محبوبه ولی

چهار- پنج سال پیش که جلیقه‌زردها خیابان‌های پاریس را به آشوب کشیدند، یک کاربر ایرانی به شوخی در توئیتر نوشته بود: «ما یک امام خمینی به فرانسه بدهکاریم!» آن توئیت طنز بود؛ اما واقعیت این است که فرانسه پیوند قابل مطالعه‌ای با تحولات در ایران دارد تا جایی که یک پای ثابت انقلاب‌هایی بوده که در یک قرن اخیر در ایران رخ داده است!

انقلاب کبیر فرانسه را الگوی بسیاری از انقلاب‌های دنیا به ویژه انقلاب مشروطه در ایران می‌دانند که نخستین انقلاب دموکراتیک در آسیا بود. نقش انقلاب فرانسه در انقلاب مشروطه ایران به حدی است که کتاب‌ها و پایان‌نامه‌های بسیار در باب آن نگارش شده است. فی‌المثل کتاب «انقلاب مشروطه ایران و انقلاب کبیر فرانسه» از همان دست است که به مطالعه‌ای تطبیقی پیرامون این دو انقلاب می‌پردازد.

گذشته از تاثیر انقلاب فرانسه بر ایران، فرانسوی‌ها همواره در دربار ایران حضور داشته‌اند؛ چه با رفت و آمدهای سفرا و چه با چهره‌هایی چون «ژان اتین ژوستین اشنایدر»، پزشک فرانسوی مظفرالدین شاه که بعدها اسناد تاریخی از او به عنوان پزشک- جاسوس فرانسوی در دربار ایران یاد کردند.

ژیسکاردستن و تشکری که عمرش کوتاه بود

در انقلاب 57 هم باز فرانسوی‌ها نقش موثری داشتند؛ از آن خلبان فرانسوی که عکسش بالای پلکان هواپیمای رهبر انقلاب ایران در تاریخ ماندگار شد تا والری ژیسکاردستن، رئیس‌جمهور وقت فرانسه که آیت‌الله خمینی در دوران ریاست جمهوری او از عراق به فرانسه رفت و پاریس تبدیل شد به پاتوق ملغمه‌ای از اسلامگراها و روشنفکرهای مخالف پهلوی.

ابراهیم یزدی در کتاب خاطراتش می‌نویسد پس از آنکه وزیر خارجه فرانسه از قطب‌زاده می‌خواهد برای آنها روشن کند که در صورت پیروزی آیت‌الله خمینی، چه نوع سیاست‌هایی از جانب ایشان اتخاذ خواهد شد، ژیسکاردستن، رئیس‌جمهور وقت فرانسه در کنفرانس گوآدلوپ همتایان غربی‌اش را مجاب می‌کند که شاه باید برود.

دستن با توجه به اینکه آن زمان بحبوحه جنگ سرد میان بلوک غرب و شرق بوده، می‌گوید: «اگر شاه بماند، ایران دچار جنگ داخلی خواهد شد و مردم زیادی کشته خواهند شد و کمونیست‌ها نفوذ فوق‌العاده‌ زیادی به دست خواهند آورد.» یزدی جای دیگری از کتابش می‌نویسد: «آخرین قسمت از پاسخ آقای خمینی به نماینده ژیسکاردستن حاوی تشکر از رئیس‌جمهور فرانسه است به مناسبت موضعی که در کنفرانس گوآدلوپ علیه حمایت کارتر از شاه اتخاذ کرده بود.»

در مطالعه نقش فرانسه در برهه‌های مختلف زمانی در ایران، این کشور اکنون تقابل با ایران، تلاش در جهت سیاست انزوای ایران و حذف آن از اقتصاد جهان و منطقه را دنبال می‌کند

آن تشکر اما دیری نپایید و موضع فرانسه و ایران نسبت به هم خصمانه شد. بسیاری از وابستگان دربار پهلوی به فرانسه پناه بردند. مجاهدین بعد از اردوگاه اشرف در عراق، در فرانسه مستقر شدند و امروز امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فعلی فرانسه در دیدار با آنکه دشمن شماره یک ایران خطاب می‌شود، یعنی بنیامین نتانیاهو به شدت ایران را تهدید می‌کند.

همگرایی بسیار اسرائیل و فرانسه در خصوص ایران

فرانسه در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد در ایران یکی از کشورهای غربی بود که بیشترین تلاش‌ها را برای فرستادن پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و اعمال تحریم‌های این شورا علیه ایران کرد. وقتی پای برجام به میان آمد، در قالبی صلح‌طلبانه پای میز مذاکره نشست و پس از خروج دونالد ترامپ از برجام نیز در نقش یک میانجی ظاهر شد که قویا درصدد احیای دوباره برجام و احقاق حقوق از دست رفته ایران بود.

با اقدامات ایران برای پیشبُرد برنامه هسته‌ای، اما مواضع فرانسه کاملا تغییر کرده است. به ویژه در ماه‌های اخیر با اعتراضاتی که در ایران رخ داد و اتهاماتی که از سوی دیگر کشورها در پرونده جنگ اوکراین و روسیه علیه ایران مطرح شده، فرانسه لحن تندتری را علیه ایران اتخاذ کرده است.

