خزر کوچک می‌شود؟

بحران پسروی آب دریای خزر در شهرستان های ساحلی استان به باور صاحبنظران از دهه های گذشته آرام آرام شروع شده و در صورت بی توجهی در آینده نزدیک تمامی زیرساخت های گردشگری، بنادر و ظرفیت اقتصادی منطقه تحت تاثیر این پدیده شوم قرار خواهد گرفت.

ا، طبق آمار، سطح آب دریای خزر طی چهار سال گذشته حدود ۳۸ سانتی متر کاهش داشته است و در اثر کاهش ۱۷۰ سانتیمتری سطح آب خزر از دهه ۷۰ تاکنون بنا بر بررسی های کارشناسی مسوولان مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر این عقب نشینی قابل ملاحظه دریا به افزایش گستره زیادی از عرصه ساحلی در سواحل شمالی به ویژه غرب مازندران منجر شده است.

بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییر اقلیم است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می گردد و درصورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می شود، کاهش خواهد داشت.

نتایج این مطالعات همچنین شان داده فقط در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتیمتری مواجه بوده است که این رخداد به عقب نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.

مطالعات و اندازه گیری دقیق زمینی که در ایستگاه های شاخص ساحلی دریای خزر انجام گرفته این مساله سبب افزایش قابل توجه محدوده ساحلی در طول بیش از ۸۵۰ کیلومتر سواحل شمالی کشور شد و کارشناسان معتقدند : با تشدید روند کاهشی آب، شاهد پسروی بیشتر دریا و خروج بخش عمده ای از بستر دریا در آینده نه چندان دور باشیم.

با توجه به این رخداد طبیعی به تاکید کارشناسان ضرورت دارد در گام نخست به اهمیت موضوع حفاظت از حریم و بستر دریا و گام بعدی ضرورت دارد مسوولان دست اندکار نسبت به پیامد های ناشی از این پدیده توجه جدی و برنامه ریزی اصولی و اساسی داشته باشند.

ایجاد چالش در زیرساخت ها، کاربری های اقتصادی، اجتماعی، اختلال در روند فعالیت بنادر و دریانوردی، صید و صیادی، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر (تالاب ها - خلیج ها) افزایش عرصه ساحل، دخل و تصرف انسانی به حریم دریای و اثرات منفی بر آبخوان های ساحلی از جمله اثرات عقب نشینی و کاهش تراز سطح دریای خزر از جمله تبعات منفی ناشی از عقب نشینی دریای خزر است.

سواحل خزر در شمال کشور یکی از نقاط زیبا و شورانگیز برای مردم بومی، مسافران و گردشگران دریا دوست است و از طول حدود ۸۰۰ کیلومتری این سرزمین آبی، نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر آن در مازندران، ۲۸۶ کیلومتر گیلان و بقیه هم در گلستان است.

بنابراین مازندران با داشتن بیشترین محدوده ساحلی، بسیاری از فعالیت های دریایی هم با ایجاد زیرساخت ها نظیر سه بندر یکی در امیر آباد بهشهر، دیگری در فریدونکنار و اداره کل دریانوردی استان مازندران هم در منطقه ویژه اقتصادی نوشهر، اداره کل گمرکات مازندران به مرکزیت نوشهر، دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره) و افزون بر این زیرساخت ها، بسیاری از تاسیسات دریایی گردشگری، رفاهی، مراکز صید و صیادی در این خطه استقرار دارد.

در همین پیوند، عده ای از صاحبنظران امر برای کاهش آسیب پذیری ناشی از عقب نشینی آب دریای خزر به زیرساخت ها تاکید دارند که باید از هم اکنون مسوولان دست اندرکار با مدیریت اصولی، دانش لازم و مدیریت صحیح نسبت به گذر از این چالش جدی این منطقه برنامه ریزی اصولی اتخاذ کنند.

به اعتقاد کارشناسان امر ادامه روند معضل پسروی آب خزر به طور قطع بر ساختار اقتصادی و اجتماعی و گردشگری منطقه غرب مازندران تاثیر منفی بر جا می گذارد که تا دیر نشده برای حل این مشکل بزرگترین دریاچه جهان باید با برگزاری نشست های تخصصی کشورهای حاشیه این دریا تدابیری اندیشیده شود.

