مرکز پژوهش‌های مجلس در تازه ترین گزارشی که منتشر کرد نوشت: نرخ فقر کشور در یک دهه از ۱۹ درصد به بیش از 30 درصد افزایش‌یافته است. در همین ارتباط علی آقا‌محمدی، رئیس گروه اقتصادی دفتر رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفته: «دو هزار و ۲۰ محله و ۱۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از ایرانیان از امکانات اولیه زندگی مانند مسکن، اشتغال، تحصیلات تا ۱۲ سال، سلامت، خوراک و پوشاک محروم هستند.» گفتنی است که از سال 97 با خروج ترامپ از برجام، اقتصاد ایران با شوک مواجه شد. این شوک باعث شد تا ایرانیان 6 سال تورم حدود40 درصدی و رشد اقتصادی پایین و در حد صفر را تجربه کنند. این فرایند علت فقیر شدن مردم شده است. متاسفانه فقر و گرانی تبعات زیانبار خانوادگی و اجتماعی داشته و دارد. مهمتر اینکه در این گزارش آمده: «شکاف فقر که فاصله فقرا تا خط فقر را اندازه‌گیری می‌کند؛ در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به بالاترین مقدار خود یعنی ۲۷ درصد رسیده است.» در ادامه گزیده‌ای از این گزارش را می‌خوانید:

کاهش رفاه خانوار

بررسی مصارف خانوار در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که رفاه در خانوارها کاهش‌یافته است. نگاهی به مصرف خوراک خانوار سه اتفاق به‌طور هم‌زمان را نشان می‌دهد؛ اول افزایش سهم خوراک از کل هزینه‌های خانوار، دوم کاهش کل خوراک خانوار یعنی کاهش کالری دریافتی و سوم کاهش کیفیت کالری دریافتی خانوار.

خطر قرارگیری خانوارها در تکانه‌های اقتصادی

نکته مهم اینجاست که بررسی‌ها نشان می‌دهد هم‌زمان با افزایش شکاف فقر، فاصله خانوارهای بالای خط فقر نیز با خط فقر در طول زمان کمتر شده است. این وضعیت به معنای خطر قرارگیری خانوارها در طبقه فقیر با تکانه‌های اقتصادی است. بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۰ خط فقر سرانه متوسط کشوری با رشد ۵۰ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹، به میزان یک‌میلیون و هفت‌صد هزار تومان رسید. بر این اساس خط فقر متوسط کشوری در سال ۱۴۰۰ برای خانوار چهارنفره در حدود چهار میلیون و پانصد هزار تومان بوده است. البته برآورد می‌شود این عدد در شهریور ۱۴۰۱ به هفت میلیون و پانصد هزار تومان رسیده باشد.

اثر اشتغال بر فقر

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این گزارش بر این نکته تأکید کرده است که صرف برخورداری از شغل در مناطق روستایی با احتمال زیاد می‌تواند باعث خروج از فقر شود اما در مناطق شهری بی‌تأثیر است.
بر این اساس در سال‌های میانی دهه هشتاد و سال‌های ابتدایی دهه نود صرف برخورداری از شغل تفاوت قابل‌توجهی در بین فقرا و غیر فقرا داشت؛ اما به‌مرورزمان با افزایش فقر در عین رشد مشاغل تخصصی، درصد خانوارهای دارای سرپرست شاغل بین فقرا و غیر فقرا برابر و حدود ۶۰ درصد بوده است. این بدان معنی است که ۶۰ درصد فقرا فعالیت اقتصادی داشته و کار می‌کنند. این در حالی است که حسین راغفر، کارشناس اقتصادی معتقد است کار باید به گونه‌ی باشد که فرد شاغل را از حیطه فقر دور کند، در غیر این صورت انگیزه‌های شغلی از میان خواهد رفت.

عوامل کاهش‌دهنده فقر

باسوادی فقر را کاهش می‌دهد، درعین‌حال افزایش سال‌های تحصیل احتمالاً باعث کاهش فقر خواهد شد. همچنین در مناطق شهری به‌مرورزمان سن سرپرست خانوار غیر فقیر از خانوار فقیر پیشی گرفته است. این در حالی است که در خانوار روستایی، سن سرپرست خانوار فقیر بیش از خانوار غیر فقیر است. درعین‌حال بررسی وضعیت خانوارهای شهری نشان می‌دهد زن سرپرست بین فقرا و غیر فقرا تفاوت معناداری ندارد درحالی‌که درصد فقرای زن سرپرست در مناطق روستایی بالاتر هستند.

فشار اجاره‌بها بر فقرا

برخورداری از مسکن روستایی یکی از مواردی است که رفاه خانوار را کاهش می‌دهد. نرخ برخورداری از مسکن استیجاری در بین فقرای شهری ۴ درصد بیشتر از غیر فقراست. مستأجران به دلیل پرداخت هزینه اجاره مجبورند از سایر هزینه‌های خود به‌طور خاص بکاهند. به‌طور که کالری دریافتی مستأجران همواره پایین‌تر از مالکان بوده است.

اثر اجرای برجام بر کاهش فقر

دهه 90 رشد اقتصادی صفر درصد و تورم بالا بوده است اما بررسی دقیق‌ نشان می‌دهد در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ کاهش جزئی نرخ فقر رخ‌داده است. این مقطع زمانی درست مقارن با اجرای برجام و بهبود روابط خارجی ایران بوده است.

۲۵.۶ میلیون ایرانی زیر خط فقر

بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۰ در حدود ۲۵.۶ میلیون نفر در ایران زیر خط فقر بودند. هرچند به دلیل رشد مثبت اقتصادی در سال ۱۴۰۰، هفت‌صد هزار نفر از جمعیت فقیر ایران کاسته شد اما بررسی کیفی این عدد نشان می‌دهد رشد اقتصادی بر طبقه متوسط اثرگذاری بالاتری داشته و فقرا را کمتر تحت تأثیر خود قرار داده است. درعین‌حال قیاس این عدد با سال ۱۳۹۰، نشان از افزایش یازده‌میلیون‌نفری جمعیت فقرا دارد. تداوم تورم بالا در سال ۱۴۰۱ و افزایش قیمت مواد غذایی در کنار پیش‌بینی تورم بالا در سال جاری احتمالاً می‌تواند به گسترش فقر بینجامد.