قطعی اینترنت در سال ۲۰۲۲، حدود ۴.۲ میلیارد نفر از جمعیت ۷.۸ میلیارد نفری جهان را تحت تأثیر قرار داده است. این آماری است که وب‌سایت «سرف‌شارک» منتشر کرده است. میانگین مدت زمان ادامه پیدا کردن محدودیت‌های اینترنتی در سال 2022 میلادی ۳۳ ساعت و میانگین روزهایی که محدودیت‌ها ادامه پیدا کرده ۱۱۴ روز بوده است. طبق آمارهای این وب‌سایت، ایران دومین کشور در جهان است که بیشترین میزان محدودیت در اینترنت را دارد. دراین‌ارتباط ایران در سال ۲۰۲۲ مجموعاً ۱۱ مورد محدودیت اینترنتی را تجربه کرده که شامل فیلترینگ دو شبکه اجتماعی اینستاگرام و واتساپ، ۵ قطعی سراسری و ۴ قطعی منطقه‌ای اینترنت بوده است. همچنین زومیت (رسانه اختصاصی ارتباطات و فن‌آوری) درباره فیلترینگ اینترنت در ایران نوشت: «آمارهای جهانی نشان می‌دهد محبوب‌ترین پلتفرم‌های دنیا برای کاربران داخل ایران فیلتر هستند. در میان 10 وب‌سایتی که در نوامبر 2022 در جهان بیشترین میزان بازدید را داشته‌اند، پنج موردشان در ایران فیلتر هستند که عبارت‌اند از: یوتیوب، فیسبوک، توییتر، اینستاگرام و واتساپ.» همچنین روز گذشته سید عباس صالحی مدیرمسئول روزنامه اطلاعات درباره محدودیت‌های اینترنتی در توئیتی نوشت: ‏«‏قطع اینترنت با انبوه نیازهای روزمره، کمتر از قطع گاز و برق و آب نیست، اما متأسفانه هنوز هم دسترسی به اینترنت را تزیینی و تفننی می‌دانیم و با قطع‌های پیوسته و یا محدودیت دسترسی اعصاب و روان مردم را به هم می‌ریزیم. دسترسی حداکثری به اینترنت حق مردم است. با آن بازی نکنیم.» جزییات بیشتر را در ادامه به نقل از جماران می‌خوانید.

کدام کشورها بیشترین محدودیت‌های اینترنتی را دارند؟

از نظر محدودیت‌های ایجاد شده در میان تمام قاره‌ها، آسیا رکورددار بیشترین تعداد کشورهایی است که در سال گذشته میلادی محدودیت اینترنت را تجربه کرده‌اند. افغانستان، ایران، قزاقستان، سریلانکا و ازبکستان در آسیا، کشورهای بورکینافاسو، سیرالئون، سودان و زیمبابوه در آفریقا و کوبا در آمریکای جنوبی بیشترین محدودیت‌های اینترنتی را در سال ۲۰۲۲ اعمال کرده‌اند.

۱۱ مورد محدودیت‌ اینترنتی در ایران

از نظر تعداد محدودیت‌های اعمال‌شده در اینترنت نیز ۱۰ کشور بیشترین تعداد را داشته‌اند که عبارت‌اند از: جامو و کشمیر، ایران، هند، سودان، بورکینافاسو، زیمبابوه، پاکستان، روسیه، کوبا و سیرالئون. «سرف‌شارک» مناقشات سیاسی در منطقه جامو و کشمیر را اصلی‌ترین عامل بروز ۲۴ مورد محدودیت در اینترنت این منطقه می‌داند و ناآرامی‌های چهار ماه اخیر در ایران را نیز علت اعمال ۱۱ مورد محدودیت‌ اینترنتی در این کشور عنوان کرده است. پس از جامو و کشمیر و ایران، هند با ۱۰ مورد اختلال در رتبه سوم کشورهای دارای بیشترین محدودیت در اینترنت قرار گرفته است. خاموشی گسترده اطلاعاتی در هند در جریان اعتراضات گسترده در مخالفت با سیاست جدید استخدام ارتش این کشور رخ داده که هدف آن کاهش حقوق نظامی، حقوق بازنشستگی و هزینه‌های عملیاتی کلی است.

رکورددار محدودیت‌های طولانی اینترنتی

ایران در زمینه بیشترین تعداد «محدودیت‌های طولانی» رکورددار است؛ آمارهای «سرف‌شارک» نشان می‌دهد که کشور ما در سال ۲۰۲۲، به مدت دو هزار و ۴۲۴ ساعت محدودیت واتساپ و اینستاگرام را تجربه کرده، اسکایپ محدودیت دو هزار و ۳۵۳ ساعتی داشته، قطع اینترنت در کردستان به مدت ۳۳۶ ساعت ادامه داشته و قطع اینترنت سراسری هم به مدت ۳۳۰ ساعت رخ داده است. البته در میان طولانی‌ترین محدودیت‌ها، بورکینافاسو با فیلتر کردن فیسبوک برای بیشتر از ۸ هزار و ۴۰۰ ساعت رکورددار است. روسیه هم در سال گذشته میلادی توییتر، فیسبوک و اینستاگرام را به مدت بیش از هفت هزار ساعت فیلتر و از دسترس شهروندانش خارج کرده است.

