کافی‌ست به این نکته دقت داشته باشیم که در دولت احمدی‌نژاد وظیفه‌ خطیر سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری درباره موضوع هسته‌ای در شورای عالی امنیت ملی دنبال می‌شد و تنها پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی که خود نیز زمانی دبیری شورای عالی امنیت ملی را برعهده داشت، فرمان این مهم به دست شخص محمدجواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه ایران داده شد.

دریابان شمخانی پیش از به قدرت رسیدن دولت سیزدهم و توسط رئیس‌جمهور سابق به دبیری شورای عالی امنیت ملی رسید و از آنجا که دبیران شورای امنیت ملی اگرچه قانونا منصوب رئیس جمهورند و حق رای ندارند، اما مطابق روال مرسوم در اغلب موارد، همزمان توسط رهبری به نمایندگی در شورا نیز منصوب می‌شوند، حائز حق رأی می‌شوند. بنابراین به نظر می‌رسد که او با حمایت مراجع بالاتر در سمت خود ابقا شد و ماند.

شمخانی در کارنامه‌ خود عنوان وزارت دفاع دولت اصلاحات خاتمی را نیز داراست. گویا تداوم دبیری شمخانی در شورای عالی امنیت ملی بعد از پایان دوران ریاست جمهوری روحانی با مخالفت جریان‌های نزدیک به ابراهیم رئیسی مواجه شده است و در دولت اصولگرا این مخالفت‌ها تا به آنجا رسید که شایع شد افشای جزئیات پرونده علیرضا اکبری معاون پیشین شمخانی به اتهام جاسوسی با هدف برکناری شمخانی کلید خورده بوده است.

در هرحال شمخانی از سال گذشته تاکنون برای حل مشکلات ایران و کشورهای عربی سفرهایی داشته است، دیروز نیز خبر رسید او به منظور تنش‌زدایی و حل‌وفصل چند پرونده مهم امنیتی و اقتصادی با اعراب تا پایان سال به یک «کشور عربی همسایه» می‌رود.

مقصدی که خیلی زود مشخص شد، کجاست. امارات متحده عربی. در جریان سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران به این همسایه‌ جنوبی حاشیه خلیج فارس قرار است درباره وضعیت مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم‌های ایران گفتگو شود. این مقام ارشد امنیتی ایران مهمان همتای اماراتی خود، شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات خواهد بود.

تنش‌زدایی با امارات و بحرین از پس توافق ایران -عربستان در دستور کار قرار گرفته است و در مقابل کشورهای عربی نیز گویا از فشار عربستان درباره نوع رابطه با ایران رهایی یافته‌اند.

امیرعبداللهیان نیمکت‌نشین تیم توافق هم نبود

این درحالی‌ست که در توافق ایران و عربستان، وزیر امور خارجه حتینیمکت‌نشین تیم هم نبود!

آنچنان که رویداد۲۴ در گزارشی به غیبت وزارت خارجه در توافق ایران و عربستان اشاره کرده و کوشیده پاسخ این پرسش را بدهد که چرا امیرعبداللهیان از مذاکرات تهران - ریاض کنار گذاشته شد؟

توافق ایران و عربستان در حالی انجام شد که ظاهرا وزارت امور خارجه در این مسئله کمترین تاثیر را داشته است.

گزارش به این موضوع پرداخته که چرا مهمترین دستاورد سیاست خارجی سال‌های اخیر ربطی به دستگاه سیاست خارجی دولت نداشته و دستور کار و موارد آن از مرجعی بالاتر بوده است.

عباس سلیمی نمین، فعال سیاسی اصولگرا معتقد است که رئیسی مذاکرات برجام را از ترس تندروهای داخلی دنبال نکرد. بنابراین به نظر می‌رسد که پوشاندن قبای دیپلماسی بر تن شمخانی نشان از تصمیم مراجع بالاتر از دولت برای اجرای سیاست تنش‌زدایی و کاهش دخالت تندروها دارد

گزارشگر با مقایسه‌ تندروی سابق روزنامه‌های اصولگرا علیه عربستان نتیجه می‌گیرد که در این دولت و مجلس یکدست انقلابی انگار سیاستگذاران اصلی کشور به این نتیجه رسیده‌اند که در دولت رئیسی موارد حساسی همچون مذاکرات ایران و عربستان به نهادهای فراقوه‌ای سپرده شود.

هرچند شمخانی در گفت‌وگوی رسانه‌ای خود پس از توافق تهران-ریاض تلاش کرد بر موثر بودن نقش سفر یک ماه پیش رئیسی بر این توافق صحه بگذارد، اما چیزی که آشکار است این که حضور شمخانی به عنوان امضاکننده توافق ازسرگیری روابط دیپلماتیک به معنای تصمیم‌گیری در سطحی بالاتر از دولت است.

