در حالی که آمارها از کاهش شدید مصرف مواد غذایی در سفره خانوار ایرانی خبر می‌دهد، برآوردهای جهانی نشان از افزایش صادرات لبنیات در ایران دارد.

افزایش صادرات لبنیات در شرایطی که تولید این کالای پروتئینی در میان ایرانیان کاهش داشته است، تنها نشانه یک اتفاق مهم است: کاهش بیشتر مصرف در میان ایرانیان.

اتفاقا کاهش میزان تولید لبنیات در ایران از سوی فائو نیز تایید شده است. فائو در گزارش جدید خود از چشم‌انداز غذایی جهان می‌گوید: تولید شیر و محصولات لبنی ایران در سال گذشته میلادی ۲۶۸ هزار تن کاهش یافته و به ۷.۸ میلیون تن رسیده است. واردات لبنیات کشور نیز ۳۳ هزار تن افت کرده است.

نکته اما اینجاست که صادرات لبنیات کشور با رشدی ۴۲ درصدی به یک میلیون و ۵۸۰ هزار تن رسیده که نشان می‌دهد مصرف داخلی لبنیات کشور به شدت سقوط کرده است.

لبنیات تنها کالایی نیست که میزان مصرف آن در کشور دستخوش کاهش جدی شده است.

گوشت و مرغ و برنج و سایر اقلام نیز همزمان کاهش مصرف را در ایران تجربه کرده‌اند. نکته مهم اما این است که در شرایط کنونی ایرانیان با موج تازه‌ای از افزایش قیمت لبنیات روبرو شده‌اند هر چند مقامات دولتی افزایش رسمی قیمت این کالا را تکذیب کنند.

ابهام و سردرگمی در قیمت

چهار قلم کالای پرمصرف لبنی در قالب قانون قیمت‌گذاری دستوری جای دارند، اما حتی این اقلام نیز با افزایش قیمت مواجه هستند.

سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی در این مورد گفت: شیر نایلونی کم‌چرب، شیربطری کم چرب، ماست دبه‌ای ۲.۵ کیلویی کم چرب، پنیر یو اف ۴۰۰ گرمی نسبتا چرب این چهار کالا هستند. هر چند رسانه‌ها از افزایش 30 درصدی قیمت این اقلام خبر داده‌اند، اما منتظر تعیین و تکلیف ستاد تنظیم بازار هستیم.

محمدرضا بنی‌طبا در گفت‌وگو با ایسنا ادامه داد: باقی محصولات لبنی نیز بر اساس آیین نامه قیمت‌گذاری محصولات ساخت داخل نرخ‌گذاری می‌شوند که شامل هزینه‌های تولید و سود مشروع تولیدکننده است.

وی اضافه کرد: مابه‌التفاوت قیمت شیر خام از کیلویی۱۲ به ۱۵ هزار تومان ۳۰۰۰ تومان می‌شود. بر اساس گزارش‌های مرکز آمار ایران سالانه ۹ میلیون تن یا ۹ میلیارد کیلو شیر در کشور تولید می‌شود که اگر در ۳۰۰۰ تومان مابه‌التفاوت ضرب کنیم به عدد ۲۷ هزار میلیارد تومان می‌رسیم و اگر این عدد را بر ۱۲ ماه سال تقسیم کنیم ماهانه ۲ هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه تحمیلی به کارخانه‌ها بابت افزایش قیمت شیر خام است.

بنی‌طبا گفت: همواره با تعیین قیمت شیرخام قیمت محصولات لبنی هم تغییر می‌کند که هنوز دولت تصمیمی در خصوص قیمت لبنیات نگرفته است.

رئیس انجمن صنفی گاوداران ایران نیز با اشاره به افزایش هزینه گاوداری‌ها، خصوصا رشد چشمگیر قیمت علوفه و غلات مورد استفاده دام‌ها گفته است به رغم افزایش قیمت شیر، باز هم تولید و فروش آن صرفه اقتصادی کمی دارد و اگر وضعیت به این صورت پیش برود، باید در انتظار کاهش تولید در ماه‌‌‌های آتی و خروج واحدهای کوچک از چرخه تولید باشیم.