لزوم توجه به مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی

استاد رشته گردشگری استان های غرب مازندران و شرق گیلان گفت : پسروی یا پیش روی آب خزر یا هر منابع آبی نظیر دریاها و اقیانوس ها امری طبیعی است اما کارشناسان امر باید دوره های زمانی و بازگشت آن را دقیق بررسی کنند.

محمدرضا اورمزدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: ما امروز در بحث مناطق ساحلی متولی مشخص نداریم در حالی که در کشورهای پیشرفته دنیا مدیریت یکپارچه ساحلی دارند که با توام با مدیریت شهرداری ها، شوراهای محلی، مجلس و نهادهای ذیربط نظارت دارند.

وی فقدان مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی را پاشنه آشیل صنعت گردشگری ساحلی ایران برشمرد و بر ضرورت توجه برنامه ریزان به این مهم تاکید کرد.

لزوم ورود سازمان پدافندغیرعامل

مدیرکل سابق بنادر و دریانوردی استان مازندران در این باره گفت : برای توسعه زیرساخت های بنادر این استان همزمان با پسروی آب دریای خزر و پیشگیری از اختلال در روند تردد ناوگان حمل و نقل دریایی نامه نگاری های فراوانی با این سازمان صورت گرفته و این موضوع در حال پیگیری است.

محمدتقی انزانپور که به تازگی عهده دار مسوولیت بندر امیرآباد مازندران شد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : با توجه به روند کاهشی آب دریای خزر سازمان های پدافند غیرعامل باید تدابیری بیندیشند تا کمترین مخاطرات را در سواحل شاهد باشیم.

وی تصریح کرد: از سال ۱۳۹۶ طرحی تحت عنوان طرح سامانه رسوبگیر در بندر منطقه ویژه اقتصادی نوشهر در دستور کار قرار گرفت و مطالعات این طرح کلید خورد و طی سه سال به سرانجام رسید و بر مبنای آن قرار است حوضچه های این بندر چندصد متری به سمت جلو توسعه یابد قبل از آنکه نوسانات آب دریای خزر در این محدوده که مکان تخلیه و بارگیری کشتی هاست مشکلی ایجاد کند و البته این پیش بینی ها نیروهای این بندر بود که به درستی انجام گرفت.

وی اظهارداشت : افزون بر این پیگیری ها، راهکارهای اجرایی هم پیش بینی شده و در صورتی اگر به تایید مشاوران در سازمان بنادر و دریانوردی برسد و مصوب شود اقداماتی مانند عملیات استحصال آب دریای خزر به گستره حدود ۱۳.۵ هکتار انجام خواهد گرفت.

مدیرکل وقت بنادر و دریانوردی استان مازندران گفت : در این زمینه موج شکن های جدید در ضلع غربی به طول حدود ۴۰۰ متر و در ضلع شرقی هم به طول حدود ۶۵۰ متر ساخته می شود ضمن آنکه با رعایت الزامات زیست محیطی در استحصال زمین از دریا، پست های اسکله هم جلوتر خواهد رفت.

انزانپور افزود : آنچه بررسی میدانی شده عمیق ترین نقطه سواحل شمالی دریای خزر در استان مازندران در محدوده نوشهر است البته پسروی آب در این منطقه بیشتر از شرق این استان تا مرکز است و پیش بینی می شود با این روند کاهشی آب دریای خزر بیش از سه دهه سازمان های پدافندغیرعامل تدابیری بیندیشند تا کمترین مخاطرات در سواحل شاهد باشیم.

وی خاطرنشان کرد : تا این لحظه روند تخلیه و بارگیری کالا ناوگان حمل و نقل دریایی از کشورهای روسیه و قزاقستان به این بندر در پهلو گیری مشکلی نداشتیم سعی شده همزمان با کاهش آب دریای خزر عملیات لایروبی هم برای عمیق تر شدن محدوده حوضچه انجام گیرد.

بندر نوشهر با قدمتی حدود ۹۰ سال و مساحت حدود ۸۸ هکتار دارای ۱۱ پست اسکله تجاری و خدماتی و تجهیزات مدرن بندری و دریایی، از ظرفیت مناسبی برای تخلیه و بارگیری انواع کالا و پذیرش کشتی های تجاری با ظرفیت بالغ بر شش هزار و ۵۰۰ تن در سال را دارد.

