بولدوزها درآستانه ورود به باغ ملی‌گیاه شناسی

حمید رضا خالدی: موضوع ابر برج سازی در حریم با گیاه شناسی در حالی دو سالی است که در حریم باغ گیاه‌شناسی آغاز شده که نقطه‌ای مغفول مانده‌ای در آن نادیده گرفته شده است. ساخت و سازهایی که متعلق به تعاونی ارتش است و به گفته همه کارشناسان و اکثر مسئولان بلند مرتبه، تنها دستآوردش برای شهر، نابودی این باغ منحصربه‌فرد گیاه‌شناسی در جهان است. اینکه مجوز ساخت این برج‌‌ها در زمان شهرداری مردی صادر شده که این روزها، آخرین ماه‌های ریاستش بر مجلس را تجربه می‌کند. نام «محمد باقر قالیباف» شاید تنها دلیلی باشد که تاکنون نه درخواست‌‌های ‌‌کارشناسان و فعالان محیط زیستی و نه حتی دستور رئیس جمهور، تاکنون نتوانسته مانع جلوگیری از ادامه ساخت آن شود!

اولین بار همه چیز از هشدار «محمد درویش» کنشگر محیط زیست، آغاز شد. وی دو سه سال قبل با انتشار تصاویری در کانال شخصی‌اش خبر داد که در منتهی‌الیه شمالی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران که در منطقه ۲۲ تهران قرار دارد، قرار است ۲۲ برج ۲۷ طبقه ساخته شود، در حالی که بهترین کاربری برای آن فضای سبز است تا چشم‌انداز و حیات بوم‌شناختی باغ آسیب نبیند. به گفته او در تهرانی که هم‌اکنون هم آب ندارد و با دزدیدن آب کرج، طالقان، لار و آمل دارد زندگی می‌کند، چگونه ۲۲ برج ۲۷ طبقه جدید را می‌خواهید در آن بسازید؟
همین مساله باعث شده است که در ماه‌های اخیر صدای اعتراض فعالان محیط ‌زیست نسبت به برج‌سازی در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی بلندتر شود؛ اعتراضاتی که البته از سال‌های قبل آغاز شده بود، اما هیچ‌گاه نتیجه‌ای به همراه نداشت. از نظر فعالان محیط‌زیست، برج‌سازی در حریم باغ گیاه‌شناسی نه‌تنها می‌تواند در بلندمدت باعث خشک شدن چاه‌های حفرشده برای آبیاری گیاهان این مجموعه شود، بلکه سایه این برج‌ها، باعث کاهش نور دریافتی گونه‌های گیاهی ارزشمند باغ گیاه‌شناسی خواهد شد که در خشک شدن بخش زیادی از آنها تاثیر خواهد گذاشت. فعالان محیط‌زیست همچنین معتقدند که برج‌سازی در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی باعث تغییر در رژیم جریانات هوایی و بادهایی می‌شود که به صورت طبیعی از سمت شمال و شمال غرب این مجموعه می‌وزد که همین مساله می‌تواند، ریزش پیش از موعد برگ‌های درختان باغ و در نتیجه، «خزان زودرس» این درختان در سال‌های آتی را به همراه داشته باشد.

از مخالفت معاون دادستان کل کشور تا اعتراض اعضای هیئت علمی

باغ گیاه‌شناسی ملی ایران که در منطقه ۲۲ تهران و در حوالی پارک جنگلی چیتگر واقع شده است، متعلق به موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است. این مجموعه مساحتی بالغ بر ۱۴۵ هکتار دارد که در آن بیش از ۴ هزار و ۴۴۴ گونه گیاهی در قالب رویشگاه‌ها و کلکسیون‌های منحصربه‌فرد با اهداف علمی، آموزشی و ترویجی کاشته شده‌اند. همچنین باغ گیاه‌شناسی ملی ایران از نظر تنوع گونه‌های گیاهی جزو ۱۰ باغ گیاه‌شناسی برتر جهان محسوب می‌شود و وسیع‌ترین باغ گیاه‌شناسی خاورمیانه است؛ به همین دلیل، باغ گیاه‌شناسی در فهرست آثار طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ثبت رسیده و مانند سایر آثار ثبت‌شده در فهرست این وزارتخانه، حریم و ضوابط مشخصی برای ساخت‌وساز در اطراف آن در نظر گرفته شده است. این موضوع تاحدی جدی شده که نه‌تنها اخیرا با شکایت رئیس موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع به عنوان متولی باغ گیاه‌شناسی، پای دیوان عدالت اداری به پرونده برج‌سازی در حریم این مجموعه باز شده است، بلکه اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ نیز «غلامعباس ترکی» معاون دادستان کل کشور نیز در این زمینه گفته است که «احداث ۲۲ بلوک و بالغ بر ۵ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی در این محل، مشکلات متعددی از جمله مشکل آب، آب‌وهوا و نقض استاندارد‌های ملی و بین‌المللی را برای باغ گیاه‌شناسی به وجود خواهد آورد. موضوعی که در حال حاضر مسلم است، اجرای طرح در خارج از چارچوب مشخص و بدون رعایت استانداردهای لازم است؛ بنابراین ساخت‌و‌ساز در این محوطه از نظر دادستانی ممنوع بوده و ما با آن مخالف هستیم.»

