر ماند و ديد كه سرنوشت نخستين گذرگاه گردشگري تهران كه جشنواره‌ای از غذاهاي ايراني هم بود، به كجا مي‌رسد و آيا بار ديگر اين استريت‌فود به روزگار پرشور خود بازخواهد گشت؟
اين ماجراي تعطيلي اما از كجا شكل گرفت و كي به كسبه اين خيابان اعلام شد؟ پويا در پاسخ به اين پرسش هم مي‌گويد: «از حدود يك ماه پيش بحثش بود و چندبار پيمانكار گفته بود كه ممكن است امسال قراردادش با شهرداري تمديد نشود ولي بحث تعطيلي نبود. حتي همين پيمانكار هم مي‌گفت كه اگر برود پيمانكاري ديگر مي‌آيد. بحث‌ها همين بود تا اينكه يك مرتبه هفته پيش به ما گفتند تعطيل كنيد.» مشابه اين روايت را ديگر كسبه هم در گفت‌وگو با خبرنگار اعتماد مطرح مي‌كنند. يكي از اين اهالي كه غذاي شمال ايران را پخت مي‌كرد، در اين باره مي‌گويد: «والا گويا شهردار گفته كه اين غذافروشي‌ها به موزه ملي آسيب مي‌زدند و به همين دليل بايد تعطيل شوند. چه آسيبي؟ اين چه بهانه‌اي است. ضمن اينكه همين هفته پيش يك فردي از طرف پيمانكار جديد پيش من آمد و گفت اگر كرايه دوبرابر بدهيد، مي‌توانيد چندهفته يا نهايتا چندماه ديگر برگرديد و كارتان را پيش بگيريد. مي‌خواهم بگويم بحث موزه نيست.» اما اجاره اين غرفه‌ها چقدر بوده و شرايط درآمدشان چطور بوده است؟ يكي ديگر از فروشندگان كه خود خوزستاني است، در اين باره مي‌گويد: «من ماهي ۳۵ ميليون تومان پرداخت مي‌كردم. سال به سال هم مدام افزايش يافت تا به اين عدد رسيد»