برای افغان‌ها پل بسازیم یا دیوار؟

حمیدرضا خالدی: پس از پنج دهه مهمان‌نوازی و میزبانی افغان‌ها در ایران، این روزها با افزایش ورودی مهاجران غیرقانونی به از مرزهای شرقی به واسطه ریسک پایین شرایط سیاسی و اقتصادی دولت طالبان، باعث نارضایتی مردم در شهرهای مختلف شده است. این در حالی است که ما برخلاف کشورهای مهاجرپذیر دیگر بانک اطلاعاتی و آماری دقیقی از تعداد آنها در ایران نداریم، و آمارهای غیررسمی از وجود ۸ تا ۱۰ میلیون نفر اعلام کرده‌اند. آماری که به معنای تسخیر ۸ میلیون شغل و مسکن در کشوری است که با افزایش آمار بیکاری دسته و پنجه نرم می‌کند. با این حال آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۰ اختلاف آمار بین افغان‌هایی که به ایران آمده‌اند و آنها که از ایران رفته‌اند یا اخراج شده‌اند، حدود ۴۳۸ هزار نفر است. در تیرماه همان سال طالبان در افغانستان به قدرت رسیدند و مهاجرت افغان‌ها به ایران سیر صعودی پیدا کرد. آمار دیگر این سازمان نشان می‌دهد در هفته دوم فروردین ۱۴۰۱ یعنی زمانی که هنوز طالبان قدرت نداشتند، حدود ۳۷ هزار افغان به ایران آمده‌اند، یعنی روزانه تقریبا ۶ هزار نفر که در کل، تنها نزدیک به ۳ هزار نفر از آنها مدرک شناسایی داشته‌اند. ۲۳ هزار نفر هم از ایران به افغانستان برگشته‌اند، یعنی در یک هفته، ۱۴ هزار نفر به افغان‌های مقیم ایران اضافه شده‌اند، تقریبا روزانه ۲ هزار نفر. این در حالی است که حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم گفته بود: «روزانه ۱۰ هزار افغان به ایران وارد می‌شود.» احمد وحیدی، وزیر کشور هم تیرماه امسال گفته بود: «برآوردها درباره تعداد مهاجران افغانستانی در ایران بیشتر از ۵ میلیون نفر است.» گرچه علیرضا زاکانی، شهردار تهران چند روز قبل اعلام کرده که «فقط در تهران حدود ۲ میلیون افغان وجود دارد.» آماری که اگر درست باشد نشان می دهد که آماری ۸ تا ۱۰ میلیونی افغان های داخل ایران چندان هم دور از ذهن نخواهد بود.

ایران پل ورود به اروپا و ترکیه

بسیاری بر این باورند که ورود افغان‌ها به ایران به واسطه رسیدنشان به ترکیه و اروپا است. آن‌هایی که پولدارند یا مدتی در این اسکان غیر قانونی دارند تا پول سفرشان را به ترکیه و اروپا فراهم کنند، اما به دلیل شرایط اقتصادی ایران و کاهش ارزش ریال به دلار و یورو، آنها سال‌ها در ایران می‌مانند، ازدواج می‌کنند، دارای چند فرزند می‌شوند و سپس به کشورهای غربی ایران می‌روند و ایران را بسیاری از آسیب‌های اجتماعی که برجا گذاشته‌اند برجا می‌گذارند. قانون تابعیت فرزندان با مادر ایرانی که در سال ۱۳۹۸ به تصویب نمایندگان مجلس پیشین رسید، نشان از این واقعیت دارد و طبق آمارها تا آبان سال گذشته، از بین حدود ۱۰۵ هزار متقاضی تنها ۱۴ هزار نفر توانسته‌اند بر اساس این قانون به شناسنامه دست پیدا کنند. چندی قبل نیز و در یک خبر رسمی اعلام شد؛ از ۳۰۰ زایمان یک بیمارستان فارس در سال ۱۴۰۱، ۲۹۷ مورد توسط افغان‌ها بود. این آمار البته از سوی فعالان حوزه مهاجرت نیز تایید شده است. آماری که گرچه هنوز رد یا تکذیب نشده اما، چنانچه درست باشد به این معنا خواهد بود که در ایران تقریبا از هر ۹ تا ۱۰ تولد در ایران یک نفر افغان است! همین موارد باعث شده تا بسیاری از شهروندان و رسانه ها چه در فضای مجازی و چه در رسانه‌ها نسبت به افزایش بیش از حد افغان‌ها در ایران واکنش نشان دهند یا در شهرهای مختلف دست به اعتراض بزنند. ویدئوهای منتشرشده در فضای مجازی اعتراض شهروندان مقابل استانداری‌های کردستان و شیراز برای ورود بیش از اندازه افغان‌ها به ایران بود. در این میان ترکیه بیش از ایران به خطرات این موضوع پی برد و با ساخت دیوار ۱۴۴ کیلومتری در مرز ایران-ترکیه در طی دو سال (۹۶-۹۸) از ورود غیر قانونی مهاجران به استان‌های ایغدیر و آگری و دیوار ۶۳ کیلومتری در مرز استان وان با ایران جلوگیری می‌کند.

