آوار نقدینگی بر سر کالاهای اساسی

فاطمه آقایی‌فرد: رد پای افزایش نقدینگی در بازار کالاهای اساسی در حال نمایان شدن است. در روزهای اخیر قیمت گوشت قرمز جنجالی در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده و آن‌طور که بررسی‌های میدانی و حتی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد قیمت این محصول پروتئینی از 500 هزار تومان عبور کرده است؛ قیمت گوشت خورشتی بدون استخوان گوسفند داخلی مهیا پروتئین یک کیلوگرمی به ۵۰۹ هزارتومان رسیده است.

همچنین برای خرید نیم کیلوگرم گوشت قرمز قیمه‌ای گوسفند باید ۲۸۸ هزارتومان هزینه کنید. دو کیلو سر دست گوسفندی پویا پروتئین هم ۸۷۰ هزارتومان قیمت گذاری شده است. این تنها گوشه‌ای از رد پای رشد نقدینگی در بازار کالاهای اساسی است. بر اساس گزارش‌ها، نسبت پول به نقدینگی در آبان ماه به 23.25 درصد رسید تا اقتصاد ایران شاهد یک رکوردشکنی نگران‌کننده باشد، چراکه تغییرات این نسبت بازتابی از انتظارات تورمی است. بر اساس گزارش آبان بانک مرکزی، حجم نقدینگی در اقتصاد با افزایش 34.5 درصدی در 12 ماهه اخیر به 5,806 هزار میلیارد تومان رسیده است. همچنین این رقم از ابتدای سال تا پایان آبان معادل 20.2 درصد افزایش یافته است. تفکیک نقدینگی به عوامل تشکیل‌دهنده آن حاکی از آن است که سهم پول از کل نقدینگی به هزار و 350 هزار میلیارد تومان رسیده و سهم شبه‌پول، معادل چهار هزار و 456 هزار میلیارد تومان رقم خورده است. بنابراین نسبت پول به نقدینگی در آبان ماه معادل 23.25 درصد ثبت شد تا اقتصاد ایران شاهد یک رکوردشکنی نگران‌کننده باشد. زیرا این نسبت که از ابتدای سال جاری روندی صعودی را آغاز کرده بود، با وجود کاهش نسبی در مهر ماه، در آبان ماه برای اولین بار وارد کانال 23 درصدی شد. رشد چشم‌گیر و رکوردشکنی نسبت پول به نقدینگی، از آن جهت نگران‌کننده است که می‌تواند نشان‌دهنده افزایش انتظارات تورمی در میان فعالان اقتصادی باشد. بد نیست بدانید که نقدینگی از دو جزو پول و شبه‌پول تشکیل می‌شود. تعریف اقتصادی پول از تعریف عامیانه آن متفاوت بوده و شامل سپرده‌های دیداری و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص است. سپرده‌های دیداری هم آن دسته از سپرده‌ها هستند که سپرده‌گذار از آنها سودی دریافت نمی‌کند اما می‌تواند با چک کشیدن از آنها برداشت کند. شبه‌پول نیز بخشی از نقدینگی است که قدرت نقدشوندگی کمتری نسبت به پول دارد و شامل سپرده‌های مدت‌دار، اوراق بدهی، اسناد خزانه و… می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهمی که شبه‌پول را از پول جدا می‌کند، ضد تورمی بودن آن در کوتاه‌مدت است. به همین دلیل است که دولت‌ها با سیاست‌های خود سعی می‌کنند که پول را به سوی تبدیل شده به شبه‌پول هدایت کنند. هر چه هست در حالی رشد نقدینگی تبدیل به یکی از نگرانی‌های کارشناسان شده که به باور تحلیلگران، سپرده‌های دیداری سودی به سپرده‌گذار خود نمی‌دهد و به همین دلیل است که مردم در یک اقتصاد با ثبات، تمایل دارند که تنها به اندازه خرج‌های روزمره خود پول نگهداری کنند و منابع مازاد خود را در سپرده‌های بلندمدت قرار دهند. با این وجود، افزایش انتظارات تورمی باعث شده که مردم منتظر افزایش قیمت‌ها در آینده نزدیک باشند و با نقد نگه داشتن دارایی‌های خود، از این منابع برای برطرف کردن نیازهای کوتاه‌مدت استفاده کنند. همچنین بی‌ثباتی در اقتصاد ایران، افراد با منابع مازاد را تشویق می‌کند که بخشی از این منابع را به طور نقد یا در سپرده‌های دیداری نگهداری کنند تا در زمان مناسب، آن را وارد بازارهای موازی از جمله ارز، طلا، مسکن، خودرو، سهام و ...، کنند. هر چه هست به نظر می‌رسد که افزایش شدید نسبت پول به نقدینگی، بانک مرکزی را نیز نگران کرده‌ است. زیرا در مصوبه چند ماه پیش شورای پول و اعتبار مبنی بر افزایش نرخ سود‌های سپرده، نرخ سود سپرده کوتاه‌مدت کاهش و نرخ سود سپرده‌های بلندمدت افزایش یافتند. به نظر می‌رسد که شورای پول و اعتبار با این سیاست در پی آن است که مردم را تشویق کند که پول‌های خود را از سپرده‌های کوتاه‌مدت به سپرده‌های بلندمدت منتقل کنند. با این وجود، کارشناسان اقتصادی معتقدند که از سپرده‌های بلندمدت استقبالی نخواهد شد و بخشی از سپرده‌های کوتاه‌مدت نیز به دلیل کاهش نرخ سود آن، از بانک خارج می‌شوند. با این همه اما یک کارشناس اقتصادی به خبرآنلاین گفت: «با کسری بودجه بزرگی که داریم، همین الان دولت برای پرداخت هزینه‌های جاری و حقوق و دستمزد با کسری بودجه بزرگی مواجه است». حجت میرزایی در پاسخ به این پرسش که بانک مرکزی تاکید دارد که نرخ رشد نقدینگی و پایه پولی را تا پایان سال کاهش خواهیم داد و الان هم روندی کاهنده دارد، شما چنین نمایی را در اقتصاد کشور می‌بیند؛ آن هم زمانی که نرخ تورم افزایشی است؟ اظهار داشت: «همچنان ماشین تولید نقدینگی پرشتاب کار می‌کند و هیچ اثری یا نشانه‌ای از این‌که سرعت تولید نقدینگی کند شده باشد، وجود ندارد». وی افزود: «در آینده هم عواملی که ضرورت افزایش نقدینگی را ایجاد کند، جدی‌تر می‌شود. مثل تعیین تامین حقوق و مزایا و عیدی و پاداش و سنوات آخر سال یا هزینه‌های جاری دولت در۲ ماه آخر سال.»

