با مقاومت هر روزه طالبان در برابر تامین حقابه هیرمند که به تخلیه صد‌ها روستا و تهدید هزاران روستان، شهر و شهرک دیگر در ایران انجامیده، میزان تقاضا در سطح افکار عمومی برای انجام اقدامات قهری‌تر در حال افزایش است. بازگشت یکباره چند میلیون تبعه این کشور به افغانستان می‌تواند طالبان را با دردسر‌های قابل توجهی روبه رو نمایید. به ویژه احتمال جذب هزاره‌های ناراضی از طالبان به جنبش‌های ضد این گروه وجود دارد.

هر زمان که تنشی میان روابط تهران و کابل پدید می‌آید، بحث اتباع افغانستانی مجدداً به تیتر‌های خبری باز می‌گردد. طبق گزارش سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ که از سوی مرکز آمار ایران انتشار یافته‌ است ۱ میلیون و ۵۸۳ هزار و ۹۷۹ نفر و به عبارتی دیگر ۱٫۹۸ درصد جمعیت وقت ایران را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند. منابع مختلف موخرتر تعداد واقعی اتباع افغانستان در ایران را قریب ۸ میلیون نفر تخمین می‌زنند، هر ساله نیز قریب ۵۰۰ هزار کارگر فصلی برای فعالیت در مشاغل مختلف به ویژه کشاورزی از این کشور به ایران سفر و در نیمه دوم سال به افغانستان باز می‌گردند. کرمان، قم، اصفهان، البرز، تهران و سیستان و بلوچستان به همراه خراسان رضوی بیشترین شمار اتباع این کشور را در خود جای داده‌اند.

با توجه به رقم یارانه نان در بودجه ۱۴۰۲ مبلغی در حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان یارانه نان به این مهاجرین تخصیص می‌یابد. مسعود میرکاظمی رئیس پیشین سازمان برنامه و بودجه مدعی شده بود که در ایران قریب ۱۰۰ میلیارد دلار یارانه پنهان انرژی تخصیص می‌یابد، اگر این ادعا صحیح باشد و اتباع افغانستانی نیز از ۵۰ درصد این مبلغ بهره‌مند شوند، رقم یارانه پنهان اتباع افغانستانی مقیم کشور با احتساب کارگران فصلی، بیش از ۵ میلیارد دلار خواهد بود. عدد یارانه‌ها در بخش نهاده‌ها، کالا‌های اساسی و دارو نیز بیش از ۲۰ میلیارد دلار است که سهم افغان‌ها در بهترین حالت قریب ۲ میلیارد دلار خواهد بود.

این گزاره که خارجی‌ها مشاغل ما را دزدیده اند، همیشه در بحران‌های اقتصادی طرفداران قابل توجهی پیدا می‌کند، در بحران اقتصادی ۱۹۲۹ آمریکا (Great Depression) کارگران با سنگ به کشتی‌های مهاجران حمله می‌کردند. در عصر حاضر، اما بازار اشتغال ایران به نسبت از وضعیت پیچیده‌تری برخوردار است، کارگران غیرماهر افغانستانی اغلب از دستمزد کمتری برخوردار هستند. شرکت‌های طرف قرارداد با شهرداری‌ها در کلانشهر‌هایی مانند تهران غالباً با دستمزد‌های اندک و بدون بیمه آن‌ها را استخدام می‌کنند. یک طیف معتقدند که با اخراج پنهاهجویان غیرماهر از کشور، هیچ تضمینی وجود ندارد که کارگران ایرانی حاضر به انجام اینگونه مشاغل شوند، در مقابل برخی نیز بر این باور هستند که در صورت جایگزینی میلیون‌ها کارگر ایرانی، در نهایت کارفرما چاره‌ای نخواهد داشت غیر از آنکه دستمزد‌های بیشتر و عادلانه‌تری بپردازد. نهاد‌های مانند شهرداری‌ها نیز ناچار خواهند شد از حجم فساد مالی خود کم کنند و دستمزد بیشتری بپردازند.

قریب ۷ سال قبل با افزایش احتمال اخراج کارگران افغان، کارفرمایان ایرانی مقیم شهر سنگ در اصفهان و شمس آباد در تهران تهدید به اعتصاب کردند. هر دو گزینه اخراج یا ساماندهی اتباع در ایران طرفداران خود را دارند، برخی صاحبنظران بر این باور هستند که حاکمیت در ایران توان اخراجی در این سطح را ندارد و به دلیل، فساد و گستردگی مرز و ضعف سیستم مراقبت مرزی آن‌ها پس از اخراج مجدداً باز خواهند گشت. هرچند قابل کتمان نیست که فرضیه ایجاد بیش از یک میلیون شغل در صورت اخراج همه اتباع به نظر چندان دور از عمل و غیراجرایی به نظر نمی‌رسد.

در شرایطی که تحریم‌ها و رکود تورمی و کاهش شدید فروش نفت اقتصاد کشور را به زانو در آورده است، بحث رهایی از میزبانی این ۸ میلیون نفر هر روز طرفداران بیشتری پیدا می‌کند. کاهش بیش از ۸ میلیارد دلار هزینه یارانه‌ای، ایجاد بیش از ۱ میلیون شغل، کاهش قاچاق مواد مخدر، کاهش جرائم، کاهش اجاره‌بها خانه، ... از جمله مزایای است که طرفداران این نظریه بیان می‌کنند. حتی صندوق تامین خسارت بدنی ایران سالانه چندین میلیارد تومان برای حق بیمه اتباع افغانی قاچاق شده در تصادفات شوتی‌های قاچاق بر هزینه بیمه پرداخت می‌کند. با توجه به اینکه سطح سرمایه‌گذاری اتباع افغانستان در ایران ناچیز است و نیرو‌های نخبه کمی نیز در میان آن‌ها وجود دارد، به نظر نمی‌توان بهره اقتصادی چندانی برای آن‌ها در اقتصاد رکودزده ایران متصور بود.

امت اسلامی

برخی چهره‌های ارزشی در مباحثاتی در فضای مجازی مدعی شده‌اند که بحث اخراج گسترده اتباع افغانستان در سطح ارشد مدیریتی مطرح شده است، اما نظام به دلیل سیاست‌های فراسرزمینی برای رهبری جهان اسلام و جذب حداکثری امت اسلامی از این مسئله، علی‌رغم مزایای اقتصادی چشم‌پوشی کرده است. البته با توجه به محبوبیت ناچیز ایران در افغانستان معلوم نیست که این سیاست چگونه توانسته به جذب علاقه پشتون‌ها منجر شود.

با مقاومت هر روزه طالبان در برابر تامین حقابه هیرمند که به تخلیه صد‌ها روستا و تهدید هزاران روستان، شهر و شهرک دیگر در ایران انجامیده، میزان تقاضا در سطح افکار عمومی برای انجام اقدامات قهری‌تر در حال افزایش است. بازگشت یکباره چند میلیون تبعه این کشور به افغانستان می‌تواند طالبان را با دردسر‌های قابل توجهی روبه رو نمایید. به ویژه احتمال جذب هزاره‌های ناراضی از طالبان به جنبش‌های ضد این گروه وجود دارد.