فقرزدایی؛ رویا یا واقعیت؟

بررسی برنامه هفتم توسعه در زمینه فقرزدایی

فقر یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه در ایران است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۱، حدود ۲۹ درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق قرار دارند. این بدان معناست که حدود ۲۴ میلیون نفر از جمعیت ۸۳ میلیون نفری ایران، نمی‌توانند حداقل نیازهای غذایی و غیرغذایی خود را تأمین کنند.

خط فقر مطلق در ایران، بر اساس هزینه تأمین حداقل نیازهای غذایی و غیرغذایی خانوارها، محاسبه می‌شود. این خط فقر در سال ۱۴۰۱، حدود ۲۰ میلیون تومان در ماه بوده است. سهم فقر مطلق در ایران، از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۱، روند افزایشی داشته است. در سال ۱۳۹۴، سهم فقر مطلق در ایران حدود ۲۳ درصد بوده است. به گفته کارشناسان، طی سال‌های گذشته کاهش ارزش پول ملی، باعث افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید خانوارها شده است. همجنین رکود اقتصادی، باعث کاهش درآمد خانوارها و افزایش بیکاری شده است. تغییرات اقلیمی نیز در این سال ها باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش فقر در مناطق روستایی شده است.

تکرار برنامه های گذشته در برنامه هفتم

برنامه هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۴۰۰ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، هدف‌گذاری کرده است که تا پایان سال ۱۴۰۴، فقر مطلق در ایران به ۱۰ درصد کاهش یابد. همچنین تا پایان برنامه هفتم توسعه مجلس هدف‌گذاری شده است که رشد اقتصادی سالانه ۸درصد باشد که از این ۸درصد، ۲.۸واحد درصد آن باید از سهم بهره‌وری در رشد حادث شده باشد. رشد شاغلان ۳.۹درصد سالانه یعنی سالی یک میلیون شغل. نسبت هزینه دهک دهم به اول بخش روستایی ۹.۳ و بخش شهری ۱۰.۳؛ ضریب نابرابری اقتصادی (ضریب جینی) ۰.۳۵؛ ضریب پوشش بیمه‌های اجتماعی ۷۶درصد و فقر مطلق به صفر برسد.

اما چیزی که تحقق این وعده را با تردید مواجه می‌کند این است که عین این هدف‌گذاری در برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم توسعه تکرار شده است و در عمل حتی ۵۰درصد اهداف برنامه هفتم محقق نشده است.

هرچند هدف‌گذاری فقر زدایی در برنامه هفتم توسعه، نسبت به برنامه‌های قبلی، کاهش بیشتری را دنبال می‌کند. در برنامه پنجم توسعه، هدف‌گذاری شده بود که فقر مطلق در ایران تا پایان سال ۱۴۰۰ به ۱۵ درصد کاهش یابد. اما این هدف‌گذاری نیز محقق نشد و در سال ۱۴۰۰، فقر مطلق در ایران به ۲۹ درصد رسید. توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال، یکی از مهم‌ترین عوامل فقر زدایی است. با افزایش درآمد خانوارها، افراد می‌توانند نیازهای اساسی خود را تأمین کنند و از فقر خارج شوند. سند هفتم توسعه، با تأکید بر توسعه بخش‌های تولیدی و افزایش صادرات، تلاش می‌کند زمینه‌های اشتغال‌زایی را فراهم کند. سند هفتم توسعه برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، اقداماتی مانند افزایش یارانه‌ها، ارائه تسهیلات مالی، و آموزش مهارت‌های شغلی را پیش‌بینی کرده است.

