حامد صالح ابادی:همزمان با اینکه طی روزهای اخیر بسیاری از رسانه‌ها درخصوص توافق موقت میان ایران و ایالات متحده گزارش‌ها و تحلیل‌های مختلفی منتشر کرده اند، در تازه ترین تحولات صورت گرفته شبکه خبری سی ان ان به انتشار جزئیاتی در مورد تعلیق مجوز نماینده آمریکا در امور ایران از سوی دولت این کشور پرداخت.

سی ان ان اعلام کرد که منابع متعدد به این رسانه گفته‌اند رابرت مالی، فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران، بدون دستمزد به مرخصی سپرده شده است، این امر پس از تعلیق مجوز امنیتی وی در اوایل سال جاری انجام شده است. یک مقام آمریکایی به سی ان ان گفت که مجوز مالی در بحبوحه تحقیقات امنیتی دیپلماتیک وزارت امور خارجه در مورد سوء استفاده احتمالی از اطلاعات طبقه بندی شده به حالت تعلیق درآمده است.

یک منبع آگاه دیگر نیز گفت که او بعد از ظهر پنجشنبه به مرخصی بدون حقوق رفته است. مالی در این ارتباط به سی ان ان گفت: به من اطلاع داده شده است که مجوز امنیتی من در دست بررسی است. اطلاعات بیشتری در اختیار من قرار نگرفته است، اما انتظار دارم تحقیقات به نحو مطلوب انجام و موضوع به زودی حل شود. در همین حال، من در مرخصی هستم.

 یک مقام آمریکایی که خواست نامش فاش نشود، نیز گفت: برای مدتی پس از تحقیقات وزارت امور خارجه، مالی در کار باقی ماند اما اجازه دسترسی به اطلاعات طبقه بندی شده را نداشت.

بر اساس این گزارش آمریکا متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بعدازظهر پنجشنبه به سی‌ان‌ان تایید کرد که مالی در مرخصی است، اگرچه اوایل همان روز گفت که مالی همچنان فرستاده ویژه برای ایران است.
در حال حاضر راب مالی در مرخصی است و آبرام پیلی به طور موقت نماینده ویژه برای ایران و رهبری کار وزارت خارجه در این زمینه را بر عهده دارد. پیش از این، مالی نقشی کلیدی در تلاش‌های آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای ایران ایفا کرده بود؛ یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل سیاست خارجی دولت بایدن پس از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق برای کناره‌گیری از توافقی که مالی نقش مهمی در مذاکره بر اساس آن داشت. او همچنین در تلاش برای آزادی آمریکایی‌هایی بازداشت شده در ایران نیز نقش مهمی ایفا کرده بود.
دو منبع دیگر به سی ان ان گفتند: در اوایل سال جاری، وزارت امور خارجه تحقیقات خود را در مورد مدیریت مالی از اطلاعات محرمانه تشدید کرد، که منجر به تعلیق مجوز وی در دو ماه گذشته شد. مشخص نیست چه چیزی کشف شده است که به طور خاص منجر به تعلیق مالی شده است. این منابع هیچ نشانه ای از وجود تحقیقات مرتبط با این موضوع نداشتند.

اقدام برای تعلیق مجوز امنیتی مالی به طور گسترده در داخل وزارت خارجه یا در سراسر دولت بایدن اعلام نشد، زیرا وزارتخانه او را در سمت خود نگه داشت و هیچ اعلامیه رسمی در مورد جایگزینی او انجام نداد.

دو مقام وزارت امور خارجه و شخص سومی که در جریان این موضوع قرار گرفت به سی ان ان گفتند که به برخی از مقامات وزارت امور خارجه گفته شد که مالی در حال انتقال مسائل شخصی است، به همین دلیل او در جایگاه دوم در موضوع ایران قرار گرفته است.

بر اساس این گزارش در ماه‌های اخیر به نظر می‌رسد مالی نقش برجسته‌ای را در تلاش برای آزادی آمریکایی‌هایی که در ایران بازداشت شده‌اند، حفظ کرده است. دو منبع به سی ان ان گفتند که او به طور منظم با خانواده های بازداشت شدگان در تماس بوده و در هفته گذشته با آنها صحبت کرده است.

