تخریب بافت تاریخی شیراز را متوقف کنید

آثار و ابنیه تاریخی، هویت، معماری، فرهنگ و سبک زندگی مردم یک دوره از تاریخ را به تصویر می‌کشد و به عنوان گنجینه‌ای گران‌بها در اختیار نسل‌های بعد قرار می‌گیرد. به همین دلیل حفاظت از ابنیه ارزشمند تاریخی مسئولیت اجتماعی بزرگی در برابر نسل‌های آینده است. ماجرای تخریب بافت تاریخی شیراز به بهانه توسعه حرم حضرت احمدبن موسی معروف به حضرت شاهچراغ (ع)، این روزها واکنش‌هایی را در پی داشته است. به گفته طراحان قرار است با این تخریب‌ها و سپس توسعه حرم، شیراز تبدیل به بزرگ‌ترین شهر زیارتی خاورمیانه شود. در روزهای اخیر گزارش‌هایی درباره‌ نقش سیدرضا رضازاده همسر انسیه خزعلی، معاون زنان ریاست جمهوری در این طرح خبرساز شد. با اینکه روز 20 بهمن، ظاهراً عملیات تخریب بافت تاریخی شیراز متوقف شد، اما برخی گزارش‌های مردمی حکایت دارد که تخریب‌ها در محدوده شاهچراغ و امامزاده ابراهیم آغاز شده است. دراین‌ارتباط ۲۰۰ تن از فعالان حوزه‌هاى معمارى، شهرسازى و میراث‌فرهنگى، با صدور بیانیه‌ای در پی خبر ادامه مجدد تخریب بافت تاریخی شیراز، تأکید کردند: «ضروری است بافت و بنا‌های ارزشمند تاریخی شهر شیراز، فوراً توسط وزارت میراث فرهنگی ثبت ملی شوند و از تخریب بافت تاریخی شیراز جلوگیری به عمل آید. ملت ایران مالکیت معنوی کلیه بناهای ارزشمند تاریخی این سرزمین را بر عهده دارند و نهادهای مسئول موظف به پاسخگویی در برابر هرگونه آسیب و گزندی به این بناها هستند.» گفتنی است که پیروز حناچی زمانی که دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی بود، اجرای این طرح را متوقف و آن را لغو کرد. روز گذشته رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: «خطی را برای تخریب بافت تاریخی شیراز پیشنهاد نکرده‌ایم و هیچ بنای ثبت‌شده‌ای تخریب نمی‌شود.» بخشی از این گفت‌وگو را در ادامه به نقل از ایسنا می‌خوانید.

مصیب امیری رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در واکنش به اظهارنظرهایی مبنی بر موافقت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با تخریب ۳۵ پلاک در بافت تاریخی شیراز، با توجه به مصوبه کمیسیون ماده ۵ که بر اساس خط پیشنهادی این پژوهشگاه صادر شده است، گفت:‌ درباره بافت تاریخی شیراز، ‌طرح‌های مختلفی وجود داشت؛ مشاور طرح یک نظر داشت، ‌ وزارت میراث فرهنگی نظری مشابه آن داشت و متولیان و دست‌اندرکاران هم یکسری ایده داشتند، همه این‌ها در گروه‌های کارشناسی جمع‌بندی شده است و خطی که عنوان شده از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری پیشنهاد شده، جدا از خط مشاور طرح توسعه حرم شاهچراغ نیست.

او گفت: ‌پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با تأکید بر این نکته که در بین گزینه‌های مختلفی که درباره اتصال دو حرم در شیراز وجود دارد، می‌تواند وضع موجود را بهسازی و سامان‌دهی کند و به حفاظت آنجا منجر شود، طرح مشاور را با این دیدگاه که تخریب کمتری دارد، مدنظر قرار داده است. این طرح تأکید می‌کند که در همان بستری که وجود دارد جداره‌ها مرمت، احیاء و کف‌سازی شود و این خط پررنگ‌تر شود. پررنگ شدن آن خط به این معنا نیست که تخریب بیشتری صورت گیرد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا خط پیشنهادی پژوهشگاه تخریبی را به دنبال دارد؟ گفت:‌ آن طرح در حال حاضر در شورای عالی شهرسازی و معماری است و به جرأت می‌گویم تخریبی به آن شکل به دنبال ندارد و شاید فقط چند پلاک مخروبه در این مسیر قرار دارد. آنچه درباره تخریب بناهای ثبت شده و واجد ارزش گفته شده است، صحت ندارد.

رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری همچنین گفت: خطی که به آن اشاره می‌کنند، خط تخریب نیست. روی خط پیشنهاد شده از سوی پژوهشگاه یکسری بناها، شناسایی و تأکید شده که این بناها باید مرمت شوند؛ چه بناهایی که ثبت شده‌اند و چه بناهایی که ارزشمند هستند. اگر برخی آن خط را با خط تخریب اشتباه گرفته‌اند، باید بدانند که بحث متفاوتی مطرح است.

