«چند روز پیش کتابی مربوط به همسر رئیس‌جمهور آمریکا به من دادند که در ایران ۳۷ بار ترجمه شده و هر بار با تیراژ بالا منتشر شده است. عنوان کتاب میشل رویای دختر آمریکایی است. از من خواستند مشابه این کتاب را بنویسم و همسرم موافقت کرد.»

این جملات را جمیله علم الهدی، همسر رئیس‌جمهور وقت ایران دو سال پیش بیان کرده‌بود. اولین ضرب آهنگی که همان وقت اینگونه تفسیر شد، چندان هم بی‌رغبت نیست، مشابه «بانوی اول» در آمریکا به رسمیت شناخته شود. او بعد از آن که از سوی خبرگزاری‌های متعدد خارجی به عنوان بانوی اول ایران توصیف شد، سرانجام روز شنبه این عنوان را از نام خود کنار زد و آن را شایسته همسر رهبری دانست.

گرچه این اظهارات جنجال‌آفرین شد تا جایی که مهدی فضائلی، عضو دفتر نشر آثار رهبر انقلاب نوشت: «کم نبوده‌اند بانوان بزرگ و عالی قدری که در کنار مردان بزرگ نقش آفرینی کرده‌اند. اما خطاست که دولتمردان برای تکریم آن‌ها از الگوی نابجای بیگانگان کپی‌برداری کنند.»

کنش‌ها و اظهارات رسانه‌ای جمیله علم الهدی، نشان می‌دهد که میل زیادی به دیده شدن دارد. او پیش از آن که به عنوان همسر رئیس‌جمهور شناخته شود، احتمالا تنها نسبتش با سیاست «دختر علم‌الهدی بودن» بود. او هیچ گونه کنش سیاسی یا اجتماعی نداشت و احتمالا تنها برای دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی شناخته شده‌بود.

حالا اما در مصاحبه‌های متعدد جملات جالبی مطرح می‌کند که بازخورد رسانه‌ای بسیار دارد. او گفته‌بود «در دانشگاهی تدریس می‌کنم که عمر درختانش از تاریخ آمریکا بیش‌تر است.» اظهارنظر مشهوری که واکنش‌های بسیار داشت و این نکته را یادآور می‌شد که دانشگاه شهید بهشتی (یا دانشگاه ملی سابق) 50 یا 60 سال بیشتر عمر ندارد و تاریخ آمریکا بیش از 200 سال است! او چندی پیش هم در گفت‌و‌گو با «نیوزویک» گفته‌بود مردان در ایران ترجیح می‌دهند از همسر خود نخواهند که کار کنند یا پولی به خانه بیاورند. اظهارات هر از چند گاهی که هر بار جنجال مجازی و رسانه‌ای ایجاد می‌کند.

در قانون اساسی عالی‌ترین مقام رسمی کشور رهبری است. همچنین عنوان «بانوی اول» در کشورهای دیگر هم به همسر پادشاه یا رئیس‌جمهوری اطلاق می‌شود. با این حال چنین عنوانی هرگز در مورد همسر امام خمینی، رهبرفقید انقلاب مطرح نشد. خدیجه ثقفی نوری همان طور که در مستند زندگیش «بانو قدس ایران» به تصویر کشیده شده، کنشگری سیاسی و اجتماعی نداشت.

اطلاق این عنوان از سوی علم الهدی به همسر رهبری هم ممکن نیست چون همسر ایشان هم حضور علنی سیاسی نداشته و به ندرت از ایشان حتی تصویری منتشر شده‌است. اساسا هیچ گاه در جمهوری اسلامی چه به لحاظ حقوقی و چه به لحاظ عملکردی اطلاق عنوان «بانوی اول» آنگونه که در برخی کشورها از جمله ایالات متحده کارکرد دارد، مرسوم نبوده‌است.

همسران روسای جمهور هم کمتر حضور چشم‌گیر سیاسی و اجتماعی داشته‌اند و به عنوان چهره‌های مستقل اغلب جایگاهی نداشته‌اند. آنان همواره زیر سایه همسران خود بوده‌اند، کمتر سخنرانی و اظهارنظر می‌کردند و بیشترین حضور آنها محدود به حضور و همراهی در برخی سفرها بوده‌است.

«عذرا حسینی» نام همسر بنی صدر بود و بیشتر به خاطر نوع حجابش در پاریس مطرح شد که چندان سفت و سخت نبود و به پوشیدن یک روسری با رنگ روشن بسنده می‌کرد. روایتی از علی جنتی نقل شده که او بدون حجاب با هاشمی رفسنجانی هم سفره شده‌است. بعد از فرار بنی‌صدر او بازداشت و بعد به دستور شهید بهشتی آزاد شد.

«عاتقه صدیقی»، همسر محمد علی رجایی که به پوران خانم شهرت داشت بعد از شهادت او 3 دوره نماینده مجلس شد ولی در دوره‌های بعد به خاطر مواضع انتقادی‌اش رد صلاحیت شد. عمر رجایی آنقدر کوتاه بود که دوره فعالیت سیاسی همسرش پس از ریاست‌جمهوری او و البته محدود به دوره‌های ابتدایی مجلس بود.

