اقتصاددان صفرکیلومتر در راه معاونت‌وزارت اقتصاد

گروه اقتصادی: حلقه اقتصادی دولت سید ابراهیم رئیسی این روز‌ها از همیشه بیشتر مورد انتقاد قرار گرفته است و به نظر می‌رسد حالا دیگر پس از گذشت نزدیک به دو سال از آغاز دولت سیزدهم انتظارات از وی حتی میان حامیان این دولت نیز افزایش یافته است.

در همین حال به نظر می‌رسد که نتیجه اجتماع بزرگ فارغ التحصیلان دانشگاه امام صادق(ع) در دولت رئیسی نه تنها گره‌ای از مشکلات اقتصادی باز نکرده است بلکه رویا و خیال دانشگاهی که قرار بود مدیران آینده کشور را تربیت کند با وضعیت کنونی در حوزه اقتصاد و سیاست خارجی دیگر به کل بر باد داده باشد.
دولت سیزدهم در حالی آغاز به کار کرده بود که به نظر می‌رسید نظریه موسسان دانشگاه امام صادق(ع) درباره تربیت مدیران آینده کشور قرار است به تمام در این دولت خاص خود را به رخ بکشد، اما حال با گذر دلار از مرز ۵۰ هزار تومان در بازار آزاد و افزایش تورم در کشور و تنوره کشیدن دیو نقدینگی به نظر می‌رسد احوال اقتصاد ایران از همیشه خراب‌تر شده است.

شاید مجموع همین دلایل باعث تمرکز نمایندگان مجلس انقلابی که از حامیان دولت نیز بوده اند، برروی استیضاح وزیران اقتصادی کابینه رئیسی شده است. چنان که وضعیت آشفته صنعت کشور و بیش از همه بحران قیمت خودرو در ترکیب با مشکلات عدیده دیگر حالا وضعیت «سیدرضا فاطمی امین» را برای حفظ مسند وزارت متزلزل‌تر از همیشه کرده است و به نظر می‌رسد نمایندگان مجلس این بار عزم را جزم کرده باشند که این وزیر را با استیضاح و عدم رای اعتماد راهی خانه کنند.از سوی دیگر، اما وضعیت سید احسان خاندوزی نیز چنان مساعد به نظر نمی‌رسد و این وزیر اقتصاد جوان نیز حالا بیش از همیشه زیر ضرب بهارستان نشینان است.

یک فارغ التحصیل دانشگاه خاص در کابینه دولت

حال در میان معرکه استیضاح و احضار وزیران به بهارستان، خبر‌ها حکایت از آن دارد که سید احسان خاندوزی قصد دارد سید عباس حسینی، معاون بانک و بیمه وزارت اقتصاد را عزل و محمدجواد شریف زاده، فارغ التحصیل دانشگاه امام صادق(ع) را بدون تقریبا هیچ سابقه اجرایی جایگزین مدیر قبلی کند.خاندوزی که به عنوان وزیر اقتصاد خود نیز موقعیت متزلزلی دارد و اکنون بخش بزرگی از انتقادات به وضعیت اقتصاد کشور را به همراه معاون اول بر دوش می‌کشد، خود نیز فارغ التحصیل دانشگاه امام صادق(ع) است و با انتصاب شریف زاده، یک امام صادقی دیگر را به جمع مدیران اقتصادی کشور خواهد افزود.

از جمله فارغ التحصیلان دانشگاه امام صادق(ع) که می‌توان اکنون به حضورشان در دولت اشاره کرد؛ داود منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه، حجت‌الله عبدالملکی وزیر سابق تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دبیر فعلی شورای عالی مناطق آزاد، سیداحسان خاندوزی وزیر اقتصاد، حسین قربانزاده رئیس سازمان خصوصی‌سازی، مجید عشقی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار و سید هادی سبحانیان رئیس سازمان امور مالیاتی کشور هستند.

