وضعیت مهاجرت ایرانیان؛ سفید یا قرمز؟

معاون علمی رییس جمهور، روز گذشته در گفتگو با روزنامه دانشگاه شریف اعلام کرد در حال حاضر آمار افراد، شرکت‌ها و مجموعه‌های مهاجرت کننده به هیچ وجه خطرناک نیست و دلیل افزایش مهاجرت را وقایع سیاسی پارسال و دو سال درگیری با کرونا دانست. اما آیا واقعا وضعیت مهاجرت در ایران عادی است؟

به گزارش اکو ایران، روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی رییس جمهور، روز گذشته در گفتگو با روزنامه دانشگاه شریف اعلام کرد در حال حاضر آمار افراد، شرکت‌ها و مجموعه‌های مهاجرت کننده به هیچ وجه خطرناک نیست: «مثلاً اگر تا سال‌های قبل 100 نفر می‌رفتند؛ حالا 200 نفر شده است؛ چند نفر متخصص داریم؟ مثلا دو هزار تا.»

او در ادامه علل افزایش مهاجرت را اینگونه بیان کرد: «یک دلیل این است که ما وقایع سیاسی مختلفی را پارسال و قبل از آن داشتیم؛ دو سال درگیر کرونا بودیم و متقاضیان مهاجرت امکان پذیرش نداشتند و از طرفی کشورهای دیگر هم امکانات خوبی در اختیار متخصصان قرار می‌دهند تا به جای تربیت نیروی خودشان، آنها را جذب کنند.»

در هر جامعه‌ توسعه یافته و در حال توسعه‌ای، قشر نخبگان به اندازه‌ای حائز اهمیت است که هر آماری درباره آنها می‌تواند به حاشیه‌سازترین اخبار بدل شود؛ به‌خصوص اگر آمارها درباره میزان مهاجرت‌شان باشد. باتوجه به این مورد هرچقدر آمار پیرامون مهاجرت نخبگان بیشتر باشد، اظهارنظرها و حاشیه‌های پیرامون این مساله نیز بیشتر خواهد شد.

مهاجرت، روبه‌رشدترین پدیده اجتماعی ایران

بنابه آخرین آمار منتشر شده از رصدخانه مهاجرت ایران در زمستان 1401، ایران هفدمین کشور دانشجوفرست دنیا است و به استناد از همین منبع رتبه بیستم در پناهجوفرستی در سال 2021 میلادی از میان 200 کشور و پنجاه و چهارم در مهاجرفرستی از میان 232 کشور را در اختیار دارد.

باتوجه به این آمار و ارقام معاون علمی رییس جمهور با آسودگی خاطر از زیاد نبودن میزان مهاجرت صحبت می‌کند و با علم بر افزایش میزان مهاجرت از دوران کرونا به بعد، از امکاناتی که کشورهای دیگر به متخصصان می‌دهند، یاد می‌کند. در سال ۱۴۰۰ و پس از گذشت دو سال از همه‌گیری کرونا، رصدخانه مهاجرت ایران، از افزایش دو برابری میزان مهاجرت ایرانی‌ها در طول ۳۰ سال گذشته خبر داده بود.

حالا با بررسی آخرین داده‌های این رصدخانه و نگاهی به دلایلی که بین توده مردم منتقل می‌شود، اینطور برداشت می‌شود که با کم رنگ شدن آزادی‌های اساسی، وخیم شدن اوضاع اقتصادی، کاهش امیدواری اجتماعی، عدم دسترسی راحت به اینترنت آزاد، در کنار نخبگان و دانشجویان، هم‌اکنون شاهد افزایش میل مهاجرت توده مردم ایرانی‌ هستیم.

لازم به ذکر است که مهاجرت صرفا به شکل فیزیکی نیست و با رونق اعطای تابعیت مجازی و دورکاری، به خصوص در دوران همه‌گیری کرونا و پس از آن، موج مهاجرت‌های مجازی ایرانیان نیز افزایش چشم‌گیری داشته است؛ که این امر باعث کوچ فعالیت نیروهای کار خلاق و متخصص به کسب‌وکارهای کشورهای خارجی شد.

تمایل به مهاجرت و ترک خاک کشور یک نشانه آگاه و زنگ خطری از شرایط درونی کشور است که چندین سال است به صدا درآمده و کسی گوشی شنوا برای آن ندارد.

نرخ امید به زندگی در کشور بطور چشم‌گیری در حال کاهش است و دستگاه‌های نظارتی و اجرایی ایران قادر به بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی و تولید امید و نشاط در میان مردم نیستند. با حفظ این روند ما همچنان شاهد مهاجرت نیروهای انسانی و سرمایه‌های ملی کشورمان خواهیم بود؛ اتفاقی که بجز آه و افسوس چیزی عاید کشور نخواهد کرد.

نبود فرصت شغلی از علل اصلی خروج نخبگان

سیدمحمد مقیمی، رییس دانشگاه تهران، با اشاره به مهاجرت دانشجویان در اردیبهشت ماه سال جاری در نشست خبری که در دانشگاه تهران برگزار شده بود، گفت: در مهاجرت نخبگان عوامل مختلفی دخیل هستند که مهم‌ترین علت آن را می‌توان نبود فرصت‌های شغلی مناسب قلمداد کرد. نخبگان ما نسبت به کشور خود دغدغه‌مند هستند ولی متاسفانه ما توانایی ایجاد زمینه‌ای مناسب برای نگه داشتن آنها نداشتیم.

همچنین شهریار حیدری، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، با انتقاد از عملکرد دولت در نحوه حفظ متخصصین کشور، گفت: در هیچ جای دنیا، این حد بی‌توجهی به سرمایه‌های ملی مرسوم نیست.

وی در ادامه چنین اظهار داشت: در حوزه فنی و مهندسی، سالانه ۲۵۰ هزار فارغ التحصیل داریم که این بزرگترین نعمت یک کشور است اما این نعمت بزرگ، مورد غفلت مدیران و دستگاه‌های مرتبط خصوصا در حوزه ساماندهی نخبگان، واقع شده که باعث مهاجرت آنها به کشورهای غربی و حتی آسیایی می‌شود.

انکار و امیدواری، جایگزین حل مساله

در چنین شرایطی دهقانی از امید به کاهش مهاجرت سخن به میان می‌آورد و اظهار دارد: «نباید بی خیال باشیم. باید اتفاقاً مراقب باشیم که این شیب زیاد نشود و روند آن کاهشی شود تا در آینده با مشکل جدی مواجه نشویم.»

باتوجه آمارهای ثبت شده و اظهارنظر مسئولین در خصوص سیل مهاجرت، از علل اصلی مهاجرت دانشجویان، نخبگان و توده مردم، می‌توان به عواملی نظیر مشکلات اقتصادی و معیشتی، پایین بودن سطح درآمدها، نبود فرصت‌های شغلی مناسب، عدم شایسته‌سالاری و کم‌رنگ بودن امید به زندگی اشاره کرد.

به نظر می‌رسد مسئولان اجرایی کشور باید به جای انکار وضعیت بحرانی موجود و امید به تدریجی شدن میزان مهاجرت، در صدد حل معضلات و دغدغه‌های مردم و به خصوص جامعه دانشجویان و نخبگان برآیند و برقراری شور و نشاط اجتماعی-اقتصادی و برقراری آزادی‌های سیاسی تمام تلاش خود را برای حفظ نیروهای متخصص کشور به کار گیرند.