یک فعال میراث فرهنگی در استان فارس، گفته: از سال ۹۰ هر یکی دوسال یکبار، برخی خانه‎‌ها و بافت تاریخی را تخریب می‌کنند و یکی دوسال بعد به تخریب قسمتی دیگر می‌‎پردازند. اما می‌دانند که اگر به یکباره بافت تاریخی را تخریب کنند، مردم اعتراض خواهند کرد.

تخریب خانه‌های تاریخی شیراز؛ این موضوعی است که محل بحث و جدال رسانه‌ها در روزهای اخیر شده. بر اساس طرح توسعه حرم شاهچراغ، برادر امام هشتم شیعیان که بیش از یک دهه است که آغاز شده، دستور تخریب ۶۰ پلاک از بافت تاریخی شیراز صادر شد. خبرهای بعدی اینطور حکایت کردند که «در طرح توسعه حرم شاهچراغ، ۳۶۰ هکتار از بافت تاریخی شیراز تخریب خواهد شد نه ۵۷ هکتار و گفته شد که ۲۰۰ خانه‌ تاریخی شیراز، قرار است تخریب شوند. به گفته طراحان قرار است با این تخریب‌ها و سپس توسعه حرم شیراز تبدیل به بزرگ‌ترین شهر زیارتی خاورمیانه شود.» اما طرح یک نکته دیگر در خصوص بافت تاریخی شیراز و تخریب آن، نقش همسر انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور و پدر حمید رضازاده بود که پیش از این نامش به علت حضور در کانادا و یک شرکت فیلترشکن و... مطرح شده بود. محمدرضا رضازاده است که در گذشته استاندار فارس و اکنون عضو هیات امنا و معاون اجرایی بقعه شاهچراغ است. در این میان نام‌هایی از همسر نرگس آبیار(کارگردان فیلم‌هایی که همسرش محمدحســین قاسمی، تهیه‌کنندگی آن را برعهده دارد) و البته اظهاراتی از عزت ضرغامی وزیر فعلی میراث فرهنگی و گردشگری هم مطرح می‌شود که در نوع خود جالب و قابل توجه است؛ مواردی که نشان می‌دهند تخریب تنها لودر انداختن به جان بافت‌های تاریخی را شامل نمی‌شود که می‌تواند قرار دادن با رابطه بافت در اختیار یک نفر باشد که برود آن جا را شخم بزند و فیلمبرداری کند.

توسعه شاهچراغ و تکلیف بافت تاریخی شیراز

با اینکه روز ۲۰ بهمن، ظاهراً عملیات تخریب بافت تاریخی شیراز، متوقف شد و به گفته رسانه‌ها، برخی مسئولین زبان به انکار این اقدام خســارت‌بار گشوده‌اند، اما گزارش‌های مردمی از این حکایت می‌کرد که تخریب‌ها در محدوده شاهچراغ و امامزاده ابراهیم آغاز شده است. طرحی که در دستور کار هیات امنای این دو بقعه است از دهه ۶۰ برای ایجاد بین‌الحرمین میان این آرامگاه شاهچراغ و سیدعلأالدین حسین آغاز شد. خبرگزاری فارس روز ۱۷ بهمن به نقل از محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز و دبیر پویش‌های اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران، نوشت که «از دیروز لودرها و بولدوزرها در حال تخریب و آواربرداری بناهای تاریخی و ارزشمند این مسیر هستند و به ساکنان بناهای مستقر در این مسیر اخطار شفاهی تخلیه داده شده است، و با آنکه هنوز روند تملک بناها انجام نشده، عملیات تخریب وارد فاز اجرایی شده است.» آقای کلانتری ادامه داده بود که «با توجه به اینکه این راه ارتباطی هیچ طرح مصوبی ندارد، هنوز از تعداد بناهای تاریخی و ارزشمندی که برای اتصال این دو حرم تخریب خواهد شد، اطلاعی در دست نیست. اما آنچه از بررسی آخرین تصویر هوایی برداشت می‌شود، اکثرا بناهای این بافت تاریخی، ارزشمند و متعلق به دوره قاجار است. هرچند بناهای ثبت ملی شده این محدوده به نسبت کل بناهای ارزشمند و حائز ثبت، عدد کمی است.» او افزوده بود «با تمام تخریب‌هایی که در ۲۷ سال اخیر در پهنه ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز اتفاق افتاده، در حال حاضر این بافت دارای ۲۵۰۰ اثر تاریخی ارزشمند است که تنها ۴۱۰ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است. هرچند تجربه سالیان اخیر نشان داده که ثبتی بودن یک بنا هم مانع از تخریب آن نشده و ۱۰ اثر ثبت ملی نظیر خانه پورنواب، سلیمی، منتصری، رقیه رسولی و... در حدفاصل سال‌های ۸۹ تا ۹۶ جهت طرح توسعه ۵۷ هکتاری حرم حضرت شاهچراغ(ع) توسط نهادهای مسئول تخریب شده است.»