استاد دانشگاه در معاونت پولی و بانکی وزارت اقتصاد

اما محمد جواد شریف زاده کیست و با چه سابقه‌ای، خاندوزی برای انتصاب وی در سمت معاونت مهم بانک و بیمه وزارت اقتصاد دور خیز کرده است؟شریف زاده متولد سال ۱۳۴۱ در استهبان است. در رزومه تحصیلی و معرفی او گفته شده که دانش آموخته کارشناسی ارشد پیوسته معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) و فارغ التحصیل دکتری علوم اقتصادی دانشگاه تهران بوده است.شریف زاده اکنون نیز استادیار و معاون آموزشی دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) است؛ همچنین گفته شده او عضو هیات علمی دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد در دانشگاه امام صادق نیز هست.

یک مبلغ دیگر اقتصاد اسلامی در کابینه رئیسی

تقریبا از سوابق اجرایی این استاد دانشگاه اطلاع زیادی در دست نیست. البته ویدیو‌هایی از حضور وی در جلسات مشاوره وزیر اقتصاد وجود دارد، اما بیش از آن این استاد دانشگاه امام صادق(ع) را باید به کتاب‌های تالیفی و عناوین پایان نامه‌های دانشجویانش بازشناخت.عناوینی که نشان می‌دهد شریف زاده از شیفتگان و شاید حتی تئوریسین‌های مکتب اقتصاد اسلامی است و احتمالا اضافه شدن وی به ترکیب وزارت اقتصاد نیز در پی همین نگرش است که البته استاد اقتصاد دولت «مسعود درخشان» نیز به آن اعتقاد دارد.

از جمله کتاب‌هایی که شریف زاده نگارش آن را بر عهده داشته و توسط نشر دانشگاه امام صادق نیز منتشر شده است، کتاب «حقوق و اقتصاد در اسلام: مقدمه‌ای بر تحلیل اقتصادی نهاد‌های حقوقی اسلامی با تاکید بر تاریخ صدر اسلام» است.کتاب «جستار‌های در اقتصاد مقاومتی: اقتصاد مقاومتی از منظر سیره نبوی (ص)» از دیگر نوشته‌های محمد جواد شریف زاده است که باز توسط دانشگاه امام صادق(ع) منتشر و توزیع شده است.

محمد جواد شریف زاده البته از اعضای کمیسیون اقتصاد همایش «تمدن نوین اسلامی» نیز بوده که در سال ۱۳۹۷ برگزار شده است. او همچنین مجری طرح پژوهشی «مقدمه‌ای بر ظرفیت‌های پژوهش و اقتصاد» بود که به سفارش دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق انجام شده بود.

پایان نامه‌هایی با محوریت اسلام و اقتصاد

البته به جز این موارد بررسی پایان نامه‌هایی که شریف زاده به عنوان استاد رهنما هدایت آنان را بر عهده داشته است نیز می‌تواند تا حدودی نشان دهنده نگرش این استاد دانشگاه باشد.

برخی از عناوین این پایان نامه‌ها به شرح زیر است:
- ارزیابی تطبیقی ایده درآمد پایه همگانی در اقتصاد متعارف و تضمین حد معیشت در اقتصاد اسلامی
- تحلیل تطبیقی مبانی انسان شناختی شهید مرتضی مطهری و ادام اسمیت و دلالت‌های اقتصادی آن‌ها
- سیره پیامبر اکرم (ص) در مقابله با تهدید‌های اقتصادی با بهره گیری از روش تحلیل داده بنیاد
- نظریه اقتصاد خانواده بر مبنای آموزه‌های اسلامی
- شناسایی معیار‌های عدالت مالیاتی در اقتصاد اسلامی و دلالت های آن در نظام مالیاتی ایران
- معیار‌های بودجه بندی منطقه‌ای در نظریه اقتصاد اسلامی

به نظر می‌رسد این استاد دانشگاه در بیشتر موارد پایان نامه دانشجویان خود را با نگرش آشکار اقتصاد اسلامی هدایت می‌کند و البته با توجه به نوع نگرش پژوهش‌هایی که وی همواره در آن دخیل بوده است، حضور وی در تیم اقتصادی دولت تنها حضور یک دانش آموخته دیگر از دانشگاه امام صادق نیست، حضور وی را باید قدرت گرفتن بیشتر تفکر اقتصاد اسلامی در میان تئوریسین‌های اقتصادی کابینه دولت سیزدهم دانست.