3 شکل مختلف محدودیت‌های اینترنتی

دولت‌ها در سال ۲۰۲۲ محدودیت‌های اینترنتی را به سه شکل مختلف اعمال کرده‌اند: اعمال محدودیت و فیلترینگ برای شبکه‌های اجتماعی خاص، قطع اینترنت داخلی و قطع اینترنت بین‌الملل. قطع اینترنت محلی و داخلی با ۴۱ مورد پرتکرارترین شیوه اعمال محدودیت در جهان بوده است. پس‌ازآن، ۲۳ مورد قطعی اینترنت بین‌الملل در جهان رخ داده و ۱۴ مورد از محدودیت‌ها هم به فیلترینگ برخی شبکه‌های اجتماعی مربوط می‌شود.

فیسبوک در رتبه اول فیلترینگ جهانی

در میان تمام شبکه‌های اجتماعی که با بیشترین میزان فیلترینگ مواجه شده‌اند، فیسبوک در رتبه اول ایستاده و در سال گذشته در بورکینافاسو، روسیه، اردن و سریلانکا فیلتر شده است. اینستاگرام دومین پلتفرمی است که در بسیاری از کشورها فیلتر شده و تیک‌تاک سومین شبکه اجتماعی دراین‌ارتباط است. هرچند محدودیت‌های بسیاری در اینترنت کشورهای مختلف جهان در سال ۲۰۲۲ اعمال شده و سرف‌شارک تعداد این محدودیت‌ها را ۷۸ مورد اعلام کرده است، اما این تعداد نسبت به سال ۲۰۲۱ میلادی ۴۰ درصد کمتر است.

پیامد ناگوار محدودیت اینترنت

«سرف‌شارک» در توضیح اهمیت پرداختن به موضوع محدودیت اینترنت نوشته است: «همه ما می‌دانیم که محدودیت اینترنت پیامدهای ناگوار و خطرناک دارد؛ از دست رفتن فرصت‌های مردم برای رشد، دانش، آزادی و دموکراسی از جمله این پیامدها است که دسترسی به اینترنت را به یک موضوع حیاتی تبدیل کرده که ارزش صحبت کردن و پرداختن را دارد.»

محدودیت دسترسی به 5 وب‌سایت پربازدید

زومیت نوشت: آمارهای جهانی نشان می‌دهد پرکاربردترین و محبوب‌ترین پلتفرم‌های دنیا همان شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌هایی هستند که برای کاربران داخل ایران فیلتر هستند. در میان 10 وب‌سایتی که در نوامبر 2022 در جهان بیشترین میزان بازدید را داشته‌اند، پنج موردشان در ایران فیلتر هستند که عبارت‌اند از: یوتیوب، فیسبوک، توییتر، اینستاگرام و واتساپ.

اینترنت مثل هوا است و نمی‌شود آن را قطع کرد

یک پاییز و یک ماه از زمستان از شروع دوران پر اختلال اینترنت در ایران گذشته است، اما این شرایط برای کاربران عادی نشده است؛ پرسش این است که مگر می‌شود به این وضعیت عادت کرد؟ بهترین پاسخ برای این سؤال شاید جمله وزیر ارتباطات باشد که اخیراً گفت «اینترنت مثل هوا است» و بعد با اشاره به این‌که این روزها تمام زندگی مردم از اقتصاد، کسب‌وکار، آموزش، فرهنگ و سرگرمی به اینترنت وابسته است، اضافه کرد: «نمی‌شود اینترنت را قطع کرد.»

اگر همین جمله را به‌عنوان یک پیش‌فرض بپذیریم، می‌توانیم نتیجه بگیریم که به هوای پر گردوغباری که راه تنفس را بسته، نمی‌شود عادت کرد؛ همان‌طور که ساکنان کلان‌شهرهای کشور نمی‌توانند به استشمام مازوت عادت کنند، کاربران هم به این‌که تا قبل از سی‌ام شهریورماه ۱۴۰۱ از چه امکاناتی استفاده می‌کردند و حالا همان را هم ازدست‌داده‌اند، نمی‌توانند عادت کنند.