تسریع توسعه شاهچراغ را کی صادر شد؟

اما باید گفت که پیش از شروع روند تخریب‌هایی تازه در بافت تاریخی شیراز، شورای اداری استان فارس از تشکیل کمیته‌ای سه نفره برای تشخیص تاریخی بودن ۲۰۰ خانه قدیمی شیراز خبر داد که رأی آن لازم الاجرا اعلام شد. البته باید گفت که طبق قانون، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، نهاد مسئول در تشخیص میراث فرهنگی بودن بناهاست. گفتنی است که رئیس‌جمهور در هفته‌های اول ریاست‌جمهوری، به این نکته اشاره کرده بود که در سفر شیراز مطلع شده اجرای طرح بین‌الحرمین، از حرم شاهچراغ تا حرم سید علاءالدین حسین، از سال‌ها پیش آغاز شده اما با موانعی مواجه و متوقف شده است؛ او گفته بود «وقتی بررسی شد، معلوم شد می‌شود مشکل را سریع حل کرد.» کارشناسان معتقدند که «علاوه بر بر نگرانی‌ها درباره سرنوشت ۲۰۰ خانه‌ تاریخی شیراز، جایگاه کمیته سه نفره برای بررسی اینکه این خانه‌ها در شمار میراث فرهنگی قرار دارد یا نه هم در ابهام است.» اما عزت‌ا... ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی در سفر به شیراز و بازدید از منطقه خانه‌های تاریخی‌اش، آن را «بافت فرسوده» خوانده و گفته بود «این خانه‌ها از میان ‌رفته و ویران است.»

در میان اخباری که از روند تخریب بافت تاریخی شیراز در رسانه‌ها دست‌به‌دست می‌شود، نام‌هایی که در تحقق این اقــدام نقش داشته‌اند دیده می‌شود؛ نخستین نام محمدرضا رضازاده است که در گذشته استاندار فارس و اکنون عضو هیات امنا و معاون اجرایی بقعه شاهچراغ است. او همسر انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور و پدر حمید رضازاده که پیش از این نامش به علت حضور در کانادا و یک شرکت فیلترشکن و... مطرح شده بود. رضازاده که از زمان استانداری فارس همکاری خود را با تولیت آستان احمدابن موسی و سیدعلأالدین حسین آغاز کرده است به‌عنوان عضو هیات امنای این دو حرم در تاریخ ۴/۱۰/۱۴۰۰ به خبرنگار فارس چنین گفته: در سفر ریاست‌جمهوری و هیات دولت به استان فارس فرصتی فراهم شد؛ ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری در حرم حضرت احمدابن موسی حضور پیدا کرد و آنجا مطالبی که پیرامون طرح اطراف حرم مطرح بود را خدمـت وی توضیح دادیم. وزیر هم وقت گذاشت و از منطقه بین دو حرم بازدید کرد و مشکلات مردم و بلاتکلیفی که چندین سال است آنجا مســتمراً ادامه دارد را از نزدیک مشاهده کرد. رضازاده افزوده: همچنین جلســه‌ای با حضور قاســمی، وزیر راه‌وشهرسازی در حرم حضرت احمدابن موسی داشتیم که مسائل و مشکلات مطرح شد و حاصل این جلسات هم به‌طور خلاصه در فرصت زیارت رئیس‌جمهور به وی منتقل شد؛ عده‌ای با تنظیم نامــه‌ای ادعای تخریب میراث فرهنگی این منطقه را داشــته‌اند و در آن نامه ذکر کرده‌اند که این جریان (۵۷ هکتاری) سوداگری و تراکم‌فروشی را دنبال خواهد کرد. در مصاحبه که از محمدرضا رضازاده، خبرگزاری فارس منتشر کرده، به دو چهره دیگر هم پرداخته شده عزت‌ا... ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و مرحوم رستم قاسمی، وزیر سابق راه‌وشهرسازی. شبکه شرق به نقل از سازندگی نوشته که واگذاری محوطه و بنای باغ عفیف‌آباد شــیراز به محمدحســین قاسمی و همســرش نرگس آبیار برای ساخت سریال سووشون حواشــی بســیاری به‌وجود آورد. وزیر میراث که با نقد متخصصین و اهالی فرهنگ روبه‌رو بود تصمیم‌گیری در این زمینه را به پژوهشگاه میراث فرهنگی سپرد که به‌تازگی دکتر مصیب امیری، باستان‌شــناس و مدیرکل پیشین میراث فرهنگی استان فارس به ریاست آن انتخاب شده بود. در این متن آمده «ضرغامی در دفاع از تخریب‌ها و تملک‌های صورت گرفته در این بافت همواره به تایید طرح تخریب ۵۷ هکتاری توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی اشــاره می‌کند. طرحی که توسط همه کارشناسان مستقل میراث فرهنگی، استادان دانشگاه و متخصصینی که کارمند وزارتخانه میراث فرهنگی نیستند مورد نقد جدی است و همگان بر خسارت‌بار بودن این مجموعه اقدامات بر سوابق تاریخی و فرهنگی شهر شیراز تاکید دارند.»