آیا نشانه‌های خیز ایران برای تجدیدنظر در سیاست خارجی پس از همصدایی روسیه با کشورهای عربی کم کم دارد نمود و بروز پیدا می‌کند؟

درحالی که کنار رفتن رابرت مالی در امریکا -که طرفدار مذاکره با ایران بود- به بن بست مذاکرات ایران و امریکا تعبیر شد؛ اما همچنان برخی تحلیل‌های امیدوارکننده و حرکت‌ مهره‌های دو طرف این شطرنج موجب خودنمایی روزنه‌ی امید در تاریکی انبوه ناامیدی شده است.

پس از آنکه رهبر انقلاب در آخرین اظهارنظرشان درباره دیپلماسی هسته‌ای و همکاری با آژانس، نفس مذاکره را بدون اشکال دانستند؛ برای برخی مسلم شد که امکان یک توافق جدید هسته‌ای جدی می‌شود و حتی حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس در گفت‌وگو با خبرآنلاین، این اظهارات رهبری را نوعی اجازه برای مذاکره خواند.

اما این روزها درحالی که خبرهای ضد و نقیضی درباره توقف یا تداوم مذاکره ایران امریکا بر سر تبادل زندانیان به گوش می‌رسد؛ ظاهرا اقدام اخیر روسیه در اقتدا به چین و همراهی با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و زیر سوال بردن تمامیت ارضی ایران، موجب تغییر رویکرد تهران در برخی دیدگاه‌های سابقا خوش‌بین به روسیه به عنوان متحد شده است تا جایی که دیگر از آن غلوهای سابق رسانه‌های حامی دولت درباره فواید گردش به شرق خبری نیست و حتی اخیرا روزنامه ایران ارگان دولت ناچار شده است دربرابر اتهام روسوفیل بودن از خود دفاع کند.

نشست هم‌اندیشی وزرای سابق امور خارجه با امیرعبداللهیان

اواخر هفته‌ی گذشته خبر رسید وزیر امور خارجه در اقدامی مشورتی با وزرای سابق امور خارجه ایران نشست هم فکری داشته است.

. همه به این نشست آمده بودند. منوچهر متکی و علی‌اکبر صالحی وزیر خارجه احمدی‌نژاد، محمدجواد ظریف دیپلمات نام آشنا و وزیر امورخارجه حسن روحانی و تنی چند از دیپلمات‌های ارشد ایران همچون محمد صدر معاون کمال خرازی در وزرات‌خارجه در دولت محمد خاتمی.

گرچه درباره محتوای جلسه خبر چندانی منتشر نشد؛ اما اعلام شد که در این نشست، برخی موضوعات مهم سیاست خارجی و روابط بین‌الملل از جمله روند تحولات در نظام بین‌الملل، مناسبات دو و چندجانبه با کشورهای همسایه، منطقه و جهان، تلاش برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها و نیز روند دیپلماسی و مذاکره در جهت رفع تحریم‌ها مورد گفت‌وگو و تبادل نظر قرار گرفته است.

به نظر می‌رسد جای نگرفتن روسیه و چین در قالب تنگ متحد برای ایران یکی از دلایل تشکیل چنین جلسه‌ای بوده و سیاست‌گذاری تشکیل آن نه در هیات دولت که در شورای عالی امنیت ملی اتفاق افتاده باشد.

پنجره‌ای که صالحی از پشت درهای بسته گشود

درست پس از برگزاری همین نشست همفکری وزاری سابق جمهوری اسلامی ایران بود که روز گذشته علی اکبر صالحی به عنوان یکی از شرکت‌کنندگان در این جلسه و دومین وزیر امور خارجه در دوران احمدی‌نژاد، در گفت‌وگو با انتخاب، چشم‌اندازی از یک تغییر بزرگ در رویکرد سیاست خارجی ایران را نشان داد. رویکردی که بعید نیست از پس در بن‌بست قرار گرفتن دیپلماسی کنونی دولت سیزدهم پیش چشم نظام حکمرانی باشد تا دست کم برای شروع از آن سخن گفته شود و مدنظر باشد.

