ریزگردها مثل سال‌های قبل دوباره مهمان استان‌های مختلف کشورمان شدند و زندگی میلیون‌ها نفر را مختل کردند. پس سیستان و بلوچستان، شهرهای و استان‌های اصفهان، کرمان، خراسان جنوبی و تهران از جمله شهرهایی هستند که به خاطر انتشار ریزگردها برای شهروندان آنها هشدار صادر شده، اما شاید بحرانی ترین منطقه کشور به جهت حضور ریزگردها، مشهد باشد. دومین کلانشهر بزرگ کشور که روز گذشته به خاطر شدت گرفتن حضور ریزگردها در آن ادارت دولتی و مدارس و سایر نهادهای خدمات سانی آن تعطیل شد. فرماندار سرخس نیز اعلام کرد که وزش باد شدید، طوفان شن و گرد و خاک موجب لغو حرکت قطار مسافربری مشهد – سرخس و بالعکس در روز سه‌شنبه ۲۷ تیر شد. این وضعیت تا روز جمعه در همه مناطق استان به ویژه نیمه شرقی و سپس جنوبی گسترش خواهد یافت و همچنین کاهش دید، احتمال بروز خسارت در نواحی بادخیز و کاهش کیفیت هوا از پیامد‌های این پدیده جوی خواهد بود. در جنوب شرقی ایران نیز، چند روز پیش یک مسئول در وزارت بهداشت خبر داد که به‌دلیل طوفان‌های گردوغبار و وزش بادهای ۱۲۰ روزه، از ابتدای تیر تا به حال ۱۸۳۸ نفر در سیستان و بلوچستان به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند. تعطیلی‌های پی در پی مدارس و ادارات، مشکلات سلامتی و زیست محیطی از جمله هزینه‌هایی است که در حال حاضر به کشورمان تحمیل شده است. موضوعی که این روزها بارها در مورد آن از سوی مسئولان در مورد شدت گرفتنش هشدار داده شده است. نوید حاجی بابایی، معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی استان اصفهان از تداوم وزش باد و خیزش گردوخاک و کاهش کیفیت هوا تا روز شنبه ۳۱ تیرماه خبرداده است. در کرمان نیز هواشناسی ضمن صدور هشدار سطح زرد اعلام کرده که با توجه به تداوم وزش باد و خیزش گرد و خاک در کویر مرکزی و نواحی شرقی کشور، روزهای آینده افزایش غلظت غبار، کاهش کیفیت هوا و کاهش دید افقی در اکثر مناطق استان به ویژه شمال، جنوب و شرق استان پیش بینی می‌شود. کاشان یکی دیگر از شهرهای کویری است که این روزها به خاطر شدت پیدا کردن ریزگردها، مسئولان به مردم آن هشدار داده‌اند.

گرد و غبار به‌دلیل فرونشست زمین است!

همزمان با شدت گرفتن حضور ریزگردها، استدلال‌ها و توجیهات مسئولان در مورد عوامل موثر در شکل‌گیری ریزگردها نیز شروع شده است!، اما کسی به صورت مساله اصلی اشاره‌ای ندارد. سرپرست دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان محیط زیست کشور مهمترین عامل بروز ریزگردها را در پدیده فرونشست زمین می‌داند!. وی با ذکر اینکه فرونشست‌ها به عنوان یک بمب خاموش، باعث شده تا ۲۴ استان با این پدیده دریگر باشند. پدرام جدی گفت: بخشی از دلایل بروز آنها تغییرات اقلیمی و بخش دیگر متاثر از رفتارهای ما به خصوص رویکردهای دستگاه‌ها در چند دهه اخیر بوده است که عملا می تواند امنیت زیستی ما را به خطر بیاندازد. علیرضا نصرآبادی مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی نیز گفته است؛ عوامل مختلفی در ایجاد پدیده گرد و خاک استان موثر بوده و سبب شده تا در بازه ای ۵ ساله کانون های بحرانی فرسایش بادی استان از ۲۸ مورد به ۳۲ مورد افزایش پیدا کند. وی با بیان اینکه علاوه بر اینکه گرد و خاک در ایران و استان منشا بین المللی داشته این پدیده دارای منشا منطقه ای نیز می‌باشد، افزود: «ایران تحت تاثیر کشور عراق و شرق سوریه، کویت، اردن و شمال عربستان قرار دارد و همچنین به ویژه در چند سال اخیر مدیریت سیلاب ها در کشورهای مجاور مانند ترکیه سبب بهم ریختن تعادل اکولوژیک در حذف روان آب ها و حق آب‌های تالاب ها شده است. کانون های بحرانی فرسایش بادی بسیار حساس بوده و هیچ گونه فعالیتی نمی توان از نظر زیرساختی و عمرانی روی آن انجام داد و صرفاً در بحث احیا و مراقبت آن باید اقدام شود.» عده‌ای از کارشناسان، عامل اصلی تولید ریزگردها را داخل ایران می‌دانند اما معتقدند ریزگردهایی که از عراق و سوریه به ایران می‌آیند شرایط را تشدید کرده‌اند. ظاهرا بخش‌های جنوبی تالاب هورالعظیم، و محورهای اهواز و ماهشهر، از سرچشمه‌های اصلی تولید ریزگردها هستند. توقف بیابان‌زدایی در جنوب شرقی عراق و نابودی تالاب‌های بین‌النهرین از دلایل دیگر بروز این پدیده است. برخی از مسئولان و کارشناسان محیط زیست، علت خشک شدن تالاب هورالعظیم را عملیات حفاری نفت در این منطقه می‌دانند. رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست معتقد است منشا اصلی ریزگردها عراق و سوریه هستند. در میان این چندگانگی، آنچه تغییر نمی‌کند وضعیت اهالی جنوب و غرب ایران و گاهی مرکز است که همچنان در معرض ریزگردها هستند. سازمان بهداشت جهانی به دلیل همین پدیده، اهواز را به عنوان یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان معرفی کرد. در سال‌های اخیر شماری از مهم‌ترین پهنه‌های آبی ایران مانند دریاچه ارومیه، تالاب هامون و باتلاق گاوخونی بر اثر خشکسالی و بهره‌برداری بی‌رویه از آب سرچشمه‌ها و حفر چاه‌های عمیق دچار خشکیدگی شده‌اند. دریاچه بزنگان در استان خراسان رضوی و در ۱۳۰ کیلومتری مشهد هم در حال خشک شدن کامل است و این امر سبب افزایش طوفان‌های شن شده است.