عادت کردن به این وضعیت زمانی سخت‌تر می‌شود که کاربر ایرانی خودش را با بقیه ساکنان دهکده جهانی مقایسه می‌کند، دهکده‌ای که یک شبکه جهانی آن را به وجود آورده اما ساکنانش به یک اندازه به این نقطه اتصال دسترسی ندارند. درحالی‌که عده‌ای با آزادی بیشتر از پلتفرم‌های مختلف استفاده می‌کنند، عده دیگری از دسترسی به برخی بسترها یا به‌طورکلی از دسترسی به جریان آزاد اطلاعات محروم هستند.

این وضعیت البته مختص ایران نیست و مشهورترین نمونه از این محدودیت‌ها را در چین می‌شود دید که مردمش از دسترسی به گوگل محروم هستند؛ این در حالی است که طبق آخرین آمار به‌دست‌آمده توسط سیمیلار وب که استاتیستا آن را منتشر کرده است، وب‌سایت گوگل بیشترین میزان بازدید جهانی در نوامبر ۲۰۲۲ را داشته و بیشتر از ۸۵ میلیارد بازدید را ثبت کرده است.

10 وب‌سایت پربازدید جهان

خوشبختانه وب‌سایت گوگل برای کاربران ایرانی فیلتر نیست، اما از آخرین لیست ده‌گانه پربازدیدترین وب‌سایت‌های جهان که سیمیلار وب منتشر کرده، نیمی از آن‌ها از دسترس کاربران با IP ایران خارج است. دومین وب‌سایت پربازدید جهان در نوامبر ۲۰۲۲، یوتیوب بوده که ۳۳ میلیارد بازدید داشته است. پلتفرمی که ۱۳ سال است در ایران فیلتر شده و بازدیدکنندگانش از سال ۱۳۸۸ تا امروز مجبورند برای حضور در آن از فیلترشکن استفاده کنند. فیسبوک سومین وب‌سایت جهانی است که در نوامبر ۲۰۲۲ نزدیک به ۱۷.۸ میلیارد بازدید داشته، اما از زمان فیلتر شدن این وب‌سایت در ایران هم ۱۳ سال می‌گذرد. توییتر، پلتفرم دیگری است که از سال ۱۳۸۸ در ایران زیر تیغ فیلترینگ رفته اما در نوامبر ۲۰۲۲، نزدیک به هفت میلیارد بازدید داشته و در رتبه چهارم وب‌سایت‌های پربازدید جهان است. شبکه اجتماعی تازه فیلتر شده اینستاگرام در نوامبر ۲۰۲۲، حدود ۶ میلیارد بازدید جهانی را ثبت کرده است، این در حالی است که از عمر فیلترینگ آن در ایران چهار ماه می‌گذرد. وزیر ارتباطات در جدیدترین صحبت‌‎هایش درباره فیلترینگ گفته است: «تلاشمان این است محدودیت‌هایی که قابلیت برطرف شدن را دارند، برداشته شود و ان‌شاالله طی روزهای آینده، خبرهای خوشی در این زمینه خواهید شنید، اما دو پلتفرم اینستاگرام و واتساپ فعلاً شامل این اتفاق نمی‌شوند.» پلتفرم واتساپ هم در فهرست ده‌گانه سیمیلار وب از پربازدیدترین وب‌سایت‌های دنیا قرار دارد و با نزدیک به سه میلیارد بازدید در رتبه دهم ایستاده است. پیام‌رسان بین‌المللی محبوبی که با این آمار بازدید محبوب‌ترین وب‌سایت در میان تمام پیام‌رسان‌ها لقب می‌گیرد.

اینستاگرام و واتساپ بیشترین میزان دانلود را دارند

آمارهای مربوط به شبکه‌های اجتماعی که «استاتیستا» منتشر کرده نشان می‌دهد اکثر شبکه‌های اجتماعی که در سال ۲۰۲۲ بیشترین میزان دانلود در جهان را داشته‌اند، در ایران فیلتر هستند. در این فهرست اینستاگرام با ۵۴۷ میلیون دانلود در صدر ایستاده و پس‌ازآن واتساپ با ۴۲۴ میلیون، تلگرام با ۳۱۰ میلیون، فیسبوک با ۲۹۸ میلیون و مسنجر فیسبوک با ۲۱۰ میلیون دانلود در رتبه‌های دوم تا پنجم ایستاده‌اند که همگی در کشور ما فیلتر هستند.

این آمار و ارقام از میزان بازدید و دانلود وب‌سایت‌ها و برنامه‌هایی که ابزارهای ارتباطی، اطلاع‌رسانی و حضور در شبکه‌های اجتماعی هستند، یک واقعیت تلخ را به ما یادآوری می‌کنند؛ درحالی‌که این روزها جهان به استفاده بیشتر از شبکه‌های اجتماعی روی آورده است، اخیراً به فهرست پلتفرم‌های ممنوعه کاربران ایرانی نمونه‌های جدیدتری اضافه‌شده است که این موضوع می‌تواند پیامدهای ناگواری را در آینده به دنبال داشته باشد.