کاهش تورم و رشد اقتصادی فقر را کاهش می دهد

اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های مختلفی مانند تحریم‌های اقتصادی، کاهش ارزش پول ملی، و رکود اقتصادی مواجه بوده است. این چالش‌ها، باعث کاهش رشد اقتصادی و افزایش فقر شده است. در همین حال، برنامه‌های توسعه درباره فقرزدایی، معمولاً به طور کامل اجرا نمی‌شوند. این امر به دلیل عوامل مختلفی مانند کمبود منابع مالی، عدم هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، و عدم توجه به اولویت‌ها است. فساد اقتصادی، یکی دیگر از عوامل مهم مانع پیشرفت در زمینه فقر زدایی است. فساد اقتصادی باعث می‌شود که منابع مالی تخصیص‌یافته به فقر زدایی، به درستی هزینه نشود و این امر تأثیرگذاری این منابع را کاهش می‌دهد.

هادی حق شناس، کارشناس اقتصادی در گفت و گو با روزنامه آرمان امروز با اشاره به برنامه های دولت درباره کاهش فقر گفت: آقای رئیس جمهور در اسفند ۱۴۰۰ وعده داد تا پایان سال فقر مطلق را صفر می کنیم و پس از آن هم یکی دیگر از اعضای دولت گفت تا سال ۱۴۰۱ به صفر می رسد. الان هم در برنامه هفتم گفته می شود در پایان برنامه به صفر خواهد رسید. اما آیا با وعده و حرف این مساله تغییر می کند!

او با اشاره به مهم ترین عوامل کاهش فقر در ایران افزود: ما برای کاهش فقر رشد با کیفیت اقتصادی و تورم یک رقمی نیاز داریم. اگر این دو باهم رخ دهد انتظار کاهش فقر خواهیم داشت و در غیر این صورت همچنان دچار مشکل خواهیم بود. این تجربه ای است که دیگر کشورها داشته اند. برای مثال، در این سه چهار دهه اخیر چین این کار ار انجام داد و جمعیتی ۸۰۰ میلیونی را از فقر نجات داد. در دو قرن اخیر نیز شاهد کاهش فقر در جهان هستیم. برنامه هایی که رشد اقتصادی پایدار ایجاد کرده است.

حق شناس ادامه داد: اگر دولت در پنج سال آینده بتواند کاهش تورم و افزایش رشد اقتصادی را محقق کندف می توان به کاهش فقر نیز امیدوار بود. اما اگر این دو محقق نشود مانند برنامه های چهارم، پنحم و ششم در حد نوشته باقی خواهد ماند. ما دهه نود را دهه برباد رفته اقتصادی می دانیم. چون درآمد کاهشی شد و فقر افزایش داشت. دلیل آن این بود که نرخ رشد اقتصادی بسیار ناچیز شد.

او با طرح این سوال که باید ببینیم چه تفاوت عمده ای در دهه نود و دهه پیش از آن به وجود آمد، گفت: بزرگترین تفاوت در بحث تحریم ها است. ما شش سال در تحریم بودیم و اگر ادامه پیدا کند این مساله تحقق پیدا نخواهد کرد. اگر دولت بتواند مساله تحریم ها را حل کند، می توان به چشم انداز برنامه توسعه هفتم امیدوار بود. این کارشناس اقتصادی همجنین با اشاره به تاثیر یارانه ها در کاهش فقر، افزود: نظام یارانه ای که به آن بازتوزیع درآمد می گویند از سال ۸۹ پر رنگ تر شده است. در سال ۸۹ میزان یارانه هر نفر معادل ۴۵ دلار بود و در حال حاضر این مقدار یارانه ای که پرداخت می شود از نظر قدرت خرید یک چهارم قدرت خرید سال ۸۹ است. این یارانه قدرت خرید مردم را افزایش نداده است. البته نباید به حذف یارانه ها فکر کرد، اما به جای بازتوزیع درآمدها دولت ها باید برنامه هایی برای ثبات اقتصادی داشته باشند. اگر مردم کسب و کارشان رونفق داشته باشد به یارانه نیز نیاز ندارند. این گزاره که قیمت‌ها را به قبل برگردانید و یارانه نمی خواهیم بسیار پر مفهوم است.

منیع:آرمان امروز