صالحی می‌گوید ما در چالش با آمریکا همواره روی موضوعات خاص گفتگو کرده‌ایم، مثلا درمورد افغانستان یا عراق یا بحث آزادی زندانیان یا برجام و به طور کلی موضوع هسته‌ای؛ اما هیچ وقت یک مذاکرۀ گسترده و وسیع سیاسی که دربرگیرنده ابعاد دیگر باشد، نداشته‌ایم. اکنون با توجه به مجموعه شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی فرصت خوب و مناسبی است که یک گفت و‌گوی همه‌جانبه سیاسی با غرب اعم از اروپا و آمریکا داشته باشیم.

این دیپلمات با اشاره به سابقه بد روس‌ها و اشغال آذربایجان در زمان شوروی، درباره اینکه تاریخ حضور امریکا نیز در ایران فقط با ایران ستیزی همراه نبوده، گفته است: یک طرف قضیه را هم فراموش نکنیم. شوروی بعد از جنگ جهانی دوم در بخشی از ایران حضور داشت. جنگ تمام شده بود، اما شوروی‌ها در بخش قابل توجهی از ایران در تبریز، کردستان و حتی اگر اشتباه نکنم تا زنجان و قزوین هم بودند. این تهدید ترومن علیه شوروی‌ها بود که باید خاک ایران را ترک کنید.

صالحی در ادامه نقدش به سیاست خارجی از پس انقلاب نیز تاکید کرده: به جای اینکه برویم سفارت را اشغال کنیم، به اعتبار اینکه این سفارت لانه جاسوسی است، می‌توانستیم در چارچوب روابط دیپلماتیک یا بخواهیم که سفارتشان را برای مدتی تعطیل کنند یا اینکه سطح روابط دیپلماتیک فیما بین را تنزل دهیم یا ده‌ها اقدام دیگر. نه اینکه برویم سفارت را تسخیر کنیم که بعد شاهد تبعات ناخوشایند آن که همه می‌دانند باشیم. وی به هشت سال جنگ هم اشاره کرده که نه تنها امریکا که اتحاد جماهیر شوروی، فرانسه، آلمان و کشورهای حوزه خلیج فارس همه و همه به عراق کمک می‌کردند.

علی‌اکبر صالحی پس از نشست هم‌اندیشی با وزیر خارجه و در گفت‌وگو با انتخاب با اشاره به سابقه تاریخی بد روس‌ها و اشغال آذربایجان در زمان شوروی، درباره اینکه تاریخ حضور امریکا نیز در ایران فقط با دشمنی همراه نبوده، نقش مثبت آمریکای دوران ترومن در خروج قوای روس از شمال ایران را شاهد مثال آورده است

وزیر خارجه دوران احمدی‌نژاد با برشماردن ده‌ها زیان و خسرانی که ایران در حوزه‌های مختلف از تحریم‌ها می‌خورد و در توسعه نسبت به دیگر کشورها عقب می‌ماند، افزود: به هر حال هر کشوری دارد سعی می‌کند از این آب گل‌آلود برای خود بهره لازم را ببرد. قضایا دارد خیلی آشفته می‌شود و ما در این آشفتگی وضعیت نسبتا معقولی را در حوزه نظامی، دفاعی و جبهه مقاومت در منطقه داریم و الان فرصت خوبی است که بنشینیم با غرب و در راس آن‌ها آمریکا یک گفتگو و یک مذاکره وسیع‌تری را انجام دهیم. شاید اسمش را بگذاریم مذاکره سیاسی. ما تا الآن با آمریکا چندین بار مذاکره مستقیم داشته‌ایم، اما مذاکره حول محورهای خاص بوده است.

