بیش از 4 ماه از محدودیت اینترنت در ایران می‌گذرد. این در حالی است که این موضوع باعث شده تا مشکلات زیادی برای مشاغل و کسب‌وکارها ایجاد شود. برخلاف تصور سیاست‌گذاران که انتظار داشتند با فیلترینگ، مردم شبکه‌های داخلی را جایگزین شبکه‌های خارجی کنند، تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده و ضربه‌ محدودیت‌های اینترنتی بر زندگی مردم و فعالیت کسب‌وکارها ادامه دارد. به‌تازگی تعدادی از نمایندگان مجلس خواستار رفع فیلترینگ شده‌اند، چراکه به عقیده آن‌ها ادامه این روند می‌تواند زندگی روزمره مردم و کسب‌وکارها را تحت شعاع قرار داده و خسارت‌ جبران‌ناپذیری را برای آن‌ها به بار بیاورد. به دنبال ایجاد محدودیت‌های اینترنتی، بحث دسترسی برخی اقشار از جامعه به اینترنت بدون فیلتر که بعضاً از آن با عنوان «اینترنت طبقاتی» یاد می‌شود، مطرح شده که اعتراض برخی از صاحب‌نظران و کارشناسان را به دنبال داشته است. در این ارتباط روز گذشته معاون حقوقی وزارت علوم در نامه‌ای از روسای دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها خواست فهرست اعضای هیئت‌علمی خود را برای دسترسی آن‌ها به اینترنت باز به این معاونت ارسال کنند. موضوع اینترنت طبقاتی درواقع به اینترنتی که بخشی از مردم مانند پزشکان، استادان دانشگاه، دانشجویان و سایر اقشار جامعه که نیاز به دسترسی اینترنت بدون محدودیت یا فیلتر دارند، گفته می‌شود. گزارش پیش رو به نقل از ایسنا به پیامد طبقاتی شدن اینترنت می‌پردازد.

موضوع اینترنت طبقاتی مدتی است که با آغاز محدودیت برای برخی پلتفرم‌های خارجی و سرویس‌ها از اواخر شهریورماه تاکنون دوباره پررنگ شده است؛ چراکه اعلام شد در آیین‌نامه حمایت از آزاد کاران فعال (فریلنسرها) در حوزه اقتصاد دیجیتال که در آذرماه به تصویب رسید، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف شده زیرساخت‌های دسترسی به اینترنت پرسرعت و پایدار با سطح دسترسی مناسب افراد اعتبارسنجی شده در پایگاه را فراهم کند. اگرچه کمک و حمایت از فریلنسرها از جمله اهداف این آیین‌نامه ذکرشده است، اما کارشناسان تأکید می‌کنند اگر قرار باشد از این آیین‌نامه این‌گونه برداشت شود که در آن و احتمالاً در طرح‌های بعدی چنین مسئله‌ای تکرار شود، این یک خطر و نشانه‌ای است که باید به آن توجه شود.

مخالفت با اینترنت طبقاتی

مدتی از این مسئله نگذشته بود که اتحادیه فناوران رایانه تهران در اطلاعیه‌ای اعلام کرد طی نامه‌نگاری و مذاکرات متعدد این اتحادیه با متولیان حوزه اینترنت کشور، پس از گذشت بیش از دو ماه از به وجود آمدن اختلال در عملکرد پلتفرم‌ها و کاهش سرعت به‌واسطه استفاده از فیلترشکن‌ها، مراجع ذی‌صلاح، دارندگان پروانه کسب این اتحادیه را به‌عنوان کارآمدترین و مشروع‌ترین فعالان حوزه فناوری به رسمیت شناخته و امکان رفع فیلتر پلتفرم‌ها را برای ایشان محقق کرده‌اند و به‌شرط قبول مسئولیت توسط صاحب پروانه هیچ محدودیتی در تعداد آی‌پی‌های اعلام شده توسط ایشان وجود ندارد.

