میانجی آرام در تهران/ تلاش سلطان برای آشتی ایران و غرب

هیثم بن طارق آل سعید، سلطان عمان امروز یکشنبه هفتم خردادماه در پاسخ به دعوت سید ابراهیم رییسی رییس‌جمهور و به منظور انجام سفری ۲ روزه به تهران سفر کرده است.

هرچند که این سفر نخستین سفر هیثم بن طارق آل سعید به ایران در قامت سلطان عمان است اما او پیش از این نیز در سال ۱۳۹۶خورشیدی به عنوان نماینده پادشاه این کشور در مراسم تحلیف حسن روحانی، رییس‌جمهوری وقت شرکت کرده بود.

نخستین سفر در قامت سلطان عمان

هیثم بن طارق آل سعید 69 سال سن دارد. او در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰ پس از درگذشت پسرعمویش سلطان قابوس و طبق وصیت‌نامه او به سلطنت رسید. سلطان قابوس که از سال ۱۳۴۹ پدر خود را در کودتایی آرام و بدون خونریزی کنار گذاشت و به تبعید فرستاد، زمام امور عمان را در دست داشت. او در ۲۱ دی ۱۳۹۸ پس از یک دوره بیماری که به سرطان روده مبتلا شده بود در ۷۹ سالگی پس از ۵۰ سال حکمفرمایی در عمان درگذشت. سلطان قابوس در میان حکام کشورهای عربی پرسابقه‌ترین چهره‌ها بود. اندکی پس از به قدرت رسیدن سلطان قابوس، او با شورش گروهی چپ‌گرا در ایالت ظفار عمان مواجه شد، ولی توانست با حمایت نظام سیاسی وقت ایران بر آنها غلبه کند. قابوس یکی از محبوب‌ترین رهبران جهان عرب در میان مردمانش بود. در دوره سلطنت 50 ساله او شکاف‌های طبقاتی و اجتماعی در عمان نسبت به ب سیاری از کشورهای عربی در سطح محدودتری قرار داشت و روند مدرن‌سازی با آسیب‌ها و محرومیت‌های اجتماعی شدید توام نبوده است.

هیثم بن طارق آل سعید، سلطان امروز عمان از اعضای شناخته‌شده خاندان سلطنتی است که چندین دهه در کابینه سلطان قابوس خدمت کرد. او در ۱۹۷۹ میلادی در رشته برنامه خدمات خارجی دانشگاه آکسفورد (FSP) فارغ‌التحصیل شد. او پیش از اینکه به عنوان جانشین سلطان قابوس انتخاب شود به عنوان وزیر میراث و فرهنگ عمان انجام وظیفه می‌کرد. هیثم بن طارق آل سعید از ۲۰۰۲ میلادی به عنوان فرستاده ویژه سلطان قابوس فعالیت داشت. معاون نخست‌وزیر در امور همکاری‌ها و روابط بین‌الملل از دیگر منصب‌های اجرایی وی بود. او سابقه فعالیت در وزارت امور خارجه این کشور را نیز دارد و تا عنوان قائم‌مقامی در این وزارتخانه نیز پیش رفته بود. سلطان هیثم بن طارق همچنین به دستور سلطان قابوس مسوولیت کمیته «سند چشم‌انداز عمان ۲۰۴۰» و برنامه‌ریزی برای آینده عمان را برعهده داشت. جوانگرایی یکی از مهم‌ترین شعارهای او پس از تکیه زدن بر کرسی سلطنت در عمان بود. او پس از ادای سوگند قانونی بر ادامه راه سلطان قابوس به ویژه در سیاست خارجی در حکومت تاکید کرد و در ابتدای حاکمیت خود به قطر، عربستان و بریتانیا سفر کرد. هیثم بن طارق آل سعید یک هفته پیش از سفر به تهران به قاهره، پایتخت مصر نیز سفر کرده بود.

سایه حاشیه‌ها بر سفر سلطان

نام سلطنت عمان در ایران و به خصوص در افکار عمومی با عنوان میزبان مذاکرات محرمانه ایران و امریکا و واسطه یا میانجی در پرونده‌های بی‌شمار از تبادل زندانیان ایران به کشورهای غربی تا مذاکرات احیای برجام، از تلاش برای آشتی دادن ایران با عربستان سعودی و مصر تا پذیرایی از هیات‌های کارشناسی ایران و اوکراین در این اواخر گره خورده است. در چنین فضایی عجیب نیست که هربار سخن از سفر مقام‌های ایرانی و عمانی به مسقط یا تهران به میان می‌آید، گفت‌وگو درباره مسائل دوجانبه به دورترین اولویت در ذهن افکار عمومی ایران تبدیل شده و کمتر تیتر رسانه‌های داخلی و طبعا خارجی را به خود اختصاص می‌دهد. این‌بار نیز در بسیاری از گزارش‌های نوشته‌شده درباره سفر سلطان عمان به تهران که در پاسخ به دعوت ابراهیم رییسی صورت می‌گیرد بسیاری یا او را حامل پیامی از سوی اروپا و امریکا فرض کردند یا میانجی که این‌بار با کلید قفلی که بر رابطه ایران و مصر زده شده به تهران می‌آید. سفر سلطان هیثم بن طارق آل سعید به ایران با آزادی اسدالله اسدی، دیپلمات بازداشتی ایران در بلژیک و آزادی اولیویه وندکاستیل، امدادگر آزادشده بلژیکی از ایران و زمزمه‌ها درباره نزدیک شدن تهران و واشنگتن به تبادل زندانیان به موازات رفع بلوکه از اموال ایران در کره‌جنوبی همراه شد. همزمان روز جمعه وزارت خارجه عراق از رایزنی فواد حسین و بدر بن حمد آلبوسعیدی، وزرای خارجه عراق و عمان درخصوص مشکلات مالی ایران و امریکا به ویژه پول‌های ایران در بانک‌های عراقی خبر دادند. براساس اعلامیه این وزارت خارجه؛ فواد حسین گفت‌وگوهای تلفنی جداگانه با حسین امیرعبداللهیان و بدر بن حمد آلبوسعیدی داشته است.