استان مازندران دارای سه بندر فعال شامل نوشهر، ‌ فریدونکنار و امیر آباد است که بنادر منطقه ویژه اقتصادی نوشهر و فریدونکنار زیر نظر اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران مستقر در نوشهر قرار دارد.

سد سازی ها و کاهش نزولات جوی عامل اصلی

استادیار گروه زمین شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد چالوس در این ارتباط گفت : عقب نشینی آب دریای خزر موضوع جدیدی نیست در گذشته های دور هم این رخداد طبیعی در شمال کشور شاهد بوده ایم اما اگر همان زمان ضوابط رعایت حریم و بستر دریا رعایت می شد امروز دغدغه خشکی محدوده ساحلی و آسیب رسانی آن به زیرساخت ها و کاربری های فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را نداشتیم.

جهانگیر اسماعیلی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در دهه ۷۰ قانون تعیین بستر و حریم دریای خزر را مشخص شد که سطح تراز آب دریا تا فاصله ۶۰ متری جزو حریم محاسبه شد و در برخی از نقاط ساحلی دریا از آن خط گذشته و زیرساخت و تاسیسات دریایی انجام گرفته است و این خلاف قانون بوده است.

وی بیان داشت : از آن زمان تاکنون متاسفانه برخی از ادارات و دستگاه های اجرایی مانند منابع طبیعی و آبخیزداری به بهانه دریافت اجاره بستر اراضی ساحلی را در ارختیار بخش های خصوصی داد که اقدام به ایجاد زیرساخت ها نظیر اسکله، طرح های دریا، صیدگاه و سایر تاسیسات گردشگری کردند.

این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس گفت : در تصاویر ماهواره ای هم نشان داده که خط تراز آب دریای خزر در آن زمان چه میزان بوده است و امروز یکی از علت های کاهش سطح آب دریای خزر و پسروی آن ناشی از سد سازی های متعدد و همچنین کاهش نزولات جوی است.

تاثیر منفی و متفاوت بر فعالیت شیلاتی

مدیرکل شیلات مازندران هم بتازگی در بازدیدی از مصب رودخانه بابلرود در بندر صیادی شهرستان بابلسر به رسانه ها اعلام کرد : پسروی آب دریای خزر تاثیرات منفی و متفاوتی را برای فعالیت‌های شیلاتی از جمله طرح‌های پرورش ماهیان خاویاری در اراضی ساحلی(بااستفاده از آب دریا)، تردد شناورهای کیلکاگیر و همچنین مهاجرت ماهیان رودکوچ دریایی به مناطق بالادست رودخانه‌ها را به همراه خواهد داشت.

قاسم کریم زاده گفت : مصب رودخانه‌های استان که محل تلاقی دریا با رودخانه هاست، محل اصلی مهاجرت و زایشگاه تخم ریزی آبزیان بوده که دچار افت کاهش سطح آب می‌شوند و این اداره بابهره گیری از مشارکت‌های مردمی به ویژه تشکل‌های صیادی و دستگاه‌های اجرایی در سطح ملی و استانی، سازمان شیلات ایران، مدیریت بحران استان، فرمانداری‌ها و شهرداری‌ها درصدد فراهم نمودن شرایط مناسب برای تردد شناورهای صیادی و کیلکا گیر است.

به گفته این مسوول استانی در این زمینه مکاتبات و پیگیری‌های متعدد را انجام دادیم که هم اکنون یک دستگاه کاترساکشن در مصب رودخانه بابلرود در حال لایروبی مسیرهاست.

کریم زاده خاطرنشان کرد : با توجه به پیگیری‌های بعمل آمده در نظر است یک دستگاه بیل و بارج از سوی سازمان شیلات ایران پس از طی مراحل قانونی در اختیار استان قرار گیرد که امیدواریم بتوانیم زمینه لازم را برای تردد شناورهای صیادی فراهم کنیم.