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد:«واقعیت این است که با کسری بودجه بزرگی که داریم، همین الان دولت برای پرداخت هزینه‌های جاری و حقوق و دستمزد با کسری بودجه بزرگی مواجه است». میرزایی عنوان کرد: «دولت این کسری را چگونه می‌خواهد جبران کند؟ نه بازار سرمایه وضعیتی دارد که دولت بتواند دارایی ارائه کند و نه چندان دارایی نقدشونده و قابل فروشی دولت دارد که بتواند تامین مالی کند. ضمن این‌که این دارایی‌ها به سرعت نقد نمی‌شود». وی خاطرنشان کرد: «تنها راهی که می‌ماند، تامین کسری بودجه از محل افزایش نرخ ارز یا انتشار نقدینگی است». هر چه هست، افزایش بی‌رویه نقدینگی پیوسته یکی از چالش‌های کشور بوده و اثراتی منفی بر اقتصاد ایران برجای گذاشته است. اما پرسش این است که چه عواملی در بروز آن نقش تعیین کننده‌ دارند؟ چه مقدار از رشد نقدینگی ناشی از مشکلات ساختاری است و چه حد ناشی از خطاهای مدیریتی است؟. پاسخ دقیقی برای این پرسش‌ها وجود ندارد. اما با همه این تفاسیر همواره دولت‌ها سعی کرده‌اند تا رشد نقدینگی را کنترل و آن را به مسیر درست هدایت کنند. یعنی تلاش دولتمردان این است که کیفیت نقدینگی را کنترل کنند. هر دولتی که بتواند رشد نقدینگی را کنترل و آن را از روندی قابل قبول برخوردار و مهمتر اینکه به سمت تولید هدایت کند، می‌تواند پیامدهای مثبتی از نظر رشد اقتصادی، افزایش اشتغال و کاهش تورم را برای کشور رقم بزند. به نظر می‌رسد این سیاست هنوز در دولت سیزدهم جواب نداده است.