تهدید به فرصت، چگونه؟

دوشنبه دهم مهرماه در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی، محمدتقی نقدعلی نماینده خمینی‌شهر در تذکری شفاهی خاطرنشان کرد: «بحث اتباع خارجی در شهرستان‌ها به ویژه در حوزه آموزش و پرورش امنیت را تحت تاثیر قرار داده است.» وی این سوال را مطرح کرد که آیا نظام در مورد اتباع خارجی تصمیمی خواهد گرفت؟ این نماینده مجلس در پایان سخنانش خطاب به قالیباف گفت: «از رییس مجلس انتظار دارم توضیحی ارائه کنند.» روزنامه هم‌میهن نیز بر لزوم شفاف‌سازی درباره مهاجران افغان در ایران تاکید کرده است و نسبت به عواقب انفعال دولت در این زمینه هشدار داده و نوشته در همه کشورهای دنیا تا جایی‌که به اتباع خارجی مربوط می‌شود، نقش اصلی مدیریت بر عهده وزارت خارجه است ولی ظاهراً در ایران این وزارتخانه مجری صرف است.» اما علیرضابیگی عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس معتقد است که: «باید از برخورد احساسی در مواجه با مساله مهاجرین پرهیز کرد. با توجه به ابعاد وسیع مهاجرت ضروری است که یک لایحه جامع در این حوزه دنبال شود.» و در ادامه گفته‌هایش می‌افزاید: «بهتر است لایحه جامعی از سوی دولت در بحث ساماندهی اتباع خارجی دنبال شود و پختگی و سنجیدگی آن به قدری باشد که بتواند عوارض مهاجران را به یک فرصت تبدیل کند. با توجه به این‌که در سال پایانی مجلس یازدهم بوده به نظر می‌رسد فقط طرح‌ها و لوایحی که دو فوریت آن‌ها به تصویب رسیده است در دستورکار مجلس قرار گیرد. کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها طرح تشکیل سازمان ملی اقامت را تهیه و بررسی کرد و کلیات آن در مجلس به تصویب رسید. اما دولت نیز نقطه نظراتی در این خصوص دارد. لازم است یک کار حساب شده و منسجم برای ساماندهی مهاجران و اتباع خارجی انجام شود. باتوجه به اینکه مقام معظم رهبری تاکید داشتند که مجلس محور کار خود را برمبنای لوایح قرار دهد، از آنجا که دولت از همه جهات با این موضوع درگیر است و بدنه کارشناسی قوی دارد بهتر است در بحث اقامت که ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی را در برمی گیرد یک کار جامع در قالب لایحه دنبال شود.»

هیچ کجا وطن نمی‌شود

دو سال از روی کار آمدن طالبان در افغانستان می‌گذرد، اما هنوز زمینه کار برای جوانان فراهم نشده است. با این حال اکثر آنها برای اینکه از فقر، گرسنگی و آینده‌ای که افق روشن در آن ترسیم نیست، رهایی یابند، اولین مقصدشان ایران، دومین تاجیکستان و سوم پاکستان است. بسیاری به‌صورت قاچاق و برخی هم قانونی از مرزها بور می‌‌کنند. اما سوال اینجاست که آینده این جمعیت که هرروز از مرزها عبور می‌کنند، چه می‌شود؟ متاسفانه اکثریت این جوان‌ها به دلیل شرایط کاری سخت و محدودیت‌های اجتماعی به مشکلات روحی روانی مبتلا می‌شوند و مواد مخدر اولین راه آنها برای فرار از این مشکلات است.

هیچ کجا وطن خود آدم نمی‌شود، اما دولت طالبان شرایطی را برای جوانان فراهم کرده که خود را به هر شکل ممکن از مرزهای جغرافیایی عبور دهند. در این میان یکی از مشکلات کارهای سخت و نبود ایمنی در کارهای روزمره توسط کارفرمایان است که به امسال «ما» به‌عنوان یک ربات یا ماشین کاری نگاه می‌کنند. قانون کشورهای میزبان نیز از کارگران غیرقانونی دفاع نمی‌کند. چندی پیش یکی از همین کارگران به من می‌گفت: «دو ماه در یکی از رستوران های اسلام شهر کارمی‌کردم، بعد دو ماه حقوق دریافت نکردم و مرا بیرون انداختند» با روی کار امدن طالبان وضعیت ۹۰ درصد اقتصادی مردم افغانستان خراب شده و زمینه کار درکشور فراهم نیست و مردم مجبور به ترک کشور می شوند.

منبع:آرمان امروز