به دنبال انتشار این خبر، برخی کارشناسان اعلام کردند مخالف این طرح هستند و معتقدند زمانی که اینترنت و دسترسی به ابزارهای پرکاربرد اینترنت قطع باشد اما برای یک عده خاصی این دسترسی و به عبارتی اینترنت طبقاتی ایجاد شود، درست نیست و فایده‌ای ندارد بلکه در این شرایط باید ساختن جایگزین‌ها مورد توجه قرار بگیرد نه اینکه رانت توزیع شود، زمانی که رانت توزیع شود، منشأ فساد خواهد شد.

ضرورت بازگشت اینترنت به شرایط عادی

در این باره حسین اسلامی رئیس هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران معتقد است که در شرایط بحرانی که با تصمیم مجموعه‌های امنیتی محدودیت‌هایی به صورت موقت ایجاد شده و قابل حل است، انتظار این است تا با رفع مسائل امنیتی شرایط به پیش از شهریور امسال بازگردد؛ در این مدت بحرانی اگر برخی شرکت‌ها در برقراری ارتباط با مخاطبانشان در خارج از کشور مسئله داشته باشند یا در ارائه خدماتی که باید در داخل کشور ارائه دهند، مشکلاتی دارند، وزارت ارتباطات موظف است حتی به صورت موقت این مشکلات را حل کند. طبق گفته وی این صنف (سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران) خواهان دسترسی آزاد اینترنت برای عموم مردم است و اینترنت طبقاتی و وی‌پی‌ان طبقاتی را ذره‌ای قبول ندارند.

اینترنت طبقاتی نداریم

در این میان، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تأکید کرده است چیزی به اسم اینترنت طبقاتی وجود ندارد و همه مردم برای آن‌ها خاص هستند؛ بر اساس مصوبه‌ای که از سال‌ها پیش بوده برای برخی متخصصان مثل فریلنسرها و آزادکارها دسترسی وسیع‌تر دارند، اما چیزی به اسم اینترنت طبقاتی وجود ندارد. طبق این گزارش، سایر کارشناسان هم به صورت کلی طبقاتی شدن اینترنت را ایده و اقدام نادرستی می‌دانند و اینکه گروهی از کاربران به این معنا که به اینترنت متفاوتی نیاز دارند، درست نیست اما شاید بتوان تبصره یا استثنائی را در نظر گرفت.

تبعیض اینترنت

محمد کشوری کارشناس حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در این زمینه به ایسنا گفت: به عقیده شخصی تنها گروه کاربران که می‌توانند جدا شوند، کودکان هستند که البته با تشخیص والدین می‌توانند اینترنت محدود شده‌ای برای کودکان تهیه کنند و این امر ازنظر من موجه است؛ اما در نظر گرفتن این طرح به‌جز کودکان، برای برنامه‌نویسان، اساتید دانشگاه و دانشجویان و سایر گروه‌ها مشکلات متعددی دارد و از نظر اجتماعی دارای اشکالاتی است و حس بدی به مردم منتقل می‌کند و هم در عمل راه دور زدن آن باز خواهد بود. به طور مثال با اختصاص اینترنت بدون فیلتر به دانشجویان، همه تلاش می‌کنند به اینترنت دانشجویان متصل شوند و چون محدودیت غیرمنطقی است به صورت مداوم دور زده می‌شود؛ پیش‌ازاین هم در بخش‌های مختلف گفته بودند به شرکت‌ها، دانشجویان و اساتید دانشگاه اینترنت پرسرعت داده می‌شود؛ بنابراین این طرح جدا از اینکه اثرات اجتماعی دارد، از نظر فنی هم به راحتی قابل‌اجرا نیست. بر این اساس به اعتقاد تحلیلگران، اینترنت، آب، برق و گاز مانند سایر موضوعات دیگر خاص نیستند، بلکه موضوعاتی هستند که اقشار مردم روزانه و به صورت مستقیم با آن درگیرند. مثلاً در زمینه ارز شاید بسیاری از مردم مستقیماً با آن درگیر نبوده و مخاطب آن سیاست نباشند، اما در زمینه اینترنت، مردم به صورت مستقیم مخاطب این سیاست هستند و اگر تبعیضی یا نارضایتی وجود داشته باشد، به صورت مستقیم آن را درک می‌کنند بنابراین سیاست‌گذاران باید به این نکته هم توجه کنند که تبعات اجتماعی موضوعات و تصمیمات چه خواهد بود.