البته شاید از وی مقالات زیادی در دست نباشد، اما با نگاهی اجمالی به مقالات موجود می‌توان دریافت که شریف زاده احتمالا اعتقاد چندانی نیز به سرمایه گذاری خارجی در کشور ندارد و بیشتر معتقد به بهبود معیشت و اقتصاد با تکیه بر مسائل داخلی است. البته این همان نگرشی است که چشمش را بر وضعیت ارز و دلار، طلا، مراودات با بانک‌های جهانی، مساله بحران‌های بازرگانی و در نهایت وضعیت اسفبار صنعت در ایران می‌بندد چرا که اگر بخواهند نیک بنگرند بحران عدم مراوده اقتصادی با جهان به خوبی خود را به رخ می‌کشد.

محمد جواد شریف زاده در بخشی از مقاله «تجربه رشد شکننده در اقتصاد‌های شرق آسیا» می‌نویسد: «سهم عامل سرمایه‌گذاران نامطمئن خارجی چنان بود که نخست‌وزیر وقت مالزی، ماهاتیر محمد، به‌صراحت از نقش جرج سوروس (سرمایه‌گذار معروف آمریکایی) در این بحران خبر داد. جالب این بود که سوروس در چهارشنبه‌ سیاه انگلیس در ۱۶ ژانویه‌ سال ۱۹۹۲ نیز مشابه چنین رفتاری را انجام داده بود. او با فروش استقراضی (short selling) ده‌ها میلیارد دلار لیر استرلینگ، نوسانی بزرگ در بازار پولی انگلیس ایجاد نمود و به ویرانگر بانک مرکزی انگلیس مشهور شد تا بتواند این بانک را به تغییر سیاست نرخ بهره‌ی مدنظر خود، تسلیم نماید.»

او البته در بخش دیگری از این مقاله خود نیز نوشته است: «اگرچه بحران شرق آسیا که از سال ۱۹۹۷ آغاز شده بود، در سال ۲۰۰۰ به آرامش رسید، اما به نقطه‌ عطفی در مباحث سیاست‌گذاری اقتصادی تبدیل شد. لزوم پرهیز از وابستگی زیاد به پیشران‌های خارجی، لزوم ایجاد توازن میان پیشبرد بخش واقعی و بخش مالی اقتصادی و کاهش مجال به سفته‌بازان، پرهیز از تکیه‌ طولانی بر ثبات نرخ ارز و سود بانکی در کنار لزوم نظام مقررات‌گذاری هوشمند در برابر سرمایه‌گذاری خارجی، از مهم‌ترین درس‌هایی بود که بحران شرق آسیا به سیاست‌گذاران داد؛ درس‌هایی که مراعات آن می‌تواند درجه‌ مقاومت اقتصاد را نسبت به فشار‌ها و تلاطم‌های بیرونی افزایش دهد.»

به نظر می‌رسد سابقه آشنایی شریف‌زاده و خاندوزی به دوران تحصیل در دانشگاه امام صادق باز می‌گردد و عمق این آشنایی چنان بوده که خاندوزی، وی را بدون هیچگونه رزومه شغلی حتی در رده ریاست یک اداره و تنها سوابق گسترده پژوهشی برای چنین سمتی کاندیدا می‌کند.

اما حقیقت این است که تنها شایعه حضور محمد جواد شریف زاده به عنوان یکی دیگر از فارغ التحصیلان یک دانشگاه خاص با انتقادات جدی مواجه شده است. حضور چشمگیر فارغ التحصیلان دانشگاه امام صادق که بدون هیچ رزومه اجرایی و مدیریتی هر چند خرد وارد مناسب بالای دولتی شده‌اند حالا دیگر مورد انتقاد جدی حتی حامیان دولت سیزدهم بوده و بسیاری یکی از علل ناکارامدی دولت را انتخاب اینگونه مدیران، آن هم با یک تفکر اقتصادی خاص می‌دانند.اکنون، اما سوال و مساله مهم‌تر این است که آیا این تغییرات در دولت سیزدهم، واقعا نفعی برای تحقق شعار اقتصادی سال دارد یا فقط ادامه همان روش آزمون و خطا با اقتصاد کشور است؟