درحالیکه معاون پارلمانی رئیس‌جمهوری از ۳۰۰۰ طرح آبرسانی به سراسر کشور در دولت سیزدهم خبر داده است، هنوز بسیاری از شهرها و استان‌های ‌کشور درگیر بحران کمی آبی هستند حتی گفته می‌‌‌شود زمستان پربارش امسال هم نمی‌‌‌تواند چندان دردی از خشکسالی ایران حل کند. این موضوع به حدی جدی است که حتی احتمال سهمیه‌بندی و جیره‌بندی آب تهران هم مطرح شده است. این درحالی است که تیرماه نیز آب برخی از مناطق کرج، شیراز و ملاشیه اهواز نیز قطع شد.

مناطق بی‌سکنه

ایران در عرض جغرافیایی ۲۵ تا۴۰ درجه نیمکره شمالی واقع شده است. این عرض جغرافیایی را کمربند خشکی جهان می‌نامند. در این عرض جغرافیایی، مهم‌ترین و مشهورترین بیابان‌های جهان مستقر شده‌اند.وضعیت به قدری بحرانی است که چندی قبل ناسا اعلام کرد که ایران تا ۳۰ سال آینده به دلیل افزایش دما و تغییر اقلیم غیرقابل سکونت خواهد شد. با این وجود رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور با رد این ادعا می‌گوید: این خبر شایعه بوده و اصالت ندارد و قابل اعتنا نیست. ناسا اصلا چنین پیش‌بینی‌ای در مورد ایران انجام نداده است. ولی یک واقعیت وجود دارد و آن این است که خاورمیانه، یکی از مناطقی است که سرعت تخریبش بالاتر از دیگر مناطق جهان است .

3 هزار طرح

جمعه همین هفته بود که معاون پارلمانی رئیس جمهوری در جمع مردم شهرستان بهار، اظهار کرد: از ابتدای آغاز به کار دولت سیزدهم تاکنون ۳۰۰۰ طرح آبرسانی در سراسر کشور انجام شده و از دریای عمان و خلیج فارس مسافت طولانی طرح‌های ‌ آبرسانی انجام می‌شود که کشور را از وضعیت موجود نجات دهیم.«سید محمد حسینی» با اشاره به اقدامات خوب انجام شده دولت سیزدهم در زمینه طرح‌های آبرسانی افزود: نگاه به آینده به این است که باید از ساحل جنوب کشور از بندر چابهار و جاسک سرمایه گذاری لازم انجام دهیم تا مشکل آب نداشته باشیم چرا که کشور ایران با خشکسالی و کم بارشی ۱۰ ساله مواجه بوده است.این اظهارات در شرایطی عنوان شده که مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی نوشته که براساس گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد در سال ۲۰۲۲ ایران از جمله معدود کشورهایی است که در سطوح راهبردی، سیاستی و برنامه‌ریزی اقدام چندانی برای سازگاری اقلیمی انجام نداده است. این در حالی است که بررسی محتوای اسناد آمایش سرزمین، قوانین پنج ساله توسعه و متن لایحه برنامه هفتم توسعه نشان از توجه نداشتن به کلان روند تغییر اقلیم دارد.

«فیروز قاسم‌زاده» سخنگوی صنعت آب هم گفته بود: تغییرات اقلیمی به‌طور سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب از آب تجدیدپذیر کشور را کاهش می‌دهد. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین باعث کاهش آب تجدیدپذیر کشورها می‌شود.

40 هزار روستای خالی از زندگی

اما مساله کم آبی بسیار فراتر از قطع چند ساعته آب در برخی از شهرهاست. همانطور که «محمد درویش» فعال محیط زیست هم در این باره گفته است: در همه جای دنیا خشکسالی باعث تشدید مهاجرت‌های اقلیمی می‌شود. در ایران هم بیش از ۴۰ هزار روستا خالی از سکنه شدند و دلیل این اتفاق هم در طول چند دهه گذشته خشکسالی و کمبود منابع آب بوده است. ما هرچقدر که بتوانیم از دانش روز اسفاده کنیم، مثلا کشاورزی را ارتقا دهیم، ضایعات را کم کنیم، به سمت پرماکالچر (نوعی از کشاورزی) برویم و از کسب و کارهای سبز استفاده کنیم، طبیعی است که میزان فشار به منابع آب کم می‌شود و تاب‌آوری افزایش پیدا می‌کند.درویش توضیح داد: میانگین بارش‌های آسمانی دست‌کم یک سوم تا یک چهارم میانگین جهانی است و تبخیر دست‌کم دو تا سه برابر بیش‌تر از میانگین جهانی است. بنابراین، مهم‌ترین ویژگی که مردمی که در این عرض زندگی می‌کنند و کشورها و دولت‌هایی که حضور دارند باید رعایت کنند، این است که نباید به اصطلاح تمام تخم‌مرغ‌هایشان را در آن ظرفی بگذارند که چشمش به آسمان است.به اعتقاد کارشناسان، اینها اما همگی ناشی از وضعیت اقلیمی خاص کشورمان است و البته بی تدبیری برخی از مدیران. ایران یک سوم میانگین جهانی بارندگی و سه برابر میانگین جهانی تبخیر دارد. همچنین میزان سرانه بیابان در ایران سه برابر میانگین جهانی است و یک سوم میانگین سرانه جهانی جنگل دارد. وی می‌افزاید: در ایران مناطق مرکزی و شرق کشور همچنین مناطق غربی به شدت تحت تاثیر طوفان‌های ‌شن و گرد و غبار هستند و بسیاری از نقاط کشور در معرض خطر سیل و خشکسالی قرار دارند. این موارد از پیامدهای تغییر اقلیم در ایران است. ایران از میان ۶۳ کشور مورد بررسی در یک تحقیق بین‌المللی که توسط یک موسسه تحقیقاتی خصوصی انجام شده، پایین‌ترین رتبه را از نظر ارزیابی شاخص‌های تغییرات آب و هوایی در سال ۲۰۲۳ میلادی به دست آورده است. موضوعی که در ظاهر علت تعطیلی دو روزه کشور بود.

