مهاجرت از ایران، موضوعی است که در سال‌های اخیر خبرساز شده است. بسیاری از افراد در دوراهی رفتن و ماندن، گزینه اول را انتخاب می‌کنند و بار سفر از کشور را می‌بندند. روند مهاجرت از کشور حالا به جایی رسیده است که به گفته بهرام صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت دیگر باید از آن به عنوان «جامعه مهاجر» یاد کنیم. یعنی جمعیت زیادی که یا رفته‌اند یا برنامه جدی برای رفتن دارند.

به گزارش تجارت نیوز، صحبت از صد نفر یا حتی هزار نفر نیست. آمارها را که بررسی کنیم به هزاران مهاجر جدید ایرانی فقط در کشور ترکیه می‌رسیم. وضعیتی که کارشناسان بارها برای آن هشدار داده‌اند. برخی از مهاجران از اصلاح امور در کشور ناامید و وضعیت آینده را مبهم می‌دانند. برخی هم می‌گویند وضعیت اقتصادی کشور آنها را از اینجا می‌راند. به طور کلی عوامل مختلفی دست به دست هم داده‌اند و شناخت هر کدام از این عوامل می‌تواند راهی را پیش روی سیاستگذاران برای تغییر شرایط قرار دهد.

روز یکشنبه نشستی با عنوان «علت‌ها و گستردگی پدیده مهاجرت» از سوی دبیرخانه شورای سلامت روان و رسانه برگزار شد. در این نشست امیرحسین جلالی ندوشن، روان‌درمانگر و سخنگوی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران و بهرام صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت به بررسی ابعاد مختلفی از مهاجرت پرداختند.

امیرحسین جلالی ندوشن، روان‌درمانگر و سخنگوی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران در این نشست گفت: «کارهای روزمره در حال انجام است، کلاس‌ها تشکیل می‌شود و... اما دیگر شور و شوقی را در میان دانشجویان نمی‌بینیم. آنچه که جامعه برای توسعه به آن نیاز دارد، همین انگیزه و شوق تحصیل و کار است.»

او ادامه داد: «وقتی جامعه‌ای به وضعیت آینده‌زدودگی می‌رسد، در آن جامعه دیگر نمی‌توان کار مولد انجام داد. مهاجرت حتی در شکل انجام‌نشده‌ آن، روح جامعه را می‌خورد. می‌بینم اساتیدی را که برای قبول کردن یک پروژه در سال آینده، می‌گویند 6 ماه دیگر جواب می‌دهم. چون منتظر ایمیلی از کشورهای مختلف مانند امریکا، کانادا و حتی عمان هستند که تکلیف مهاجرت آنها را مشخص کند.»

جلالی ندوشن توضیح داد: «انتخاب محل زندگی و شغل در هر نقطه از دنیا یک حق انسانی است. اما آیا در ایران مهاجرت یک انتخاب شخصی است؟ مهاجرت اجباری، توده‌ای یا تبعید هر کدام از اینها در ادبیات روانشناختی آثار متفاوتی دارد. مهاجرت کسی که برای ارتقای شغلی به کشور دیگری رفته با کسی که شبانه و در پوست گوسفند از کشور فرار کند، متفاوت است. از این جهت توضیح دادم چون با پدیده‌ای بسیار پیچیده مواجه هستیم.»

روند بی‌سابقه مهاجرت در 100 سال اخیر

بهرام صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت نیز گفت: «پدیده عجیبی در حوزه مهاجرت اتفاق افتاده که می‌توانم ادعا کنم در صد سال اخیر در ایران سابقه نداشته است. شواهد از منابع داخلی و خارجی این موضوع را نشان می‌دهد.»

او ادامه داد: «در چند دهه گذشته پیک‌های مهاجرتی مختلفی را داشتیم، اما پیکی از اواخر سال 1399 شروع شد که کرونا آن را به طور مقطعی متوقف کرد. این پیک اکنون دوباره به جریان افتاده است و ما نمی‌دانیم تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد. در سالنامه مهاجرت سال گذشته پیش‌بینی این بود که این موج طولانی‌تر خواهد بود. جای خوشبختی هم ندارد، چون ما برای آن برنامه‌ای نداشتیم و نداریم.»