راه حل دیپلماتیک برای بحران ریزگرها

وضعیت موجود سبب شد که ایران به فکر توافقی منطقه‌ای برای حل این معضل بیفتد. به همین منظور چندی قبل نشستی اضطراری با حضور پنج وزیر، پنج استاندار و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست به ریاست وزیر کشوروقت برگزار شد. موضوع این نشست هم بررسی پدیده ریزگردها و رسیدن به نتیجه‌ای برای حل این بحران بود. ظاهرا برای حل بحران ریزگرد قرار بر این است که سازمان‌های بین‌المللی وارد کار شوند و از طریق دیپلماسی راه حلی برای حل بحران ریزگردها پیدا شود. به گفته اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران وقت، هشتاد درصد ریزگردها منشا برون مرزی دارند؛ عربستان که اهتمام جدی برای این مسئله به خرج نمی‌دهد و سوریه و عراق که حل مشکلات بزرگتری در اولویت دارند. از این رو، ورود دیپلماسی به ماجرا شاید بتواند به حل این بحران کمک کند.

بررسی عوامل داخلی تا خارجی

احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی، اما معتقد است که ریزگرد‌ها، هم منشأء داخلی دارند و هم منبع خارجی. وی در گفت و گو با «آرمان امروز» می‌گوید: منابع تولید ریزگرد‌ها در داخل کشور اصولاً به دلیل خشکسالی و خشک شدن تالاب‌ها و رود‌ها و رودخانه هاست. مثلاً در شرق کشور، باد‌های ۱۲۰ روزه در مرز بین ایران و افغانستان که از شمال به جنوب میوزند، پس از عبور از هامون که هم اینک خشک و شنزاری است، باعث می‌شود تا کل منطقه زیر چتر زیرگرد‌ها قرار گیرد. همین اتفاق در مورد باد‌های غرب خراسان که تا ازبکستان میوزد نیز صادق است. این باد‌ها که از خراسان شروع می‌شود در مسیر خود پس از عبور از دریاچه قم که بخش اعظم آن خشک شده، باعث می‌شود تا گرد و غبار در شهر‌هایی چون کاشان و تهران و قم و… شدت بگیرد. وی منبع ریزگرد‌ها در اصفهان را نیز تالاب گاوخونی می‌داند و می‌گوید: در ارومیه نیز با خشک شدن ۹۰ درصدی دریاچه، باد‌های موسمی باعث تشکیل ریزگرد‌ها و توده‌های غبار می‌شوند. در حقیقت هر کجا که تالاب و دریاچه‌ها خشک شوند، می‌توانند به منابعی برای تولید ریزگرد‌ها بدل شوند. همین مسأله در مورد کشور‌های همسایه نیز صادق است. یعنی وقتی در ترکیه به خاطر سد‌سازی ورودی دریاچه‌ها و رود‌ها کم می‌شود یا زمانیکه نیزار‌های دجله رو به خشکی ‌می‌روند؛ وزش باد‌های شدید می‌تواند گرد و خاکی که از این دریاچه‌ها بلند می‌شود را به داخل کشور ما وارد کند. عملاً راهکاری برای جلوگیری از گسترش پدیده گرد و غبار وجود ندارد، واقعیت این است که تبخیر رود‌ها و دریاچه‌ها دست ما نیست. البته شاید بتوان با روش‌هایی تاجدودی آن را کند کرد. البته در برخی از کشور‌ها مانند آقریقا و چین چند سالی است که سلول‌های خورشیدی برای تولید انرژی را روی کانال‌های آب یا دریاچه‌ها و تالاب‌ها می‌سازند تا هم سلول‌ها خنک باشند و راندمانشان بالاتر رود و هم از تبخیر آب کاسته شود. اما حقیقت این است در شرایطی که متوسط بارش سالانه ما، ۲۱۰ میلیلیتر است، سالانه ۲ هزار میلی لیتر آب تبخیر می‌شود! یعنی چیزی حدود ۱۰ برابر. از سویی بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی ۵ دهه گذشته بطور متوسط ۲ درجه بر دمای کشور ما افزوده شده است. با توجه به اینکه هر درجه افزایش دما باعث می‌شود تا تبخیر آب ۶ درصد افزایش یابد، می‌توان گفت که بیش از ۱۰ درصد، تبخیر آب در بازه یاد شده در کشورمان افزایش یافته که این زنگ خطری برای محیط زیست طبیعی ماست.

منبع:آرمان امروز