بر اساس ادعای سی ان ان، مالی همچنین در اوایل سال جاری با سفیر ایران در سازمان ملل متحد تعامل داشت، اما مشخص نیست که آیا این تعاملات قبل از تعلیق مجوز وی بوده است یا پس از آن.

همچنین در این گزارش ادعا شده که مالی از تلاش حیاتی برای ایجاد محدودیت بر برنامه هسته‌ای ایران کنار گذاشته شده است و دولت بایدن، برت مک گورک، یکی از مقامات ارشد شورای امنیت ملی را در این نقش قرار داده است.

رابرت مالی حدود یک هفته پس از روی کار آمدن جو بایدن در سال ۲۰۲۱ به عنوان نماینده ویژه ایران منصوب شد و از ابتدای دولت بایدن در تلاش برای احیای توافق هسته ای ایران بود. اما تلاش‌های شدید - که شامل رفت و آمد مالی به خاورمیانه و عمدتاً کار کردن از طریق متحدان ایالات متحده برای برقراری ارتباط با ایران بود - هیچ پیشرفتی ایجاد نکرد.

در پایان سال ۲۰۲۲، مقامات وزارت امور خارجه می‌گفتند که تلاش‌ها برای احیای این توافق در کانون توجه وزارتخانه نبوده است، مالی در دوران دولت های کلینتون و اوباما روی موضوع ایران کار می کرد. در دوران اوباما او بخشی از تیم مذاکره کننده دیپلماتیک بود که به تدوین توافق هسته‌ای ایران کمک کرد. مالی همچنین با آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا برای چندین دهه دوست بوده است که به دوران نوجوانی همکلاسی آنها در پاریس برمی گردد.

برجام در وضعیت بسیار بدی قرار دارد
از سوی دیگر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه‌ای با فرانس‌24 خواستار همکاری ایران با این نهاد بین‌المللی شد. گروسی در این مصاحبه ادعای مجری برنامه مبنی بر اینکه توافق ایران و آژانس کارآمد نبوده را رد کرد اما گفت که همکاری‌های میان ایران و آژانس در سطح و سرعت مورد پسند او پیش نرفته است. به گزارش انتخاب، گروسی گفت: «من با قضاوت شما مبنی بر اینکه [توافق ایران و آژانس] کارساز نیست موافق نیستم. فکر نمی‌کنم که آن توافق کارکردش در سطح و سرعتی باشد که من دوست دارم شاهد آن باشم.»

وی اضافه کرد: «چیزی که بر سر آن توافق کردیم این بود که ایران با آژانس در زمینه محدودسازی برخی از فعالیت‌هایش همکاری کند و به ما اجازه بدهد تجهیزات نظارتی بیشتری داشته باشیم.»
او در ادامه گفت: «ما توانسته‌ایم بعضی از این کارها را انجام دهیم اما نه همه آنها را. ایران دارد به فعالیت‌های غنی‌سازی‌اش ادامه می‌دهد و البته این مایه نگرانی است.»

مدیر کل آژانس تصریح کرد: «به همین دلیل است که چیزی که ما به همتایان ایرانی‌مان می‌گوییم این است که تنها راه برای به دست آوردن قدری اعتماد بین‌المللی این است که کمک کند و ما با همکاری کند. بدون این کار، آن موضوع امکان‌پذیر نخواهد بود.» رافائل گروسی در بخش دیگری از این مصاحبه درباره تماس‌های میان ایران و آمریکا برای حصول نوعی توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران نیز واکنش نشان داد.

گروسی گفت: «من از این نوع تماس‌های دوجانبه بین ایران و در این مورد خاص آمریکا و یا هر کشور دیگر با هدف رسیدن به نوعی کاهش تنش مطلع هستم. این نوع تماس‌ها به خودی خود بد نیستند.» وی اضافه کرد: «چیزی که من همیشه می‌گویم و گفتن آن از جانب من هم مایه شگفتی نباید باشد این است که چنین توافقی باید قابل راستی‌آزمایی باشد و ما باید بتوانیم آن را راستی‌آزمایی کنیم.»