با این حال به نظر می‌رسد دست‌‌های ‌‌پنهانی همچنان در برابر این نظرات کارشناسی مقاومت می‌کند!
اصرار بنیاد تعاون ارتش بر برج‌سازی

همانطور که بارها گفته شده، متولی برج‌های مسکونی در دست احداث در شمال باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، بنیاد تعاون ارتش است. براساس توافقی که در سال ۱۳۸۷ بین این بنیاد و شهرداری تهران انجام شده است، باید از ۵۱۱ هکتار زمین متعلق به ارتش در منطقه ۲۲، ۳۵۰ هکتار به شهرداری واگذار شود و در عوض آن بنیاد تعاون ارتش اجازه دارد که در ۱۶۱ هکتار دیگر این زمینه، ۲۲ بلوک مسکونی ۳۸ طبقه احداث کند. توافقی که عمر آن به دوران شهرداری «محمد باقر قالیباف» بر می‌گردد. البته در پروانه اولیه ساخت‌وساز صادرشده برای این برج‌ها، تا سه سال به بنیاد تعاون ارتش فرصت داده شده بود که ساخت‌وسازها را شروع کند، اما گودبرداری این پروژه تا اواخر دهه ۹۰ شروع نشد؛ با این حال، مسئولان بنیاد تعاون ارتش تاکید کرده‌اند که پروانه جدیدی برای ساخت‌وساز در این محوطه از شهرداری تهران گرفته‌اند و مسئولان دوره کنونی مدیریت شهری نیز بر قانونی بودن این ساخت‌وسازها تاکید دارند، ولی مدیران موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع مخالف این مواضع هستند.
در همین راستا، اخیرا موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع از بنیاد تعاون ارتش و شهرداری تهران به دیوان عدالت اداری شکایت کرده و خواستار ارائه مستندات کامل درباره صدور پروانه جدید برای ساخت‌وساز در شمال باغ گیاه‌شناسی و رعایت حریم قانونی این باغ شده است. «علی علیزاده علی‌آبادی» رئیس موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع همچنین مهرماه ۱۴۰۲ با ارسال نامه‌ای به سران سه‌قوه خواستار توقف پروژه بلندمرتبه‌سازی در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی شده و تاکید کرده است که «این پروژه تیر خلاصی به باغ ملی، به‌عنوان میراث علمی، تخصصی، طبیعی و فرهنگی کشور است و با این که وزارت جهاد کشاورزی حاضر به واگذاری زمین معوض به بنیاد تعاون ارتش برای ساخت این برج‌ها شده و قانون، ساخت‌‌‌وساز خارج از توان اکولوژیک پایتخت را ممنوع می‌کند، ولی بنیاد تعاون ارتش این پیشنهاد را نپذیرفته است و همچنان به پروژه بلندمرتبه‌سازی در حریم باغ گیاه‌شناسی ادامه می‌دهد.»

پدرخوانده

اما به نظر می‌رسد مانعی در میان است که نمی‌گذارد پروژه انبوه سازی ارتش متوقف شود! کمااینکه نهم آبان امسال «علیرضا زاکانی» شهردار تهران نیز گفته است: مجموعه‌ای که بالای باغ گیاه‌شناسی ملی در حال ساخت است، کل مجوزها را از قبل و در زمان مدیریت‌های قبلی گرفته و بر اساس همان پروانه ساخت، کارهایش انجام می‌شود. بنابراین ما کاری نمی‌توانیم بکنیم! به بیانی جلوگیری از این کار از مسئولیت شهرداری خارج است و برای جلوگیری به رأی دستگاه قضایی یا تفاهم بین وزارت جهاد، میراث فرهنگی و مجموعه سازنده برج‌ها نیاز است.

این در حالی است که تنها دو روز بعد رئیس تحقیقات مراتع و جنگل‌‌های ‌‌کشور هم با بیان اینکه حریمی که برای این باغ در نظر گرفته شده ۵۰۰ متر است افزود: در طرح تفصیلی عنوان شده بود که اگر ساخت و سازی در اطراف باغ صورت می‌گرفت نباید بیشتر از سه طبقه باشد.