پسروی آب خزر گریبان کشورهای حاشیه را خواهد گرفت

عضو هیأت عامل و معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی هم در این باره گفت : کاهش تراز سطح آب دریای خزر مختص ایران نیست و این چالش جدی گریبانگیر همه کشورهای حاشیه خزر است.

مجید علی نازی در نشست کمیته لایروبی بنادر شمالی که به میزبانی بندر نوشهر در ماه جاری برگزار شد، افزود : برای برون رفت از این بحران نیازمند تقویت تجهیزات و امکانات در این حوزه هستیم که اقدامات اثربخشی در حال انجام است تا به اهدافمان که افزایش ایمنی تردد کشتی های تجاری است دست پیدا کنیم.

وی خاطرنشان کرد : در زمان حاضر در سال های اخیر در زمینه ابنیه و تأسیسات در بنادر کشور اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته است و در بخش ناوگان و تجهیزات دریایی و لایروبی هم برنامه های مدون و جامعی در دست اقدام است.

عضو هیات عامل و معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی با تاکید بر آنکه باید برای حل ریشه ای مسائل دریایی اساسی برنامه ریزی شود، خاطرنشان کرد : با تجهیزات موجود در بنادر شمالی باید نسبت به رفع مشکلات آنها به ویژه در بحث لایروبی تمهیدات لازم اندیشیده شود زیرا همواره نشان دادیم که با اندک امکانات هم می توان کارهای بزرگی انجام داد و بنابراین باید تلاش بیشتری کنیم تا به شرایط مطلوب و پایدارتری دست یابیم.

وضعیت بحرانی است

در همین ارتباط، عضو هیات عامل و معاون مهندسی و توسعه امور زیربنایی سازمان بنادر و دریانوردی گفت: تراز آب دریای خزر در شرایط بسیار بحرانی رو به کاهش است و به تبع یکسری از آسیب ها را در نوار ساحلی در پی خواهد داشت.

علی فتحی در ماه شهریور سال جاری در سالن همایش های بندر نوشهر به بررسی و پایش مستمر تراز آب دریای خزر در مازندران با توجه به مستقر بودن یکی از دستگاه های پایش در نوشهر اشاره کرد و اظهارداشت: سازمان بنادر تمهیداتی در بحث سواحل و لایروبی ها دارد که به لحاظ شرایط فنی و تجهیزات محدودیت مواجه است.
وی با اشاره به کاهش تراز آب دریای خزر اظهارداشت: با توجه به این مهم در این بخش توسعه اراضی را خواهیم داشت که باید مسوولان باید برنامه ریزی در بخش های مختلف داشته باشند تا با مدیریت مناسب از تکرار سرگذشت تلخ گذشته در سواحل جلوگیری شود.

وی از فعالیت کمیته سواحل در سطح استان اشاره و تصریح کرد: در این کمیته ها برای رسیدگی به چالش ها بهره گرفته شود با توجه به این که دبیرخانه آن در سازمان مستقر است می طلبد که مدیران استانی، چالش های سطح بخش سواحل در این کمیته برطرف شود.
فتحی خاطرنشان کرد: سازمان بنادر و دریانوردی در یک مطالعه مدیریت یکپارچه برای پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر مناطق ساحلی کشور را انجام داده است.

سواحل خزر در شمال کشور یکی از نقاط زیبا و شورانگیز برای هموطنان است که همواره پذیرای انبوهی از مسافران در فصول مختلف سال است، این خط ساحلی هفت هزار کیلومتری در طول سالیان دستخوش تغییرات زیادی شده و کشورهای اطراف خود را تحت تاثیر قرار داده است؛ دریای خزر با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع به عنوان بزرگترین دریاچه جهان است که کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان اطراف این دریاچه واقع شده اند و از مواهب آن بهره مند می شوند.

دریای خزر دارای حدود ۴۰۰ گونه آبزی است که وجود ماهیان خاویاری ارزش آن را چندین برابر کرده است، همچنین خزر بعد از خلیج فارس و سیبری دارای سومین مقام از نظر دارا بودن ذخایر نفت و گاز در ساحل و زیر بستر است از این رو این حوضه آبی از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی دارای ارزش زیادی است که کشورهای اطراف آن با علم به این مواهب باید در حفاظت از آن تلاش کنند.