صلواتی توضیح داد: «عوامل رانشی از کشور روز به روز تقویت می‌شود. ماندن در کشور امکانات می‌خواهد. تا یک سال قبل درباره مهاجرت توده‌وار صحبت می‌کردیم. اکنون به جامعه مهاجر رسیده‌ایم. پذیرش این واقعیت، گام نخست برای برنامه‌ریزی در این حوزه است. جامعه مهاجر می‌تواند مواهبی برای کشور داشته باشد، اما شرایطی دارد. در حال حاضر مضرات مهاجرت گریبان‌گیر کشور شده است.»

رتبه اول مهاجرفرستی ایران بر اساس نرخ رشد مهاجر جدید

صلواتی در ادامه نشست گفت: «گزارش جدید OECD منتشر شده که داده‌هایی درباره وضعیت مهاجرت کشورها دارد. این گزارش نشان می‌دهد که ایران بالاترین رشد مهاجرفرستی در منطقه OECD را دارد. منطقه OECD به عنوان قطب اصلی جذب مهاجران در جهان، سالانه تعداد زیادی از مهاجران جدید را جذب می‌کند.»

او ادامه داد: «در سال 2020 تعداد مهاجران جدید ورودی ایرانی به کشورهای این منطقه 48 هزار نفر بود که طبق آخرین آمار سالنامه مهاجرت در سال 2021 با 141 درصد افزایش به 115 هزار ورودی جدید در سال رسیده است. بر این اساس رتبه اول مهاجرفرستی بر اساس نرخ رشد مهاجر جدید را ایران ثبت کرده است.»صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت گفت: «از نظر تعداد قدر مطلق تعداد مهاجران جدید، ایران در جایگاه دوازدهم قرار دارد. کشور هند ا اعزام 407 هزار مهاجر جدید به منطقه OESD در جایگاه نخست از نظر قدر مطلق تعداد مهاجران جدید قرار دارد که نسبت به سال گذشته نرخ رشد 86 درصدی را نشان می‌دهد.»توضیح: OESD، گروهی متشکل از 37 کشور عضو است.

رتبه دوم مهاجرفرستی ایران به کشور ترکیه

سالانه هزاران ایرانی به کشور ترکیه مهاجرت می‌کنند، حالا یا از کانال تحصیلی یا سرمایه‌گذاری. صلواتی در این مورد گفت: «ایرانیان به ترکیه یا به عنوان مقصد نگاه می‌کنند یا آن را ترانزیتی می‌بینند. کشور ترکیه در سال 2021، 615 هزار مهاجر جدید را از کشورهای مختلف جذب کرده که نسبت به سال قبل از آن، رشد 250 درصد را ثبت کرده است.»

او توضیح داد: «عراق با 74 هزار مهاجر جدید در رتبه نخست و ایران با 67 هزار مهاجر جدید در رتبه دوم و ازبکستان با 40 هزار مهاجر جدید در رتبه سوم در ترکیه قرار دارد. نکته قابل توجه این است که 50 درصد از مهاجران جدید ایرانی در کشور ترکیه را زنان تشکیل می‌دهند.

هزینه آموزش و تحصیل هر فرد مهاجر

صلواتی در ادامه گفت که دولت برای هر کدام از این مهاجران هزینه‌ای کرده و کشورهای مقصد بدون آنکه هزینه‌ای کرده باشند، نیروی انسانی متخصص را جذب می‌کنند.در سالنامه مهاجرت سال گذشته هزینه‌های دولت برای آموزش و سلامت فردی که در سن مهاجرت قرار گرفته را محاسبه شده است. محاسبان با استفاده از آمار یونسکو نشان می‌دهد که دولت ایران برای یک فرد متولد 1376 که در سال 2019 در سن میانگین مهاجرت (23 سالگی) قرار گرفته است، در مجموع حدود 45 هزار دلار (با فرض قیمت دلار ثبات- برابری قدرت خرید) برای آموزش و سلامت یک فرد با تحصیلات کارشناسی هزینه می‌کند.