با وجود این تحولات حاشیه‌ای، مقام‌های ایرانی بر جنبه دوجانبه این سفر و تکمیل و تثبیت توافق‌های انجام‌شده در سفر رییسی به مسقط تاکید دارند. هیثم بن طارق آل سعید دوم خردادماه ۱۴۰۱ در مسقط میزبان ابراهیم رییسی بود. در آن سفر ۱۲ سند همکاری در حوزه‌های انرژی، سیاسی، حمل‌و‌نقل، همکاری‌های دیپلماتیک، روابط تجاری و اقتصادی، علمی، محیط‌زیست و ورزشی توسط وزرای امور خارجه، صنعت، معدن و تجارت، نفت، راه و شهرسازی و رییس سازمان توسعه تجارت ایران و همتایان عمانی آنها به امضا رسید.

به گفته حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه اسنادی برای این سفر نیز آماده شده و قرار است به امضای طرفین برسد. ترکیب همراه سلطان در این سفر نیز جنبه دوجانبه آن را پررنگ‌تر کرده است: «شهاب بن طارق آل سعید» معاون نخست‌وزیر در امور دفاعی، «خالد بن هلال البوسعیدی» وزیر دیوان سلطنت، «سلطان بن محمد النعمانی» وزیر دفتر سلطانی، «بدر بن حمد البوسعیدی» وزیر خارجه، «سلطان بن سالم الحبسی» وزیر دارایی، «حمد بن سعید العوفی» رییس دفتر ویژه پادشاهی، «عبدالسلام بن محمد المرشدی» رییس سازمان سرمایه‌گذاری، «قیس بن محمد الیوسف» وزیر صنعت و تجارت، «سالم بن ناصر العوفی» وزیر نیرو ‌و معدن و «عبدالله بن خمیس الرییسی» رییس ستاد نیروهای مسلح سلطان عمان را در این سفر همراهی می‌کنند. علیرضا عنایتی، مدیرکل خلیج‌فارس وزارت امور خارجه که به زودی به عنوان نخستین سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان پس از 7 سال قطع ارتباط دیپلماتیک راهی ریاض می‌شود در گفت‌وگو با ایسنا در ارتباط با سفر روز یکشنبه سلطان عمان به تهران با تاکید بر اینکه سفر سلطان عمان به تهران علاوه بر تقویت مناسبات دو جانبه و همچنین انجام گفت‌وگوهای منطقه‌ای در جهت اجرایی شدن توافقات صورت گرفته بین دو کشور در جریان سفر سال گذشته رییس‌جمهور به عمان است، گفت: امیدواریم در این سفر اسناد دیگری بین دو کشور به امضا برسد. حجم تجارت و مناسبات دو کشور طی مدت اخیر از یک روند صعودی برخوردار بوده چنانکه اکنون حجم تجارت دو کشور حدود دو میلیارد دلار برآورد می‌شود.

عنایتی در پاسخ به این سوال که با توجه به اظهارنظرهای صورت‌گرفته در چند روز اخیر در ارتباط با این سفر آیا سلطان عمان در سفر به تهران حامل پیام خاصی است، گفت: من از این موضوع اطلاعی ندارم و این سفر در چارچوب روابط دو جانبه انجام می‌شود و حتما در جریان آن طبق روال اینگونه سفرها، مقامات عالیرتبه دو کشور در مورد مسائل منطقه‌ای نیز رایزنی و گفت‌وگو می‌کنند.

به گزارش «اعتماد»، چه گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای درباره حامل پیام بودن سلطان عمان در موضوعات مختلف از رابطه ایران با مصر تا پرونده تبادل زندانیان میان ایران و امریکا و رفع بلوکه از اموال ایران در کره‌جنوبی یا رفع موانع پیش‌روی استفاده ایران از پول‌هایش در عراق درست باشد چه محور اصلی این سفر بیشتر متمرکز بر مسائل دوجانبه باشد این نکته غیرقابل کتمان است که عمان به سنت همیشگی به دور از هیاهوی رسانه‌ای به میزبانی امن برای ابتکارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. در چند ماهه اخیر تلاش‌های مستمر مسقط برای کاستن از تنش میان ایران و غرب (اروپا و ایالات‌متحده) ادامه داشته و در چند هفته اخیر هم این تلاش‌ها در میدان جنبه عملیاتی‌تری به خود گرفته است.