رئیس‌جمهور فرانسه پنج‌شنبه در پاریس میزبان نخست‌وزیر اسرائیل بود. این اولین دیدار مکرون با نتانیاهو پس از به قدرت رسیدن دوباره او در اسرائیل بود. بنیامین قبل از اینکه به دیدار مکرون برود، تاکید کرده بود که «تلاش‌های مشترک برای توقف تجاوز ایران» و «جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای» از محورهای اصلی این دیدار خواهد بود.

پس از دیدار نیز نتانیاهو با خرسندی اعلام کرد که همگرایی بسیاری میان اسرائیل و فرانسه در خصوص تهدیدات ایران وجود دارد و مکرون از آمادگی‌اش برای بررسی اعمال تحریم علیه سپاه پاسداران ایران خبر داده است.

نخست‌وزیر اسرائیل اضافه کرده که کشورش تا چند سال پیش در ابراز نگرانی از خطر ایران تنها بوده، اما حالا نه فقط آمریکا، بلکه اروپا نیز با آن همراه است.

جنگ اوکراین، رشته توافقات با اسرائیل را محکم‌تر کرده است

ساعاتی بعد بیانیه کاخ الیزه، صحه‌ای بر اظهارات نتانیاهو بود. کاخ الیزه بیانیه داد که مکرون در دیدارش با نخست‌وزیر اسرائیل هشدار داده که توسعه «پرشتاب» برنامه هسته‌ای ایران، عواقب جدی برای آن به دنبال خواهد داشت. بنا بر این بیانیه مکرون همچنین سیاست «بسیار قاطعانه» در قبال ایران را ضروری دانسته و معتقد است که برنامه هسته‌ای ایران «تا حد خطرناک» پیش رفته و ایران درگیر در جنگ اوکراین شده است.

بیانیه دو روز پیش تروئیکای اروپایی که در آن نسبت به گزارش آژانس درباره پیکربندی آبشارهای سانتریفیوژهایی که برای تولید اورانیوم با درجه خلوص نزدیک به استفاده در تسلیحات به کار می‌رود نیز در همین راستاست.

پس از آنکه نتانیاهو در پاریس اعلام کرد که همگرایی بسیاری میان اسرائیل و فرانسه در خصوص تهدیدات ایران وجود دارد؛ کاخ الیزه بیانیه داد که مکرون در دیدار با نخست‌وزیر اسرائیل هشدار داده که توسعه «پرشتاب» برنامه هسته‌ای ایران، عواقب جدی برای آن به دنبال خواهد داشت

رئیس سابق اطلاعات نظامی ارتش اسرائیل اخیرا طی اظهاراتی به بندهای غروب در برجام اشاره کرده (بندهایی که تاریخ انقضای آن تا 2025 است و پس از آن برخی محدودیت‌های هسته‌ای ایران برداشته می‌شود) و افزوده: «پروژه هسته‌ای ایران در وضعیت بی‌سابقه‌ای قرار دارد. آن‌ها اورانیوم غنی شده کافی برای بمب اتمی دارند.»

البته این اظهارات تازگی ندارند اما آنچه خبر از وضعیتی تازه می‌دهد، توافقات و تفاهمات تازه با دولت جدید بنیامین نتانیاهو در اسرائیل است. گذشته از مسئله هسته‌ای، جنگ اوکراین و اتهاماتی که متوجه ایران شده، رشته این توافقات را محکم‌تر از قبل کرده است.

سرمایه‌گذاری در عراق و لبنان برای قطع دست ایران

در مطالعه نقش فرانسه در برهه‌های مختلف زمانی در ایران، این کشور اکنون تقابل با ایران، تلاش در جهت سیاست انزوای ایران و حذف آن از اقتصاد جهان و منطقه را دنبال می‌کند.

رئیس جمهوری فرانسه ضمن آنکه خبر داد در نشست بغداد 2 نقشه راهی برای اجرای پروژه‌های مهم عمرانی در عراق تنظیم شده، تاکید کرد: «اطمینان دارم مشکلات در خاورمیانه تنها در صورتی قابل حل است که ما بتوانیم چارچوبی برای رایزنی پیدا کنیم که ایران را با توجه به نفوذش در منطقه شامل شود.»

فرانسه چنین برنامه‌هایی را نه تنها برای عراق، بلکه برای لبنان نیز تدارک دیده است؛ لبنانی که چندی پیش خبر «هبه سوخت از ایران» به آن واکنش‌های بسیاری را برانگیخت و ارتباط حزب‌الله این کشور با ایران نیز بر کسی پوشیده نیست. مکرون اما سیاست‌های ضدایرانی‌اش انزوای ایران از رابطه با لبنان را نیز در سر دارد.

همزمان کشورهای منطقه همچون قطر و عربستان بخشی از پازلی که فرانسه برای ایران چیده را پر خواهند کرد. سرمایه‌گذاری‌های هنگفت این کشورها در مقاصدی مانند عراق که پیش از این به ویژه در حوزه انرژی به ایران وابسته بودند، جای خالی ایران را پر خواهد کرد و در جهت پیشبرد برنامه فرانسه و همتایانش خواهد بود.