میانجی در مسیر برجام

محسن رفیق: اعلام خبر سفر احتمالی پادشاه عمان به ایران در آینده‌ای نزدیک با خبرهای خوشی از نتایج وساطت‌های این کشور در مورد اختلاف‌های هسته‌ای، بار دیگر امید جدیدی را وارد فضای سیاسی پر مناقشه این روزهای جمهوری اسلامی ایران کرده است. از سوی دیگر موضوع تبادل زندانیان نیز همچنان در دستور کار مقام‌های ایرانی و آمریکایی قرار داد که از طریق واسطه‌ها دوجانبه در حال پی‌گیری است. این در شرایطی است که تلاطم غیرقابل تصور در بازار اقتصادی کشور که ناشی از مسدود شدن بیشتر شریان‌های مبادلات تجرای ایران با خارج از کشور بوده است، این روزها بیش از پیش باعث افزایش نگرانی‌های عمومی در بین شهروندان و فعالین اقتصادی شده است؛ اتفاقی که اگر چه مسوولان دولتی آن را ناشی از افزایش تحریم‌ها عنوان می‌کنند ، اما بسیاری از ناظران سیاسی آن را محصول بی‌تدبیری دولتمردان می‌دانند.

در همین حال، روز پنج‌شنبه، علی علیزاده عضو هیئت رئیسه کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی در تشریح نشست این کمیسیون که با حضور وزیر امور خارجه برگزار شده بود، عنوان کرد: « آقای امیرعبدالهیان در این جلسه، درباره مذاکرات هسته‌ای گفت که مقامات عمانی اخیراً بارها تمایل خود را برای ایفای نقش میانجی‌گری بین ایران و آمریکا برای به سرانجام رساندن مذاکرات هسته‌ای بیان کرده است و در همین راستا پادشاه این کشور اعلام کرده است که در تلاش است تا با پیام‌هایی که میان مقامات ایران و آمریکا تبادل می‌کند، در آینده‌ای نزدیک و با خبری خوش به ایران سفر کند.»

در همین زمینه، ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به حضور وزیر امور خارجه در این جلسه گفت: «وزیر خارجه اشاره کرد که مسیر مذاکرات همچنان باز است و تبادل پیام از طریق واسطه‌ها صورت می‌گیرد. همچنین در این جلسه گفته شد که پیرو سفر رئیس جمهور ایران به مسقط، از سلطان عمان برای سفر به تهران دعوت شده که در وقت مناسب انجام خواهد گرفت.» عمویی ادامه داد: « درباره تبادل زندانیان نیز این توضیح داده شد که ایران از موضع انسانی به این موضوع توجه کرده و واسطه هایی از کشورهای منظقه فعال است و ما آمادگی داریم در صورت تامین خواسته های جمهوری اسلامی ایران و تضمین بازگشت زندانی‌های ایرانی، این موضوع را دنبال کنیم.»

این در حالی است که رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران که اخیرا سفری به عمان داشته، روز ۲۶ بهمن گفت: « دیدار عالی با شیخ خلیفه الحارثی معاون وزیر خارجه عمان داشتم. ما در مورد تعمیق همکاری نزدیک خود در خصوص طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با ایران گفتگو کردیم.» با این حال روز گذشته ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ارتباط این دو موضوع به یکدیگر را رد کرد. او گفت که عمان در گذشته در مسائل خاورمیانه نقش سازنده‌ای ایفا کرده و در حل چالش‌ها و کاهش اختلاف‌ها میان کشورها کمک کرده که یکی از آنها اختلاف بین آمریکا و جمهوری اسلامی بوده است. ند پرایس همچنین تاکید کرد که رابرت مالی با مقامات عمانی مشورت می‌کند اما علت مطرح شده توسط نماینده مجلس ایران برای سفر سلطان عمان را رد کرد.
در همین زمینه، مهران کامروا، مدیر واحد مطالعات ایران در مرکز عربی مطالعات سیاسی دانشگاه جرج تاون در گفتگو با ایسنا، درباره سیاست میانجی‌گری عمان گفت: « عمان طی چند دهه گذشته یک سیاست خارجی را دنبال می‌کند که سعی کرده تعداد دوستان خودش و کشورهایی را که با مسقط روابط حسنه و خوب دارند به بالاترین میزان برساند و کشورهای دارای روابط تیره را به حداقل برساند. همچنین سیاستی را دنبال کرده که عمان را دارای موقعیت استراتژیک کرده تا از این طریق بتواند میانجیگری‌ها‌ی زیادی صورت دهد. عمان به‌طور دیپلماتیک این مسیر را پیموده و توانسته با بسیاری از کشورها رابطه خوب داشته باشد و این رابطه حسنه موقعیت استراتژیک عمان را افزایش داده و در شرایطی قرار داده که می‌تواند با بازیگرانی صحبت کند که با هم صحبت نمی‌کنند و عمان به‌عنوان رابط اصلی خودش را در خاورمیانه تثبیت کرده است.»

