باید توجه داشت که در زمان ترامپ بود که ایالات متحده به طور یک‌جانبه از توافقی که تهران با قدرت‌های جهانی در سال ۲۰۱۵ امضا کرد، خارج شد. توافق هسته‌ای محدودیت‌های شدیدی را بر برنامه‌های هسته‌ای ایران تحمیل کرد و شامل توافق تهران برای بازرسی دقیق بین‌المللی از سایت‌های هسته‌ایش در ازای لغو تحریم‌های اقتصادی بود.

ترامپ توافق با ایران را لغو کرد و به جای آن تحریم‌های تنبیهی را اعمال کرد و قصد داشت تهران را مجبور کند تا توافق را بر اساس شرایط مورد علاقه دولت ترامپ و همچنین سعودی‌ها و اسرائیلی‌ها بازتنظیم کند. اما انتظارات دولت ترامپ برآورده نشد و در عوض، ایران فعالیت‌های هسته‌ای قبلی خود را از سر گرفت و حتی سرعت بخشید.

بایدن با حرف از احیای برجام روی کار آمد اما از نوامبر گذشته، زمانی که ایران از توافق پیشنهادی کناره‌ گیری کرد و مقامات آمریکایی نسبت به شانس دستیابی به توافق جدید ابراز بدبینی کردند، هیچ مذاکره رسمی صورت نگرفته است. علاوه بر این، از زمان تحولات در تهران و همچنین همکاری‌ های نظامی ایران و روسیه، تماس بین ایالات متحده و جمهوری اسلامی کاهش یافته است.

اما به نظر می‌ رسید که همه این‌ها پس از کشف اورانیوم غنی‌شده ۸۳.۷ درصدی در نیروگاه‌های هسته‌ای ایران توسط آژانس بین‌ المللی انرژی اتمی در ماه ژانویه تغییر کرده است. این نشان می‌دهد که ایرانی‌ها بیش از هر زمان دیگری به گریز هسته ‌ای نزدیک شده‌اند.

نگرانی اصلی واشنگتن این بوده که اگر ایران به آستانه گریز هسته‌ای برسد، اسرائیل به سایت‌های هسته‌ای ایران حمله کند. این به نوبه خود می‌تواند جرقه شعله جنگ منطقه‌ای باشد که خواسته یا نخواسته، ایالات متحده به آن کشیده خواهد شد. اگر این اتفاق بیفتد، با توجه به نقش آمریکا در جنگ اوکراین و تنش‌های نظامی فزاینده با چین بر سر تایوان، این سناریو کابوس‌ وار خواهد بود. جنگ جدید در خاورمیانه آخرین چیزی است که دولت بایدن به آن نیاز دارد.

نگرانی فزاینده در مورد برنامه هسته‌ای ایران باعث شده که مقامات واشنگتن و سه دولت اروپایی فرانسه، آلمان و بریتانیا بحث‌ها درباره از سرگیری مذاکرات با تهران را دوباره مطرح کنند. این امر منجر به آغاز مذاکرات بین مقامات آمریکایی و ایرانی با هدف کاهش تنش بین دو کشور و دستیابی به تفاهمی در نیویورک و بعداً در عمان شد؛ موضوع این مذاکرات شامل تبادل زندانیان و احتمالاً توافق موقتی بود که در آن ایالات متحده با کاهش برخی تحریم‌ها علیه ایران در ازای تعهد تهران به اعمال برخی محدودیت‌ها بر فعالیت‌های هسته‌ای خود موافقت می‌کند.

طبق دید مقامات دولت بایدن، احیای برجام از نظر سیاسی یک مأموریت غیرممکن است. هرگونه توافق رسمی ایالات متحده با ایران می‌تواند پای کنگره را برای تصویب توافق، به موضوع باز کند؛ جایی که خواهان و بسیاری از دموکرات‌ها به شدت با توافق با ایران مخالف هستند.

ورود کنگره همچنین می‌تواند موضوع رابطه آمریکا با ایران را در رأس برنامه‌های سیاسی قرار دهد و در نتیجه، آن را به موضوعی در مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری آینده تبدیل کند. ناگفته نماند که ریسک تنش‌های دیپلماتیک با اسرائیل و عربستان سعودی که مخالف احیای برجام هستند نیز وجود دارد.

با در نظر گرفتن همه این‌ها، آنچه دولت بایدن امیدوار بود به آن دست یابد، راه‌حلی موقت در قالب یک تفاهم محدود با ایران است که بر اساس آن ایران با اقداماتی برگشت‌پذیر برای محدودکردن برنامه هسته‌ایش، از جمله توقف در انباشت اورانیوم غنی‌شده و بالاترنبردن خلوص اورانیوم موافقت کند.

نشانه‌های چنین توافق گام‌به‌گامی در هفته گذشته و زمانی که ایران اعلام کرد به عنوان اولین مرحله از مبادله زندانیان، پنج شهروند آمریکایی را از زندان اوین به حبس خانگی منتقل می‌کند، آشکار شد. در ازای آن، واشنگتن ۶ میلیارد دلار از منابع مالی مسدودشده ایران در کره جنوبی را آزاد کرده و پنج زندانی ایرانی در آمریکا را آزاد می‌کند. ایالات متحده قبلاً با آزادسازی نزدیک به ۳ میلیارد دلار پول خرید نفت و گاز ایران توسط عراق موافقت کرده است. تبادل موفقیت‌آمیز زندانیان می‌تواند به اعتمادسازی کمک کند، زیرا دو طرف در حال مذاکره درباره سایر اقدامات تنش‌زدایی هستند که شامل توافق ایران برای محدود‌کردن سطح غنی‌سازی اورانیوم و همکاری بیشتر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. همچنین شایعاتی درباره فشار بر ایران برای توقف همکاری‌های نظامی با روسیه به گوش می‌رسد.

چنین توافقی که بر اساس آن، هر دو طرف کمتر از آنچه در برجام وجود داشت، دریافت می‌کنند، می‌تواند به معنای توقف موقت برنامه هسته‌ای ایران در ازای تسهیلات اقتصادی بیشتر برای این کشور باشد. آزادی زندانیان آمریکایی نیز می‌تواند به عنوان بخشی از این تفاهم «کمتر برای کمتر» به دولت بایدن کمک کند تا آن را به عنوان یک اقدام بشردوستانه برای کنگره و مردم به نمایش بگذارد. اما این توافق نیز باعث خاموش‌شدن انتقاد مخالفان برجام یا هرگونه توافق با ایران در واشنگتن نشده است.

در عین حال، ممکن است در صورت موفقیت‌آمیز بودن توافق با ایران به همراه تلاش برای عادی‌سازی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل، با برداشت ریاض و تل‌آویو و همچنین تهران درباره عزم آمریکا برای مهار ایران و محافظت از منافع خود و متحدانش در منطقه وجود دارد، متفاوت باشد. در این میان در آستانه نزدیک شدن به چند نقطعه عطف در این عرصه هستیم که یکی از آن ها سفر هیاتی سیاسی از ایران به نیویورک است. هیاتی که سخنگوی وزارت خارجه تایید کرده در حاشیه اجلاس سازمان ملل، گفت و گویی غیرمستقیم با آمریکا خواهدداشت. گفت و گویی که شاید نخستین گام برای رسیدن به توافقی جامع تر باشد.