۵ خطر بزرگ پشت دروازه‌های پایتخت

حمید رضا خالدی: تهران همان‌قدر که شهری جذابی برای سکونت است، اما به همان نسبت نیز قدم به‌قدم مخاطرات و تهدید وجود دارد. از خطوط ۵ گانه گسل‌های زلزله گرفته تا نا‌ایمن بودن سازه‌ها و ساختمان‌ها، همچنین خط لوله انتقال نفت در شمال‌غربی پایتخت، پلاسکو و صدها مخاطره دیگر که با هر بار اتفاق، جان‌ده‌ها نفر به‌خطر افتاده است. به‌عنوان مثال بسیاری بسیاری از کارشناسان مانند بهرام عکاشه، پدر زلزله شناسی ایران، براین باورند: تهران حتی ۳۰ درصد هم در صورت بروز یک زلزله ۷ ریشتری در تهران، نیمی از شهر ویران و نیمی دیگر غارت می‌شود. همان تهدیدهایی که شهردار تهران در مورد آنها به تازگی گفته است: «زلزله، سیلاب، فرو نشست زمین و طوفان چهار مخاطره‌ای است که تهران در معرض آن است.» با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند که هنوز هیچ کاری برای مهار تهدیدهای تهران انجام نشده است. تهدیدهایی که برخی از کارشناسان آنها را به دسته های زیر تقسیم کرده‌اند.

تهران فرسوده

اما شاید شایع‌ترین تهدیدی که تهرانی‌ها را تهدید می‌کند بافت‌های نا‌ایمن است. همان بافتی که «پلاسکو» نماد آن محسوب می‌شد و بیش از ۱۵ نفر را به کام مرگ کشاند و آثار روحی و روانی تخریب آن، تا سال‌ها در میان مردم موج می‌زد. حادثه کلینیک سینا اطهر نیز، در خیابان شریعتی تهران قربانی دیگر ناایمنی ساختمان ها بود که تنها یکسال بعد رخ داد. واقعیت انکارناپذیر این است که سراسر پایتخت مملوء از «ساختمان‌های ناایمن» است. محمد مهدی حیدری، سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این رابطه می‌گوید: «در ۲۲ منطقه تهران، ۲۲ کارگروه ارزیابی مبتنی بر چک‌لیست‌های طراحی شده مرکز تحقیقات راه، و شهرسازی در حال ارزیابی ساختمان‌های ناایمن هستند. چک‌لیست‌های موجود نشان می‌دهد ۴۵ ساختمان ناایمن در اولویت ایمن سازی قرار دارند که اواسط ماه جاری تعیین تکلیف شوند.»

دغدغه قدیمی و ترسناک تهرانی ها

بی تردید یکی از قدیمی ترین و عیان ترین و مشهورترین خطری که تهران و تهران نشین‌ها را تهدید می کند، خطر زلزله باشد. همان زلزله هفت ریشتری که گفته می‌شود با توجه به سابقه تاریخی آن، الان موقع وقع آن است. تهران با دارا بودن ۱۳ گسل، یکی از پرخطرترین شهر‌های در معرض وقوع زلزله است. در میانه ۱۳ گسل موجود در تهران، سه گسل شمال تهران به طول ۷۵ کیلومتر، جنوب ری به طول ۲۰ کیلومتر و شرق پرخطرترین‌ها به شمار می‌روند. نگران کننده‌ترین گزاره نیز این است که در گسل «ری» در جنوب تهران در صورت فعال‌شدن پرتلفات‌ترین گسل کشور و شاید کل جهان باشد. در مسیر این گسل بیشترین سکونت‌گاه‌های با بافت فرسوده با تراکم بالا واقع شده‌اند. بر اساس برآورد‌های صورت گرفته از سوی مرکز زلزله‌شناسی، در صورت وقوع زلزله در تهران، بیشترین شدت در مناطق یک، دو و سه خواهد بود، اما طبق نقشه آسیب پذیری فیزیکی ۱۰ منطقه از ۲۲ منطقه در شهر بزرگ تهران شامل مناطق ۷، ۸، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۴، ۱۵، ۱۶، ۱۷ و ۲۰ آسیب پذیری بالاتری نسبت به سایر مناطق دارند.

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله می‌گوید: «تهران همیشه می‌لرزد؛ در حال‌حاضر در شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز تهران سالانه حدود ۱۵ زلزله با بزرگای ۳ تا ۴ ثبت می‌شود؛ بنابراین اکنون پهنه تهران از نظر لرزه خیزی فعال است.»

فاصله ۱۹۲ سالی آخرین زلزله مهیب پایتخت این نگرانی را بسیار جدی کرده که اکنون بیش از هر زمان دیگری به شیکل وقوع زلزله بزرگ در پایتخت نزدیک هستیم. این فاجعه زمانی ملموس تر می شود که نگاهی به تبعات آن داشته باشیم. به گفته علی نصیری رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، در صورت وقوع زلزله در تهران، مهم‌ترین مساله اولیه اختلال غیرقابل تصور در حمل‌ونقل و ترافیک درشهر خواهد بود ضمن آنکه در ساعات اولیه نیز با انواع سفر‌های بازگشت به خانه به ویژه در زلزله‌هایی که در ساعات کاری روی می‌دهند، مواجه خواهیم بود.