امیری همچنین گفت: آنچه درباره حضور و فعالیت بولدوزرها در بافت شیراز گفته شده است، حداقل تا این لحظه اتفاق جدیدی یا تخریب جدیدی در بافت شیراز رخ نداده است. این طرح دو حرم را به یکدیگر متصل می‌کند، مشاور گزینه‌های مختلف را بررسی کرده است، ‌ما هم بررسی‌های خود را انجام داده‌ایم، آن طرح (مشاور) معقول‌ترین و مناسب‌ترین است، با توجه به این‌که در بستری شکل می‌گیرد که الان وجود دارد.

کمیسیون ماده ۵ در ۲۵ اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۱، طرح «تفصیلی بافت پیرامون حرم شاهچراغ (ع)» را مصوب کرد که طبق مواد آن اجرای این طرح در محدوده ۵۷ هکتاری مورد تائید قرار گرفته است که طرح شبکه‌بندی معابر، سامان‌دهی ۸ امامزاده و مسیر ارتباطی بین آن‌ها با رویکرد حفظ وضعیت موجود، رعایت اصول پدافند غیرعامل و ایمنی از جمله موارد مصوب آن کمیسیون بود.

کمیسیون ماده ۵ همچنین اتصال حرمین در قالب یک میدان پیاده‌راه با هندسه مناسب محدوده پیشنهادی از شمال به خط مشکی ترسیم شده روی نقشه و از شرق به حرم حضرت سید علاءالدین حسین (ع) و از غرب به مسجد عتیق و مسجد طبالیون و از جنوب به ساختمان موجود مشهور به بین‌الحرمین طبق طرح، تصویب کرده است.

در بند شش این مصوبه همچنین آمده است تمام آثار ثبت شده ملی و واجد ارزش واقع در این محدوده با کاربری متناسب حفظ شده و در صورت ایجاد تردید در ارزشمندی برخی از بناهای واجد ارزش اعلام شده، این موضوع در کمیته‌ای مورد بررسی و بازنگری مجدد قرار گیرد.

سیدمحمدرضا رضازاده عضو هیئت امناء آستان‌های مقدس در شیراز و مشاور تولیت حرم شاهچراغ و استاندار سابق استان فارس درباره اجرای طرح موسوم به ۵۷ هکتار توسعه این حرم، توضیحاتی ارائه کرد. در روزهای اخیر گزارش‌هایی درباره‌ی نقش او خبرساز شده بود. آقای رضازاده همسر انسیه خزعلی، معاون زنان ریاست جمهوری است. وی با انتشار توضیحاتی گفت: ۵۷ هکتار وسعت منطقه‌ای است محدود به خیابان‌هایی که حرم مطهر در آن واقع شده است و هرگز به معنای توسعه دادن صحن و شبستان و رواق در این وسعت نیست.

تخریب بافت تاریخی شیراز در چهار دهه مکرر صورت گرفته است:
۱-تخریب بافت تاریخی شمال مسجد نو با نابودی ده‌ها خانه و ساخت خیابان شهید دستغیب در دهه ۱۳۶۰
۲-تخریب حدود ۸۰ هزار مترمربع از بافت تاریخی در جنوب بارگاه شاه‌چراغ به نام بین‌الحرمین در اوایل دهه ۱۳۷۰ و تبدیل آن به پاساژها، هتل و ...

۳-تخریب ۳۵۰۰۰ مترمربع فضای پیرامون مدرسه خان (مدرسه ملاصدرا عالم بزرگ اسلامی) که تبدیل به پاساژ طلافروشی در حریم حفاظتی این مدرسه مهم کم‌نظیر تاریخی شده است.

۴-احداث خیابان ۹ دی در بافت تاریخی به بهانه ایجاد دسترسی به در غرب شاه‌چراغ و به بهای تخریب ده‌ها خانه تاریخی، درحالی‌که دسترسی از طریق خیابان و میدان موجود بود و با ساخت شبستان روی میدان احمدی، راه دسترسی عمومی را بستند و مجموعه را با مشکل مواجه کردند. ۵-طرح ۵۷۰ هزار متری (بیش از نیم میلیون مترمربع) گسترش شاه‌چراغ (ع) با هدف تخریب بخش‌های بزرگی از بافت تاریخی و ایجاد صحن بزرگ (به اندازه تقریبی ۶ زمین فوتبال)، قبرستان زیرزمینی و مراکز رفاهی، خرید و ... که تاکنون بخش‌هایی از این محدوده تخریب شده است. اجرای این طرح تقریباً در نیمه‌های دهه ۹۰ متوقف شد، اما از سال ۱۴۰۰ بار دیگر به جریان افتاده است.