علی علیزاده تاکید کرده که با ساخت و ساز بلند مرتبه‌ها در اطراف باغ دیگر آبی به زمین نفوذ نمی‌کند و تامین آب باغ با مشکل مواجه شده و درختان باغ در حال خشک شدن هستند

اما شاید ظریف‌ترین اظهار نظر در مورد این ساخت و سازها را یکی از محققان کشور کرده باشد. «محمد متینی‌زاده»عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور می‌گوید: «همه مخالفت خود را با این پروژه اعلام کردند و به ضرس قاطع گفتند که بر مبنای ادله علمی این پروژه بلند‌مرتبه‌سازی در طول زمان به باغ گیاه‌شناسی ملی ایران آسیب می‌زند و به زوال آن می‌انجامد. هیچ کدام از دستورات منجر به توقف نشد. معاون اول رئیس جمهور دستور داد، نشد. خود رئیس جمهور در روز درختکاری به آقای زاکانی دستور داد که متوقفش کند اما نکرد.»

به‌گفته این عضو موسسه تحقیقات جنگل در حالی که ترکی در شهریورماه ۱۴۰۱ جلسه‌ای از شهرداری خواست که میزبان شود و مسئله را حل کند هنوز هیچ جلسه‌ای برگزار نشده است. «در پیگیری‌های گذشته هم خانم مالواجرد که در آن زمان دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی خیلی تلاش کرد. جلساتی در بهمن پارسال گذشته برگزار شد که نمایندگان ارتش آمدند و وزارت جهاد حاضر شد که زمینی معوض به آنها بدهد. خانم مالواجرد وعده داد که هر زمینی داده شود، مجوز شهرک می‌دهیم که ارزش افزوده هم داشته باشد و قیمت زمین‌هایشان بالا برود اما همراهی اتفاق نیفتاد و ارتش و شهرداری پاسخی ندادند.» اکنون ماشین‌های سنگین در حریم باغ ملی در حال کارند و اینطور که متینی‌زاده می‌گوید «تمام راه‌ها به دیوان عدالت اداری ختم شده است».

همانطور که دیده می‌شود به نظر می‌رسد با وجود راهکارهایی که مسئولان برای نجات باغ گیاهشناسی داده اند ولی، همچنان «پدرخوانده» در پس سایه مانع از اجرای آنهاست و ارتش نیز به مدد حمایت وی به کارش ادامه می‌دهد!

واکنش شورایی‌ها

این آش آنقدر شور شده که حالا حتی خود اعضای شورای شهر نیز علنا مخالفت خود را با آن اعلام می‌کنند. «مهدی عباسی» رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران یکی از همین اعضاست که به همدلی می‌گوید: به هر حال چه بخواهیم و چه نخواهیم برای این پروژه در دوره‌‌های ‌‌قبل پروانه صادر شده است و پهنه هم اجازه این ساخت و ساز را می‌دهد.

گرچه وی مدعی است که آسیبی وارد باغ گیاه شناسی نمی‌شود چراکه مطالعات طرح تفصیلی اجازه داده این ساخت و ساز انجام شود.

وی در توضیح چرایی قانونی بودن اقدام ارتش می‌گوید: «طرح تفصیلی مصوب منطقه ۲۲ که به امضای نماینده وزارت جهاد و میراث فرهنگی رسید، محدودیت ارتفاعی برای ساخت‌وساز در این محدوده نداشته است. پروانه صادره برای ارتش در سال ۱۳۸۷ بوده و آن زمان باغ گیاه‌شناسی هنوز به ثبت نرسیده بود. این باغ در سال ۹۵ در فهرست میراث طبیعی ملی به ثبت رسید و در سال ۱۴۰۱ به ثبت آثار ملی-فرهنگی و تاریخی اضافه شد. همچنین حریم این باغ و آثار ملی طبیعی، فرهنگی و تاریخی در ۲۵ تیر ماه سال گذشته توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری به استانداری تهران ابلاغ شد و استانداری هم به دستگاه‌های ذیربط ابلاغ کرد. علی‌رغم این اتفاقات، ریختن فونداسیون و گودبرداری از سوی ارتش در دست انجام است.»

جالب اینجاست که به گفته وی، علاوه بر برج‌های مسکونی ارتش، پروژه مسکونی استادان دانشگاه تربیت مدرس در قالب طرح جهادی مسکن و تفاهم‌نامه با سازمان نوسازی به ارتفاع ۲۰ طبقه در حریم این باغ قرار گرفته که موضوع از سوی کمیسیون ماده ۵ در دست بررسی است! چرا که این برج هم باید محدودیت ارتفاعی متناسب با ضوابط و حریم آثار ثبتی را رعایت کند.