آب برای همسایه

«علی بهادری جهرمی» سخنگوی دولت جمهوری اسلامی، قبلا و در تابستان مدعی شده بود که علت تعطیلی روزهای دو روزه کشور «حفظ سلامت شهروندان» در پی «گرمای بی‌سابقه هوا» است! با این وجود بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی ساکن ایران، این دلیل را قابل باور ندانستند و دلیل اصلی تعطیلی‌های سراسری را کمبود آب و برق عنوان کردند.مدیر اندیشکده آب سازمان ملل در واکنش به این تعطیلی‌ها در ایران به بهانه موج بی‌سابقه گرما، دلیل این وضعیت را «ورشکستگی آبی و برقی و گازی» توصیف کرد و در توئیتی نوشت: این مشکل با تعطیل کردن درست نمی‌شود، همان‌ طور که مشکل گرد و غبار و آلودگی هوا با تعطیلی حل نشد.«کاوه مدنی» که پیش از این معاون سازمان حفاظت از محیط زیست در دولت دوم حسن روحانی بود در مطلب جدید خود اظهار داشت که مدیران با سدسازی غلط و مدیریت نادرست باعث وضعیت کنونی شده‌اند.همچنین همزمان «علی‌اکبر محرابیان» وزیر نیرو از بازسازی نیروگاه پنج هزار مگاواتی در سوریه توسط جمهوری اسلامی خبر داد وگفت؛ جمهوری اسلامی نیروگاه بسیار خوبی را در منطقه لاذقیه احداث کرده است که به زودی به مرحله بهره‌برداری می‌رسد!

از اول، آخریم!

تغییرات اقلیمی به نظر می‌‌‌رسد در این میان، نقش تعیین کننده‌ای ‌‌در کاهش آب کشور دارد. ایران از نظر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بین ۶۳ کشور دنیا رتبه ۵۷ را دارد. از لحاظ سیاست‌های اقلیمی رتبه ۴۹ و از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای رتبه ۶۱ را را در بین این کشورها دارد.«عباس شاهسونی»رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت می‌گوید: در مجموع شاخص عملکرد تغییر اقلیم در ایران پایین است و رتبه و جایگاه خوبی از این نظر نداریم. در مورد ایران پیش‌بینی می‌شود که میانگین دمای کشور در سناریوی انتشار بالا و حداکثری گازهای گلخانه‌ای، بین ۱.۵ تا ۵.۲ درجه سانتیگراد در ۳۰ سال آخر قرن ۲۱ میلادی یعنی از سال ۲۰۷۰ تا ۲۱۰۰ افزایش پیدا کند.در همین خصوص تغییرات اقلیم همچنین باعث افزایش شدت و فراوانی حوادثی مثل سیل و خشکسالی می‌شود. افزایش سطح آب دریاها می‌تواند موجب موج‌های ناگهانی فرسایش سواحل، نفوذ آبهای شور و زیرزمینی و تخریب اکوسیستم شود. این رخدادها می‌تواند موجب افزایش مهاجرت، جابجایی جمعیت و تاثیر منفی بر زیرساخت‌های آب و آلودگی روان آب‌ها بشود. بر اساس پیش بینی سازمان جهانی بهداشت در کشور ایران ۶.۶ میلیون نفر از ساکنان روستاها در مناطق بارانی با فراوانی خشکسالی بالا یا استرس‌های آبی بالا و ۱۱.۹ میلیون نفر از ساکنان شهرها در مناطقی با فراوانی خشکسالی بالا یا مناطق با استرس کم آبی بالا زندگی می‌کنند.