«منصوره خجسته باقرزاده» همسر آیت‌الله خامنه‌ای در تمام دوران ریاست جمهوری ایشان و حتی پس از آن و در دوره رهبری هم حضور پررنگ رسانه‌ای و سیاسی و اجتماعی نداشته‌است. بنابر گزارشی که در ایسنا منتشر شده ایشان به دیدار خانواده شهدای هسته‌ای می‌روند و باز هم تنها به استناد این گزارش یک بار با یک مجله انگلیسی زبان «محجوبه» وابسته به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی مصاحبه کرده‌اند.

«عفت مرعشی»، همسر هاشمی رفسنجانی نیز به سبب نسبت با خانواده «مرعشی‌ها» شناخته شده‌بود. او در سفرهای هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس مجلس به بعضی کشورها مثل کره شمالی همراه‌اش بود. در خاطرات هاشمی از او همواره با نام کوچک یاد شده و به نظر می‌رسد زن تأثیرگذاری در زندگی شخصی و سیاسی همسرش بوده اما چه در دوران ریاست‌جمهوری و چه پس از آن البته به جز دوران 88 حضور سیاسی و رسانه‌ای تأثیرگذاری نداشته‌است.

«زهره صادقی»، همسر سید محمد خاتمی نیز به ندرت در محافل دیده شده‌است. او خواهر زاده امام موسی صدر است. به این سبب وقتی خاتمی به لبنان سفر کرد به او لقب داماد لبنان دادند. در برخی از سفرهای خارجی همراه خاتمی بود اما مصاحبه مستقل از او هم دیده نشد.

«اعظم‌السادات فراحی» همسر محمود احمدی نژاد است که هم‌دانشگاهی او بوده و ازدواج دانشجویی داشتند. او در برخی سفرها مثل سفر معروف و با همراهان بسیار به نیویورک حضور داشت اما پروین خواهر احمدی‌نژاد بیش از همسر او وجه سیاسی و اجتماعی پیدا کرد.

«صاحبه عربی» همسر حسن روحانی را می‌توان بی‌حاشیه‌ترین همسر میان همسران روسای جمهور دانست. گرچه یک بار خبری مبنی بر ضیافت همسر رئیس‌جمهوری برای زنان در سعدآباد منتشر شد که جنجال رسانه‌ای به پا کرد.

می‌توان گفت بیشترین فعالیتی که زنان روسای جمهوری داشته‌اند همکاری با برخی خیریه‌ها بوده‌است.

«ایشان به عنوان بانوی اول، استاد دانشگاه یا همسر رئیس‌جمهور حضور افراطی دارند شاید بهتر باشد برخی از مراسم‌ها را حداقل انسیه خزعلی به عنوان معاون رئیس‌جمهور حضور داشته باشند!» این را فریده اولاد قباد نماینده سابق مجلس در واکنش به جنجال اخیر علم‌‌الهدی به «شبکه شرق» می‌گوید و ادامه می‌دهد: «ما هنوز یکسری مسائل در حوزه زنان داریم که حل نشده است. مثل لایحه امنیت زنان و قتل‌های ناموسی که هرسال شاهد آن هستیم یا اصلاح ماده 18 قانون گذرنامه و .... تا زمانی که زنان ایران به حقوق ابتدایی خود نرسیده باشند، بهتر است وقتی یک خانم چه از مجلس و چه از جایگاه دولت در سازمان ملل حاضر یا مجامع بین‌المللی حاضر می‌شود به معنی واقعی کلمه صدای زنان ایران باشد.»

به جز جنجال مصاحبه‌های اخیر جمیله علم‌الهدی، برخی روایت‌ها حاکی از آن است که او در تصمیم سازی‌های دولتی نیز دستی دارد. از جمله منتقدین او محمد مهاجری است که پیشتر در توییتی نوشته بود: «آقای رئیسی، با اطلاع می‌گویم اعضای دولت‌تان از اینکه برای گزارش کار خدمت خانم علم الهدی برسند یا از اعضای خانواده‌تان امر و نهی بشوند احساس حقارت می‌کنند.»

محمد مهاجری در خصوص این توییت به «شبکه شرق» می‌گوید: «خانم علم الهدی من را گیر بیاورند دمار از روزگارم در می‌آورند! یقین دارم در مورد صحبت‌های اخیر او درباره بانوی اول بودن به ایشان تذکر داده می‌شود که در حوزه‌های غیرمرتبط ورود پیدا نکنند.»

مهاجری اضافه می‌کند: «من فکر می‌کنم ایشان دارند شان زن ایرانی را تنزل می‌دهند. باید از ایشان خواهش کنیم ساکت باشند و باعث بی‌حرمتی به زنان سرزمین‌مان نشوند. ایشان همچنان در مسائل دولتی دخالت می‌کنند به طوری که برخی از مسئولان دولتی از این اتفاق ناراحت هستند.»

منشا اصطلاح «بانوی اول» کجاست؟ اصطلاح بانوی اول بیشتر مربوط به آمریکا است. در ایالات متحده ولیعهد وجود ندارد اما عملا معاون رئیس‌جمهور نقش ولیعهد را بازی می‌کند. چیزی شبیه به حکومت پادشاهی به شکلی که اگر رئیس‌جمهور برکنار یا فوت شود بقیه دوره را معاون برعهده می‌گیرد. در مورد بانوی اول هم همان اتفاقی که در نظام‌های پادشاهی است در آمریکا معادل سازی شده و «بانوی اول» به جای «ملکه» ابداع شده است. البته این یک عنوان غیررسمی است که بایدها و نبایدهایی را رعایت می‌کند اما حضور عمومی و اجتماعی بسیاری دارد.