تورم هزینه غذای خانوار را افزایش داده و مواد ارزان‌تر جایگزین کالاهای گران شده‌اند. عوارض جایگزینی ماده غذایی بی‌کیفیت با ماده غذایی با کیفیت در طول زمان مشخص شده و نسل‌های آتی از این تغییر وضعیت که به واسطه گرانی شدید غذا در سبد هزینه‌ای خانوار رخ داده، متضرر خواهند شد

فائو نیز پیش‌بینی کرده است که در سال جاری میلادی، تولید شیر و محصولات لبنی ایران دوباره ۲۰ هزار تن و تولید گوشت کشور ۳۰ هزار تن کاهش یابد.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی کاهش مصرف شیر را تایید و اعلام کرده است: بررسی‌ها نشان از کاهش مستمر مصرف شیر در دهه ۹۰ دارد. میانگین مصرف در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ کاهش هولناک ۴۶.۸ درصدی را تجربه کرده است. میانگین مصرف شیر از بیش از سه کیلو در ماه به یک کیلو و نیم در سال ۱۴۰۰ رسیده است.

کاهش مصرف و بی‌تفاوتی به تغییرات قیمتی

این وضعیت در حوزه گوشت نیز به چشم می‌خورد. برخی کارشناسان معتقدند کاهش شدید مصرف گوشت سبب شده تغییرات قیمتی این ماده غذایی دیگر برای جامعه چندان اهمیتی نداشته باشد.

تولید انواع گوشت در ایران سال گذشته ۳۰ هزار تن کاهش داشته است، اما به خاطر افت مصرف داخلی، واردات خالص گوشت ایران تنها هشت هزار تن رشد داشته است. بخش اعظم افت تولید گوشت ایران به خاطر کاهش تولید گوشت مرغ بوده است.

در آخرین روزهای اسفند ماه مرکز آمار ایران اعلام کرد: بر اساس نتایج این طرح، وزن گوشت قرمز عرضه‌شده انواع دام‌های ذبح‌شده در کشتارگاه‌های رسمی کشور در بهمن ۱۴۰۱ جمعاً 974/38 تن گزارش شده، که سهم گوشت گاو و گوساله بیش از سایر انواع دام بوده است.

بر اساس نتایج این آمارگیری، گوشت گاو و گوساله با ۲۰۵۶۳ تن، 8/52 درصد از وزن کل گوشت قرمز عرضه‌شده را به خود اختصاص داده است. گوشت گوسفند و بره با 986/14 تن، بز و بزغاله با 554/2 تن، و سایر انواع دام با ۸٧١ تن، به‌ترتیب 4/38 درصد، 6/6 درصد و 2/2 درصد از وزن کل گوشت قرمز عرضه شده را به خود اختصاص داده‌اند.

بررسی سبد مصرفی خانوار نشان می‌دهد که خانوار از کالای باکیفیت در سبدغذایی کاسته و برای دریافت کالری موردنیاز، از مواد غذایی ارزان‌تر و با کیفیت کمتر بهره برده است. مصرف میانه و میانگین گوشت قرمز در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ به ترتیب کاهشی در حدود ۳۲ و۴۱ درصد را تجربه کرده است. میانگین مصرف گوشت قرمز در سال ۱۳۹۰ کمی بیش از ۸۰۰ گرم در ماه برای هر فرد بوده است اما این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۶۰۰ گرم رسیده است.

حتی مصرف مرغ نیز در این یک دهه دستخوش کاهش شده است. میانگین مصرف مرغ در این دوره زمانی کاهشی ۱۰.۵ درصدی را شاهد است. سرانه مصرف هر فرد در ماه از کمی بیشتر از یک کیلو و 700 گرم به یک کیلو و نیم رسیده است.

این وضعیت البته وضعیتی قرمز در سفره خانوار ایرانی تلقی می‌شود. تورم هزینه غذای خانوار را افزایش داده و مواد ارزان‌تر جایگزین کالاهای گران شده‌اند. نکته مهم اینجاست که عوارض جایگزینی ماده غذایی بی‌کیفیت با ماده غذایی باکیفیت در طول زمان مشخص شده و نسل‌های آتی از این تغییر وضعیت که به واسطه گرانی شدید غذا در سبد هزینه‌ای خانوار رخ داده، متضرر خواهند شد.