مٌسکن یا...؟

«مسعود کیانی» کارشناس حوزه آب در گفت و گو با خبرنگار «همدلی» با بیان اینکه اصولا اقداماتی مانند توزیع آب با تانکر از سوی مسئولان در برخی از استان‌ها مسکن‌هایی موقتی است. واقعیت این است که فلات مرکزی 6 حوزه آبریزی دارد که در این میان استان‌های ‌اصفهان، کرمان، قم، تاحدودی مرکزی و سیستان و بلوچستان شرایط بغرنج تری را دارند. وی در تشریح چرایی بحران خشکسالی و کم آبی نیز می‌‌‌گوید: اصولا در کشور ما از 240 میلی‌مترسرانه بارشی، به دلیل موقعیت اقلیمی ، چیزی حدود 180 میلیمترتبخیر می‌‌‌شود. از سویی به دلایل فرهنگی و همچنین گستردگی حوزه خدمات رسانی آب همواره یکی از بحران‌های ‌جدی در کشور ماست. ضمن آنکه از هر 17 بارشی که در منطقه شکل می‌‌‌گیرد تنها یکی از آنها در محدوده ایران رخ می‌‌‌دهد. به اعتقاد کیانی آبیاری در حوزه کشاورزی مهمترین دلیل کمبود آب در کشور است. وی در این زمینه می‌‌‌گوید: از کل آب مصرفی، 6 درصد در بخش خانگی، 4 درصد در بخش صنعت و 90 درصد در بخش کشاورزی مصرف می‌‌‌شود. اما در این حوزه ما هنوز موفق به ارایه الگوهای مناسبی برای کشت و کار نشده‌ایم. مثلا چرا باید در کشور ما محصولی مانند هندوانه که اینهمه آب مصرف می‌‌‌کند کاشت شود و بعد هم درصد بالایی از آن صادر شود؟! برای همین مجلس پس از 4 دهه قانون الگوی کشت را ابلاغ کرده است که می‌‌‌تواند گام مهمی در ساماندهی محصولات کشاورزی کشت شده و کاهش مصرف آب باشد. اما سوال اینجاست که چرا این طرح طی این دهه اجرا نشده است؟! چه بسا اگر این ابلاغیه در دهه 60 صادر می‌‌‌شد، امروز با چنین بحران هایی در حوزه تامین آب مصرفی مواجه نبودیم.این کارشناس با بیان اینکه 70 درصد باران‌ها در کشور ما در پاییز و زمستان، 25 درصد در بهار و 5 درصد در تابستان می‌‌‌بارد می‌‌‌گوید: این در حالی است که به خاطر الگوی غلط مصرف مصرف آب در تهران از 50 هزار لیتر در ثانیه در مردادماه، به 56 هزار لیتر درثانیه در مرداد رسیده بود. بنابراین تا وقتیکه برای تغییر الگوی مصرف اقداماتی اساسی صورت نگیرد یا تا زمانیکه ابلاغیه مجلس برای اصلاح الگوی مصرف کشت و کار اجرایی نشود، وضعیت به همین منوال ادامه خواهد داشت و هیچ راهی نیز برای تامین آب نداریم. چرا که حتی طرحی مانند انتقال آب از دریای خلیج فارس نیز به خاطر پراکندگی و گستردگی مناطق مختلف، محکوم به شکست است.

گرم ترین سال‌های ایران

اما رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشوردر گفت‌و‌گو با «همدلی» با بیان این که تابستان امسال گرم‌تر از سال‌های قبل بوده می‌گوید: دمای هوا از اول سال آبی جاری (مهرماه) تاکنون حدود یک درجه بیشتر از حد نرمال بوده است. زمستان پارسال تقریبا شرایط نرمال بود، پاییز به شدت گرم بود، بهار امسال ۱.۵ درجه گرم‌تر بوده و سرجمع از اول سال آبی جاری تا الان یک درجه متوسط کشور بیش از نرم بوده است.به گفته دکتر «احد وظیفه» تابستان گرم‌تر فقط مختص ایران نبود و طبق گزارش سازمان جهانی هواشناسی، انتظار می‌رود گرم‌ترین سال‌هایی که زمین تاکنون به خود دیده، طی ۴ تا ۵ سال آینده رخ دهد. این موضوع از همین امسال شروع شده و گرمای بی‌سابقه‌ای را در جنوب شرق آسیا، هند، پاکستان، بنگلادش و کامبوج شاهدیم.اما دلیل این گرمای بی سابقه چیست؟ به گفته وظیفه، طی ۳ – ۴ سال آینده که انتظار می‌رود شرایط ال‌نینو (El Nino) در زمین حاکم شود، دمای متوسط کره زمین از دمای نرمال گرم‌تر یا بالاتر شود. ضمن این که بالاترین دمای رکوردیِ مشاهده‌شده زمین در شرایط سوپر ال‌نینو یا ال‌نینوی بسیار قوی در سال ۲۰۱۶ مشاهده شد که انتظار می‌رود و احتمالش هست که طی ۴ تا ۵ سال آینده این رکورد شکسته شود. ال‌نینو، یک رویداد اقلیمی - گرمایشیِ بزرگ است که بر اثر تغییراتی در اقیانوس آرام ایجاد می‌شود و منجر به ناهنجاری‌های بزرگِ آب و هوایی مثل سیلاب‌های ناگهانی در بسیاری از نقاط جهان می‌شود.