گروسی تصریح کرد: «درصورتی که چنین توافقی وجود داشته باشد من مشتاق خواهم بود جزئیات بیشتری درباره آن به دست بیاورم. بنابراین، شکل و نوع چنین توافقات احتمالی به تصمیم‌های سیاسی کشورها بستگی دارد.»

مدیر کل آژانس اتمی در بخش دیگری از اظهاراتش درباره توافق هسته‌ای برجام گفت: «شما به برجام اشاره کردید. درست است، این توافق در حال حاضر در وضعیت بسیار بدی قرار دارد. اساساً یک پوسته خالی است. هیچ‌کس مرگ آن را اعلام نکرده اما هیچ فعالیت دیپلماتیکی حول آن وجود ندارد.»

وی اضافه کرد: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کماکان در آنجا حضور دارد بنابراین من امیدوارم که چنانچه توافق جایگزین یا هر نوع توافق دیگری حاصل شود از ما دعوت شود تا طرفی باشیم که کارهای بازرسی و راستی‌آزمایی را انجام دهیم تا اطمینان حاصل شود تعهدات لحاظ‌شده واقعی هستند نه فقط یک برگه کاغذ.»
دلایل تمرکز ایران و آمریکا برای رسیدن به تفاهم نانوشته
در همین رابطه کوروش احمدی، دیپلمات پیشین و تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در گفت و گو با خبرگزاری ایلنا، در پاسخ به این سوال که با توجه به سفرهای آقای امیرعبداللهیان به قطر، عمان و امارات این تحلیل به وجود آمده است که ایران و آمریکا در حال دستیابی به توافق نانوشته هستند تحلیل شما درباره این گزاره چیست و به چه شکل قابل اجرایی است؟ گفت: طی چند هفته گذشته، گزارش‌های خبری متعددی در شماری از رسانه‌های معتبر اروپایی و آمریکایی در مورد یک توافق نانوشته بین ایران و آمریکا انتشار یافته است. از آنجا که این گزارش‌ها و خط اصلی آنها از جانب مقامات ایرانی و آمریکایی تکذیب نشده، می‌توان احتمال داد که چنین سیاستی از سوی طرفین اتخاذ شده و مذاکراتی در این رابطه در جریان است.

وی افزود: دلیل روی آوردن به چنین گزینه‌ای ظاهرا این است که برای آمریکا در این مقطع زمانی امکان یک توافق مکتوب، اعم از احیای برجام یا توافقی موقت در چارچوب برجام، وجود ندارد و از طرفی مایل است روابط با ایران بحرانی نشود. محتمل است که به سه دلیل تمرکز بر یک تفاهم نانوشته قرار گرفته است؛ نخست اینکه برخی معتقدند که ارزش عدم اشاعه برجام ۹۴ از دست رفته و با توجه به عدم احیای به موقع آن و با توجه به پیشرفت‌های هسته‌ای ایران طی ۴ سال گذشته دیگر نمی‌توان از طریق مفاد آن، دوره یک ساله گریز هسته‌ای را که مدنظر آمریکا بود، احیا کرد.

احمدی تصریح کرد: دوم اینکه آمریکا در حال نزدیک شدن به دوره انتخابات است و در چنین شرایطی این تصور وجود دارد که احیای برجام ممکن است در جو سیاسی کنونی برای دموکرات‌ها ایجاد مشکلات مضاعف کند. سوم اینکه در می ۲۰۱۵ یک قانونی برای بررسی هر گونه توافق هسته‌ای با ایران به تصویب کنگره رسید (قانون INARA) که در نتیجه آن دولت بایدن ناچار خواهد بود یک توافق رسمی مکتوب را برای بررسی به کنگره بفرستد و این امر در آستانه انتخابات می‌تواند منشاء مشکلاتی برای دموکرات‌ها، از جمله شکاف در بین آنها شود. برخی عوامل فرعی دیگر مانند تندتر شدن جو سیاسی آمریکا علیه توافقی با ایران به خاطر اعتراضات پائیز گذشته و نیز ادعای ارسال پهپاد از ایران به روسیه و مانند این‌ها نیز تاثیراتی داشته و از جمله افراد و گروه‌هایی را که در گذشته خواستار حل مسائل بین ایران و آمریکا از طریق دیپلماسی بودند را تضعیف کرده است.