سفر ترکیه وزیر امور خارجه در جریان مذاکره تهران - ریاض

بنا بر گزارش‌ها هنگامی که شمخانی برای جوش دادن توافق ایران و عربستان به چین سفر کرده بود، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در حال بازدید از مناطق زلزله‌زده ترکیه بود. نبود او در تهران به این معنا تعبیر و تفسیر شده است که وزیر امور خارجه حتی در جریان ریز مذاکرات شش روزه در چین هم قرار نگرفته است و گلایه‌ای هم ندارد!

این موضوع را مقایسه کنید با ابراز ناراحتی وزیر سابق امور خارجه کشورمان از ناهماهنگی با او درباره سفر بشار اسد به تهران که حتی ظریف را تا پای تهدید به استعفا برد.

امیرعبداللهیان در حالی از پیگیری مذاکرات کنار گذاشته شده که حوزه «عربی و آفریقایی» تخصص او در حوزه سیاست خارجی بوده است.

دولت و مجلس، حاشیه‌نشین «توافق» ایران و عربستان

غیبت وزارت امور خارجه در توافق اخیر تا آنجا پررنگ است که اخیر خبرگزاری فارس گزارشی از واکنش مقامات ایران به توافق منتشر کرده است ولی در آن نامی از امیر عبداللهیان دیده نمی‌شود.

در برخی رسانه‌های متمایل به طیف اصلاح‌طلب نیز کنایه به اینکه دولت و مجلس کجای این توافق بودند تکرار شده است درکنار ذکر این نکته که روزگاری رئیس مجلس شورای اسلامی مرد شماره دو ایران بود و حالا نه تنها مجلس که دولت و رئیس‌جمهور هم عملا در حاشیه هستند و جامعه احساس می‌کند آن‌ها قادر به تصمیمگیری نیستند.

رسانه‌های اصولگرا با تبلیغات فراوان سعی دارند توافق اخیر را به حساب سیاست بهبود روابط دولت ابراهیم رئیسی با همسایگان بگذارند درحالی که هنوز دولت سیزدهم تشکیل نشده بود که علی شمخانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی در مرداد ۱۴۰۰ از پیوستن به پیمان شانگهای خبر داد

چرا دولت قادر به مذاکره نیست؟

درحالی که برخی رسانه‌ها توافق ایران و عربستان را نشان‌دهنده‌ نقطه‌ پایانی بر «سیاست انزواطلبانه» دولت رئیسی تصور کرده‌اند اما در مقابل اخیرا عباس سلیمی نمین، فعال سیاسی اصولگرا معتقد است که رئیسی مذاکرات برجام را از ترس تندروهای داخلی دنبال نکرد. بنابراین به نظر می‌رسد که پوشاندن قبای دیپلماسی بر تن شمخانی نشان از تصمیم مراجع بالاتر از دولت برای اجرای سیاست تنش‌زدایی و کاهش دخالت تندروها دارد. در همین باره محمد مهاجری، فعلی سیاسی اصولگرا با اشاره به رفتار اخیر طیف‌های تندروی اصولگرایی در واکنش به توافق نوشته است: تندورها بشکن می‌زنند، اما خوشحال نیستند. او توافق ایران و عربستان را مقدمه ذوب سیاست خارجی صرفا ایدئولوژی‌زده و شروع رابطه با دنیا دانسته است.

شمخانی پشت‌گرم به حمایت رهبر

عصر ایران در تحلیلی پیرامون همین موضوع اثرگذاری، نقش مثبت شمخانی را به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی در سیاست خارجی تنش‌زدا به خاطر پشت‌گرمی او از حمایت رهبری دانست و نوشت: نواصولگرایان در حالی از اصلاح‌طلبان خواسته‌اند مذاکره کردن را از آنان یاد بگیرند که اولا دبیر شورای عالی امنیت ملی که در دولت حسن روحانی منصوب شد و عضو دولت اصلاحات بوده و نسبتی با ابراهیم رئیسی و حلقۀ پایداری ندارد مذاکره کرده است و ثانیا در متن توافق آمده که طرفین خواستار بازگشت به دو قرارداد ۱۳۷۷ و ۱۳۸۰ هستند.

بنابر این تحلیل؛ رسانه‌های اصولگرا با تبلیغات فراوان سعی دارند توافق اخیر را به حساب سیاست بهبود روابط دولت ابراهیم رئیسی با همسایگان بگذارند درحالی که هنوز دولت سیزدهم تشکیل نشده بود که علی شمخانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی در مرداد ۱۴۰۰ از پیوستن به پیمان شانگهای خبر داد و این یعنی ایران خواست تاجیکستان را در پایان حمایت از حزب اسلامی کبیری دست کم به صورت علنی پذیرفته است.

بنابراین به نظر می‌آید شباهت میان توافق اخیر با پذیرش قطعنامه 598 در دهه 60 -که شعار جنگ جنگ تا پیروزی بر فضای سیاسی آن تسلط داشت- قابل تامل باشد و بشود آن را نشان و نمادی گرفت از آغازی بر ورود به دوران جدیدی برای مردم ایران پس از چندی گذران روزگار عسرت.