تهران در خطر محو شدن تدریجی

تهران و شهرهای مربوط به آن هر ســال با چند میلیمتر فرونشست رو به رو هســتند.این فرو نشست ها در مناطق غرب و جنوب غرب تهران با شدت بیشتری روبه رو اســت. دلیل عمده آن تخلیه آبهای زیر زمینی و حفر چاه های عمیق و کشیدن بار خارج از توان از آبهای زیرزمینی است. در همین زمینه مهدی زارع پژوهشگر چندی قبل اعلام کرده بود: «با هشدار درباره خطر فروچاله ها در سال‌های آینده ادامه دارد. مناطق مرکزی تهران سالانه کمتر از ده سانتی‌متر فرونشست دارند، اما در برخی از مناطق حاشیه‌ای این عدد به بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال می‌رسد، که عدد زیادی است.» همچنین مدیرکل دفتر مخاطرات، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی اخیرا با بیان اینکه ۵ شهرستان استان تهران بیشتر در معرض خطر فرونشست هستند، گفت: «فرونشست از سمت اتوبان آزادگان کمتر به درون شهر تهران کشیده شده که امیدواریم این پدیده در همان منطقه کنترل شود و بیشتر از این وارد محدوده‌های شهر نشود.»

تهران و پدیده تشنگی

تا چند سال قبل، خشکسالی در تهران فقط مختص تابستان بود اما با رشد جمعیت و افزایش صنایع و زمین های کشاورزی شاهد خشکسالی تهران در همه فصول و حتی زمستان ها هستیم. بر اساس آمار‌های ارائه شده در سال گذشته، تهران در آستانه ورود به یک بحران آبی بی‌سابقه قرار دارد. محمد بختیاری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلات تهران در پاییز سال گذشته در اظهاراتی با تاکید بر خطر کم‌آبی در پایتخت، گفت: «سطح بارندگی‌های به شدت نزولی بوده و تهران تنها برای ۱۰۰ روز آب دارد.» این موضوع گرچه تکذیب شد اما گزارش‌های منتشر شده ، ارتفاع آب در برخی از مخازن شهر تهران؛ که باید در حد ۴ متر باشد، به ۷۰ سانتی‌متر رسیده بود. رویه ای که در سال جاری نیز تکرار شد به گونه ای که بر مبنای اظهارات محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، با وجود بارش‌های چند وقت اخیر، بارش‌ها در استان تهران نسبت به میانگن بلندمدت۲۰ درصد کاهش داشته است. این وضعیت نیز نشان می‌دهد که پایتخت با یک سال دشوار آبی مواجه خواهد بود.

دودهایی که ۱۳ میلیون را احاطه کردند

به گفته خود مدیران شهری، آلودگی هوای تهران یکی از اصلی ترین دغدغه های شهروندان است. موضوعی که سابقه آن به حدود نیم قرن قبل باز می گردد. مطالعه اخبار دهه های ۴۰ و ۵۰ نشان می دهد که ساکنان پایتخت در این دو دهه نیز با آغاز عصری از مدرانیزاسیون با مشکل آلودگی هوا مواجه بودند. موضوعی که با گذشت چند دهه وبیشتر شدن تعداد کارخانه‌ها و افزایش تعداد خودروها، هر روز نفس پایتخت را تنگ‌و تنگ‌تر کرده است. برای آنکه به عمق خطرات آلودگی هوا پی ببریم کافیست نگاهی داشته باشیم به آمار سال ۱۴۰۱ توجه داشت. براساس گزارش های منتشر شده، از آغازسال ۱۴۰۱ تا آخرین روز سال (۲۹ اسفند)، تعداد روز‌هایی که آسمان تهران در وضعیت خطرناک بوده دو روز، روز‌های بسیار ناسالم هم دو روز و تعداد روز‌های ناسالم ۳۴ روز بوده است. همچنین در این مدت هوای پایتخت ۱۳۲ روز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۹۲ روز در وضعیت قابل قبول بوده و تنها دو روز هوای پاک را تنفس کرد. زهرا نژاد بهرام، عضو شورای شهر پنجم در مورد دیگر تهدیدهایی که تهران را خطرناک می کند، می‌گوید: «تهران پر است از انواع مخاطراتی که تهرانی ها را تهدید می کند. اما براساس مطالعات انجام شده سه خطر جدی تهرانی ها را بیشتر تهدید می کند، فرونشست زمین، سیلاب ها و زلزله . اما در کنار این سه خطر جدی تهران با خطرات جدی دیگری نیز دست به گریبان است. آلودگی هوا، افزایش جرایم، بیکاری و مشاغل غیررسمی، امنیت زنان و فاصله طبقاتی از دیگر مخاطراتی است که پایتخت نشین ها را تهدید می کند.

با توجه به حجم بالای جمعیت میلیونی تهران، به نظر می رسد هر یک از این تهدیدها به تنهایی می تواند حقیقتا تهران را به تنهایی تهدید کند. برای همین بهتر است کارگروهی ملی با حضور سازمان ها و وزارتخانه های تشکیل شود تا تدابیری را برای مواجهه با هر یک از این چالش‌ها ترسیم کند.»

منبع:آرمان امروز