به گفته رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران وقتی این پروژه پروانه ساختمانی دارد و مشکل قانونی هم ندارد شورای شهر تهران هم نمی‌تواند ورود پیدا کند.

با تمام این تفاصیل عباسی معتقد است ؛ «می‌توان این مساله را از طریق کدخدامنشی و تفاهم بین ارتش، وزارت جهاد کشاورزی و شهرداری تهران حل کرد.» وی البته تاکید دارد که «درباره ساختمان‌هایی که قبلا در حریم باغ گیاه‌شناسی ساخته شده است، نمی‌توان اقدامی انجام داد، ولی درباره ساخت‌وسازهایی که هنوز به پایان نرسیده و براساس توافق‌های قبلی در حال انجام است، شهرداری باید به عنوان ضلع سوم ورود کند و یک توافق جدید با مالکان داشته باشد و حتی زمینی به‌جای آن برای ساخت‌وساز بدهد.»

اظهارات کوزه گر!

در یکی از آخرین اظهار نظرها در این مورد«حمیدرضا صارمی» معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران نیز در گفت‌وگویی کوتاه با خبرنگار ایلنا معتقد است که «ساخت‌وساز در حریم باغ گیاه‌شناسی ملی ایران به صورت قانونی انجام می‌شود و تابع مقررات مصوب وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است و در حال‌حاضر، ضوابط قانونی تعیین‌شده در این ساخت‌وسازها رعایت می‌شود.» او البته می‌پذیرد که «در گذشته اتفاقاتی در زمینه صدور مجوز برای ساخت‌وساز در حریم این باغ رخ داده که تابع مقتضیات آن زمان بوده است، اما در بررسی‌های کنونی حتما دقت نظر لازم را به خرج می‌دهیم تا مشکلی برای باغ گیاه‌شناسی از نظر تامین آب و شرایط اکولوژیکی مورد نیاز گیاهان آن ایجاد نشود.»

معاون شهردار پایتخت همچنین در پایان در تاکید دارد که « هم‌اکنون ساخت‌وساز در شمال این مجموعه به صورت قانونی در حال انجام است. اما در حقیقت تعهداتی که شهرداری از دوره‌های گذشته به این مجموعه داده است، شرایط را به شکل کنونی پیش برده است، ولی تلاش می‌کنیم همین حالا نیز ساخت‌وسازها با کمترین آسیب به باغ گیاه‌شناسی انجام شود.»

ماجرا اما به همین جا ختم نمی شود. یکی از مدیران ارشد شهری دوره قبل اما در گفت و گو با خبرنگار«همدلی» با تاکید مجدد براینکه این تفاهم یکی از «دستاوردهای»! دوره مدیریت آقای قالیباف است می‌گوید: در دوره پیشین مدیریت شهری، ما در مورد این پروژه، با کلاف پیچیده‌ای سروکار داشتیم که نمی دانستیم باید با آن چه کنیم. از یکسو شهرداری شهرداری به خاطر تفاهم نامه و پروانه‌ای که صادر کرده بود، تعهدی برای خودش ایجاد کرده بود که از لحظا قانونی نمی شد آن را انکار کرد و از سویی با چالش‌‌های ‌‌زیست محیطی و خطراتی که ساخت این برج‌‌ها می‌توانست داشته باشد روبرو بودیم.

وی که نمی خواهد نامی از وی در این گزارش برده شود می‌گوید: وقتی شهرداری حتی پول کلانی بابت این تفاهم نامه گرفته بود، ما چه می‌توانستیم بکنیم؟ تنها کاری که می‌توانستیم بکنیم این بود که به بهانه‌‌های ‌‌مختلف آغاز کار را به تاخیر بایندازیم تا بلکه راهکاری پیدا شود، که البته نشد. تا اینکه دوستان جدید در شهرداری سرکار آمدند و اجازه ساخت را دادند!

بنابراین همانطور که دیده می‌شود به نظر می‌رسد با وجود انکه تمامی کارشناسان و مسئولان و حتی رئیس جمهور و شهردار بر آسیب زا بودن باغ گیاهشناسی تاکید دارند، عزمی فرای این مخالفت‌‌ها وجود دارد که مانع از توقف این پروژه و ابطال آن می‌شود. اما این فرد یا گروه چه کسانی هستند؟ آیا ممکن است سایه سنگین شهردار وقت آن دوران و رئیس مجلس کنونی پشت تمامی این مقاومت‌‌ها باشد؟! بخصوص آنکه وی تاکنون هیچ گونه اظهار نظری در این زمینه نکرده و کاملا سکوت اختیار کرده است! به راستی پدرخوانده پشت پرده این پرونده عجیب در ظاهر قانونی کیست؟!