احمدی در پاسخ به این سوال، با توجه به تحولات رخ داده درباره آزادی زندانیان دو تابعیتی، آزادی پول‌های بلوکه شده، این اتفاقات تا کجا ادامه خواهد داشت و ایران تا چه اندازه می‌تواند نسبت به این توافقات خوش‌بین باشد، گفت: آزادی زندانیان دوتابعیتی مدت‌ها است که در دستور کار دو طرف قرار دارد. ظاهرا مذاکرات مربوطه در نیویورک، دوحه و مسقط در جریان بود. چند زندانی با تابعیت مضاعف اروپایی نیز طی هفته‌های گذشته آزاد شدند. اکنون ظاهرا تمرکز آمریکا بر سه زندانی است که تابعیت مضاعف آمریکایی دارند. آمریکایی‌ها مدعی هستند که اولویت اول را برای آزادی این زندانی‌ها قائل‌اند.

وی تصریح کرد: در مقابل، آزادی پول‌های بلوکه شده در چند کشور نیز مورد توجه ایران است. در یک مورد در این رابطه موفقیت مثبتی انجام شد و ۲.۷ میلیارد دلار دارایی ایران در یکی از بانک‌های عراق آزاد شد. البته سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در ۱۵ ژوئن مدعی شد که آزادی این سپرده به این صورت است که در یکی از بانک‌های خارج از ایران به صورت امانی سپرده می‌شود و انجام پرداخت‌های مرتبط با اقلام غیرتحریمی مثل مواد غذایی و دارو با تایید مورد به مورد اقلام توسط آمریکا مقدور خواهد بود. ظاهرا اکنون تمرکز بر آزاد کردن دارایی‌های مسدود شده ایران در عراق و کره جنوبی است. البته علاوه بر آزادسازی این سپرده‌ها، صحبت از عدم اعمال تحریم‌های جدید و اجرای کمتر سختگیرانه تحریم‌ها نیز هست. به این معنی که عملا ایران اجازه خواهد داشت که نفت بیشتری را صادر کند. البته صحبت از این است که ایران در مقابل، غنی‌سازی خود را در سطح ۶۰ درصد و بیشتر متوقف کند. (البته این نظر هم وجود دارد که صرفا صحبت از فراتر نرفتن ایران از غنی‌سازی ۶۰ درصد است). همچنین این تفاهم فقط محدود به برجام نیست و طیفی از نقاط اصطکاک مانند برخوردها در سوریه و عراق و توقیف کشتی‌های طرفین و همکاری ایران و آژانس با هم و مسئله اوکراین و مانند این موارد را نیز شامل می‌شود.

وی در ادامه گفت: شاید به همین دلیل باشد که دیگر رابرت مالی کمتر در این قضیه درگیر بوده و عمدتا برت مک‌گرت در مذاکرات نقش داشته است. نهایتا اگر منظور از سوال جدول زمانی مربوط به این تفاهم نانوشته است، باید بگویم، این یکی از ابهامات بزرگ این روند است. در شرایطی که آمریکا از یک توافق مکتوب مورد تایید شورای امنیت خارج شد، طبعا تداوم و اجرای یک تفاهم نانوشته تنها به نیاز روز ایران و آمریکا بستگی خواهد داشت و هر یک از طرفین هر زمان که منافعشان ایجاب کند می‌توانند اجرای تفاهمات حاصله را متوقف کنند. در عمل ممکن است برای آمریکا این تفاهم تا پایان انتخابات ۲۰۲۴ مهم باشد و برای ایران نیز ظاهرا به رفع نیازهای مادی‌اش بستگی خواهد داشت.