ایران مراقب باشد به آتش روسیه نسوزد

سخنان صالحی درباره ضرورت ایجاد توزان و بازگشت به میز مذاکره با غرب از سوی کارشناسان روابط بین‌الملل نیز به دفعات مطرح شده است، چنانچه مهدی ذاکریان، استاد حقوق و روابط بین‌الملل اخیرا به بررسی عدم حضور رئیس‌جمهوری روسیه در اجلاس بریکس به دلیل عضویت آفریقای جنوبی در دیوان کیفری بین‌المللی اشاره کرده و گفته است: به غیر از ایران، هر کشوری که می‌خواهد درباره روسیه موضع بگیرد سعی می‌کند تا با احتیاط این اقدام را انجام دهد.

امروز می‌بینیم که سفر پوتین از واهمه اجرای حکم دیوان کیفری به آفریقای جنوبی لغو می‌شود و تصمیم می‌گیرد به صورت ویدئو کنفرانس در بریکس سخنرانی کند که همین مسأله بیانگر منزوی بودن مسکو است.

نکته‌ای که باید موردتوجه حکمرانان ایران قرار گیرد تا از بیراهه شرق‌گرایی در سیاست خارجی بازگردند و در موضعی قرار گیرند که به ضرر مردم و کشور تمام نشود.

زمان بهره‌برداری ایران از فرصت روسیه تضعیف شده

«روسیه تضعیف شده است و ایران اگر اراده کند می‌تواند از این فرصت تاریخی به نفع پیشبرد منافع تاریخی و تمدنی خودش استفاده کند.» این تحلیل را اندیشکده استیمسون سنتر ارائه داده است.

تحلیلی که می‌تواند عملی شود اگر نشانه‌های مثبت دولت سیزدهم و شخص وزیر امور خارجه در استفاده از مشورت کهنه‌کاران دیپلماسی تداوم پیدا کند و جایگزین تن دادن به خواسته‌های تندروهای داخلی شود. خواسته‌هایی افراطی و صرفا غرب‌ستیزانه همراه با نگاه ستایش‌آمیز غلوآمیز به روسیه، که همصدایی‌شان با مذاکره‌ستیزی لابی اسرائیل در کاخ سفید امریکا نیز قابل تامل است.

چنانچه به گزارش رویداد۲۴ یک نشریه اسرائیلی اخیرا در تحلیل خود نوشته: با اینکه شواهد نشان می‌دهد رابطه ایران و روسیه قرار نیست تغییر کند، اما ظاهرا اقداماتی برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای همچنان در جریان است.

اورشلیم پست در گزارشی ابراز نگرانی کرده که ممکن است چنین تفاهمی همچنان در دستور کار باشد.

بنا بر این گزارش اواسط ژوئن، موجی از گزارش‌ها مبنی بر اینکه تفاهم غیررسمی بین غرب و جمهوری اسلامی حاصل شده یا به زودی حاصل خواهد شد، منتشر شد. این گزارش‌ها به قدری جدی بود که بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل و دیگر مقامات ارشد اسرائیل، حمله همه‌جانبه به مذاکرات با تهران در بالاترین سطح را از سر گرفتند. این مسئله که موضوع روسیه و اوکراین برای اتحادیه اروپا بسیار مهمتر از موضوع هسته‌ای است.

گویا اجازه اخیر دولت امریکا به متحد منطقه‌ای اش یعنی عراق برای حل موقت مشکل کمبود انرژی در تابستان با پرداخت بدهی به ایران از موارد اعتراضی اسرائیل نسبت به عنوان گواهی بر نرمش‌های گاه به گاه دولت بایدن با ایران است.

موضوعی که از نظر این نشریه اسرائیلی، خطر توافق هسته‌ای ایران با غرب و به ویژه امریکا را همواره بیخ گوش اسرائیل می‌نشاند و دولت اسرائیل هشدار داده که دوستی غرب با دشمنش را تحمل نخواهد کرد.