کارشناس روابط بین‌الملل در گفتگو با دیدار به بهانه سفر رافائل گروسی به تهران با استناد به دلایل مختلف نسبت به احیای برجام، توافق ایران با طرف مقابل را دور از ذهن دانست.

ـ اسفندیار عبداللهی: «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) برای گفتگو با طرف ایرانی خود، به تهران آمد و به وین بازگشت. برای چندمین بار شاهد تفاوت برداشت نسبت به سخنان او از سوی مقامات ایرانی و رسانه‌های نزدیک به دولت بودیم. بین آنچه گروسی در تهران به خبرنگاران گفت و اظهارات او در کنفرانس خبری وین نیز تفاوت وجود داشت. این احتمال که پشت پرده به مقامات غربی هم روایت دیگری از مشاهدات و گفتگو‌های خود از ایران را عنوان کند، وجود دارد.

در این باره که کدام حرف، سخن و روایت درست است و تا چه میزان مواضع ایران و آژانس به هم نزدیک شده است، با رحمن قهرمان‌پور کارشناس مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کردیم.

قهرمان‌پور برداشت خود از مذاکرات آژانس بین‌المللی با ایران اینگونه آغاز کرد: «نقش مدیرکل آژانس این است که به طرف‌های درگیر برجام، تحلیل فنی و تکنیکال می‌دهد، اینکه این تحلیل فنی از چه میزان اهمیت برخوردار است، به این بر می‌گردد که کشور‌های اصلی طرف برجام چه واکنش یا تصمیمی پس از دریافت گزارش گروسی خواهند داشت و البته نوع گزارش آژانس هم در تصمیم‌گیری طرف‌های غربی در رابطه با ایران و برجام مهم است. این را هم نباید فراموش کرد که تصمیمات و گزارشات آژانس هم بدون تاثیرپذیری از معادلات قدرت در سطح بین‌المللی نیست، از طرفی هم نقش آژانس در پذیرش چنین موضوعاتی در افکار عمومی بین‌المللی بسیار قابل توجه است».

وی با بیان اینکه آژانس نهاد رسمی و تخصصی نظارت بر منع اشاعه یا NPT است، اظهار کرد: «این وظیفه را شورای امنیت و سازمان ملل به نهاد فنی سازمان بین‌المللی انرژی اتمی واگذار کرده است. حالا اینکه خارج از آژانس یعنی کشور‌های عضو و به خصوص اروپا و آمریکا چه برخوردی با گزارش رئیس آژانس خواهند داشت، بیشتر تابع معادلات سیاسی است و نه الزاما فنی».

قهرمان‌پور درباره نیاز متقابل ایران و دیگر طرف‌های برجام به عبور از گردنه آژانس گفت: «از چند ماه پیش، اظهارات وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی و رفت و آمد‌های دیپلمات‌های عمانی و قطری به ایران، نشان می‌داد که طرف ایرانی، میل بیشتری به مذاکره دارد، خبر‌هایی هم مبنی بر دیدار مقامات ایرانی با همتایان آمریکایی و اروپایی خود، منتشر شد، گویای این است که ایران به دنبال توافق کردن است. امیرعبداللهیان هم در سفری که به ژنو داشت، صراحتا گفت ما آماده توافق با آژانس و نهایی کردن برجام هستیم».

این کارشناس سیاست خارجی با اشاره به اظهارات محمد اسلامی رییس سازمان انرژی اتمی ایران مبنی بر اینکه توافق با آژانس بین المللی انرژی اتمی، با دستور شورای عالی امنیت ملی صورت گرفته است، خاطرنشان کرد: «با کنار هم گذاشتن این اظهارات و شواهد، گویا در سطح کلان جمهوری اسلامی ایران، تصمیم بر این شده که توافق بشود».

وی عنوان کرد: «اینکه توافق خواهد شد یا نه، جای بحث بیشتری دارد، زیرا برداشت طرف ایرانی از اظهارات آقای گروسی با آنچه منظور او بوده، متفاوت و گاه بر خلاف آن است. عجیب اینکه در دور قبلی از سفر رافائل گروسی که حول مدیریت و عبور از قانون مجلس شورای اسلامی بود، نیز او چیز دیگری می‌گفت و مسئولان ایرانی برداشت مطلوب خود را بیان می‌کردند. آقای گروسی در تهران دوبار در پاسخ به پرسش خبرنگار گفت، دوربین‌هایی که کنار گذاشته شده‌اند، دوباره نصب می‌شوند، در حالی که آقای کمالوندی سخنگوی سازمان اتمی ایران این را رد کرد».

این کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه گروسی در وین صراحتا به خبرنگاران گفت، ما به افراد معینی که مدنظر داریم، دسترسی خواهیم داشت، ادامه داد: «این اختلاف برداشت می‌تواند مانند گذشته، مذاکرات ایران و آژانس را بی نتیجه کند؛ لذا در این مورد که آیا این مذاکرات به نتیجه‌ای روشن و ملموس برسد، باید با احتیاط سخن گفت. طرفین چارچوب‌هایی را مشخص کرده‌اند و فردا دوشنبه آژانس بین‌المللی جلسه دارد. باید دید آیا تا قبل از جلسه روز دوشنبه، چنین چارچوبی نهایی می‌شود و نیز باید منتظر بود و برخورد آمریکا و اروپا در مورد این سفر و چارچوب‌های آن را نیز شنید. در عین حال همانگونه که حرف‌هایی که گروسی به مقامات ایرانی زد و پاسخ‌هایی که به خبرنگاران در تهران و وین داد با هم متفاوت بود، حتما حرف‌هایی که پشت پرده به مقامات آمریکایی و اروپایی خواهد زد، نیز متفاوت خواهد بود».

قهرمان‌پور اضافه کرد: «قطعا اروپا و آمریکا بر اساس آنچه گروسی در پشت پرده به آن‌ها خواهد گفت عمل خواهند کرد، نه آنچه در عیان گفته است. حتی در برابر اصرار خبرنگار در مورد مهلت گریز هسته‌ای هم گفت، این موضوع در اختیار ما نیست در حالی که نظر او در مورد زمان گریز هسته‌ای بسیار مهم است؛ بنابراین به عواملی، چون "نهایی شدن چارچوب‌های توافق فنی"، برداشت مشترک دو طرف از این توافق"، "جلسه روز دوشنبه شورای حکام" و "برخورد اروپایی‌ها با گزارش پادمانی آژانس" بستگی دارد».

وی افزود: «گزارش پادمانی آژانس تقریبا نهایی شده است و باید دید که گروسی پس از بازگشت از تهران، تغییراتی در آن خواهد داد یا نه؛ بنابراین باید صبر کنیم و ببینیم در یکی دو هفته بعد چه اتفاقی در رابطه با آژانس و برجام خواهد افتاد».

این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که با توجه به مواضع آمریکا و اروپا پس از اعتراضات شهریور ماه، آن‌ها آمادگی سیاسی برای یک توافق با ایران در چارچوب برجام را دارند، بیان کرد: «امکان احیای برجام وجود ندارد، چون آن شرایطی که در آن مقطع منجر به برجام شد، امروز وجود ندارد. حتی هر قدر هم ایران عقب‌نشینی کند، طرف مقابل بیشتر به عدم امکان برجام خواهد رسید و امکان تحقق آن دورتر خواهند شد».

قهرمان‌پور اظهار کرد: «علاوه بر پژوهشکده‌های غربی، آقای انریکه مورا نیز با صراحت گفت که برای ما مسئله اوکراین مهم‌تر از برجام است. معتقدم امکان احیای برجام به آن شکل سابق وجود ندارد و غرب خود را برای استراتژی پس از برجام آماده می‌کند که به آن پلن B نیز گفته می‌شود. البته این به آن معنا نیست که این پلن، الزاما به اقدام نظامی ترجمه شود و می‌تواند تلفیقی از تهدید نظامی و تحریم‌های متمرکز‌تر باشد».

وی در تشریح استراتژی پسا برجام گفت: «پلن B ترکیبی از دیپلماسی و تهدید و تحریم است که به آن دیپلماسی اجبار (Coercive diplomacy) می‌گویند؛ لذا سفر گروسی را در مسیر دیپلماسی صرف و توافق نمی‌بینم و آن را در ادامه دیپلماسی اجبار می‌بینم. در Coercive diplomacy در‌های دیپلماسی کاملا بسته نمی‌شود. آن‌ها نیاز دارند بفهمند در ایران چه خبر است و برنامه هسته‌ای ایران تا کجا پیش رفته است که تصمیم بگیرند و به همین دلیل نباید خیلی منتظر نهایی شدن برجام بود».