او ادامه داده است: « رابطه ایران و عمان یک رابطه عمیق و تاریخی است و عمانی‌ها هم به این جنبه تاریخی روابط با ایران اهمیت می‌دهند. نمی‌توانیم بگوییم رابطه تهران و مسقط ابزاری و مانند رابطه کشورهای دیگر است. جنبه تاریخی روابط دو کشور به آن ثبات و عمق می‌دهد. باید توجه کرد که سلطان قابوس فردی بود که در عرصه بین‌المللی و دیپلماتیک یک وزنه محسوب می‌شد و شخصیت بزرگ دیپلماتیک بود و سلطان هیثم هنوز به آن مرحله نرسیده است که به‌عنوان یک فرد شناخته‌شده و دیپلمات شناخته‌شده در عرصه جهانی باشد. با این‌حال می‌بینیم که عمق رابطه عمان و ایران نه‌تنها در این دوره کم نشده که حتی شاید بگوییم عمیق‌تر هم شده و الان خیلی از لحاظ عقیدتی و ایدئولوژیک، سیاست‌گذاران عمان نزدیک‌تر هستند. البته این شاید عواقب منفی هم در درازمدت داشته باشد و شاید اگر آن تعادل پیشین به‌هم بخورد تعادل دو قطب حامی و مخالف ایران نیز به‌هم بخورد. در دوران سلطان قابوس، عمان یک سیاست خارجی معتدل و اعتدال‌گرایانه دنبال می‌کرد و الان می‌بینیم آن سیاست ادامه دارد، ولو اینکه حتی بیشتر به ایران نزدیک شده است.»

این مدیر واحد مطالعات ایران در مرکز عربی مطالعات سیاسی دانشگاه جرج تاون، در ادامه گفتگوی خود تاکید کرد: « علاوه بر عمان، قطر نیز در سال‌های اخیر تلاش کرده تا دیپلماسی میانجیگرانه‌ای را بین ایران و آمریکا اتخاذ کند. با این حال، تفاوت خیلی بزرگی میان میانجیگری قطر با عمان وجود دارد؛ قطر می‌خواهد صورت‌جلسه میانجیگری را خودش مشخص کند و می‌خواهد در جلسه تبادل‌نظر نقش‌آفرین باشد اما عمان می‌گوید شما به مسقط بیایید و در وزارت خارجه به‌طور محرمانه مذاکره کنید اما قطر می‌خواهد در یکی از هتل‌های دوحه جلسه بگذارد و خودش جلسه را اداره کند و خودش دستور جلسه را تعیین کند و خودش هم می‌خواهد نقش‌آفرین باشد، برای اینکه بتواند منافع خودش را نیز در این چارچوب دنبال کند.»

او همچنین گفت: « عمان، هدفش متفاوت است و می‌گوید شما می‌توانید به‌صورت محرمانه صحبت کنید و اگر به حضور ما نیاز داشتید، بیرون اتاق هستیم. این سیاست در موارد حساس مورد توجه قرار می‌گیرد و برای مثال امروز می‌دانیم که مذاکرات ایران و اوکراین که چند ماه قبل برگزار شده، در عمان بوده و نه در قطر. الان هم ایران و آمریکا از طریق قطر مذاکره می‌کنند، ولی اینطور نیست که ایران و آمریکا در دوحه مذاکره کنند و قطر در تلاش است تا به‌طور پیوسته پیام‌هایی را ردوبدل کند و بتواند در حوزه تبادل زندانیان نقش‌آفرین باشد. به‌هر صورت استراتژی و تاکتیک میانجیگری قطر و عمان تفاوت‌های مهمی دارند؛ یکی اینکه قطر تبلیغ میانجیگری خودش را می‌کند و عمان این‌چنین نیست و دیگری اینکه قطر همیشه سعی دارد در پروسه میانجیگری نقش‌آفرین باشد، ولی عمان استراتژی دیگری دارد.»

به هر روی خبر سفر احتمالی پادشاه عمان به تهران در آینده‌ای نزدیک در حالی روز پنج شنبه در صدر گزار‌ش‌های خبری قرار گرفت و بلافاصله از سوی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تکذیب شد، که در همان روز رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که عمان با عبور پروازهای اسرائیلی از حریم هوایی این کشور موافقت کرده است؛ امری که به عقیده ناظران سیاسی نشان از برنامه‌های چندجانبه سیاست خارجی عمان دارد. به گزارش سایت دنیا الوطن، ایلی کوهن، وزیر خارجه رژیم اسرائیل در همین زمینه گفت: « بعد از تلاش‌های این وزارتخانه، عمان در نهایت موافقت خود را با عبور پروازهای اسرائیلی از حریم هوایی این کشور اعلام کرد. این امر باعث می‌شود مدت زمان پروازها از حریم هوایی اراضی اشغالی به مقاصد آسیایی بیش از دو ساعت و هزینه بلیط‌ کاهش یابد. »