پول‌پاشی مبهم در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری

با وجود بودجه قابل‌توجه به زعم بسیاری از فعالان دانش‌بنیان در دوره اخیر رکود قابل‌توجهی نیز در زیست‌بوم نوآوری کشور حاکم شده است، فرار و مهاجرت نخبگان، تشدید تحریم‌ها و سوء‌مدیریت دولتی از جمله عواملی است که ظاهراً در تشدید این رکود بی‌تاثیر نبوده‌اند.

روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری از مرکزی در ناحیه نوآوری شریف بازدید می‌کند، بر روی کاغذ باید قریب ۶۰۰ شـرکت، ۱۹ شــتابدهنده، ۱۵ صندوق و شرکت سرمایه‌گذاری و ۱۰ مرکز نوآوری در آن مستقر باشند. میز‌های کامپیوتر بر روی موکتی بدرنگ چیده شده‌اند. اغلب سالن‌ها خالی و کاملاً خلوت هستند، تقریباً هیچ خبری از جنب و جوش محیط‌های استارتاپی و جوانان علاقه‌مند به حوزه فناوری در آن نیست. چند جوان با ظاهری خاص در گوشه‌ای ایستاده‌اند. این محیط گسترده با ساختمان‌های پرتعداد از جلمه ساختمان فناوری شهید سلیمانی قرار بوده قلب تپنده پایتخت در حوزه فناوری و اکوسیستم نوآوری باشد، اما به یک محیط تجاری ورشکسته بیشتر شبیه است.

به گزارش آفتاب‌نیوز؛ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با بودجه قریب ۳۰۰۰ میلیارد تومانی و خطوط اعتباری متعدد، برعکس نهاد‌های مانند وزارت نیرو و آموزش و پرورش چندان در مظان افکار عمومی نیست. برای مثال این نهاد مسئول قطع و وصل شدن برق یا مخاطب میلیون‌ها بازنشسته و معلم نیست، وظایف آن نیز مبهم و در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و از خروجی کار چندان مشخصی نیز برخوردار نمی‌باشد، با این همه بودجه‌ای رویایی در اختیار دارد که در یک فرایند نه چندان شفاف هزینه می‌شود.

با وجود بودجه قابل‌توجه به زعم بسیاری از فعالان دانش‌بنیان در دوره اخیر رکود قابل‌توجهی نیز در زیست‌بوم نوآوری کشور حاکم شده است، فرار و مهاجرت نخبگان، تشدید تحریم‌ها و سوء‌مدیریت دولتی از جمله عواملی است که ظاهراً در تشدید این رکود بی‌تاثیر نبوده‌اند.

در حال حاضر بیش از ۷۹۰۰ شرکت دانش‌بنیان در ظاهر فعال هستند، با این همه به گفته برخی فعالان استارتاپی تعداد قابل توجهی از این شرکت‌ها یا فعال نیستند و یا در زمینه اصلی که از آن مجوز دریافت کرده‌اند، فعالیت ندارند. در چنین وضعیتی برخی اقدامات معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری که در دوره جدید اسم آن طولانی‌تر نیز شده و به معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری تغییر نام داده، انتقاد‌های زیادی را در پی داشته است.

برگزاری تور‌های موسوم به علم و فناوری به مقاصد توریستی مانند ترکیه و فرانسه از جمله رویداد‌های جالب توجه در این معاونت است، چگونگی حضور برخی مدیران در این تورها، نحوه تامین مالی و خروجی فناورانه این گونه سفر‌های پرهزینه، از جمله سوالاتی است که این معاونت می‌تواند به آن پاسخ دهد. در ۱۸ ماه اخیر که به دلیل رکود تورمی، فقر گسترده در جامعه حاکم بوده است. بسیاری از نخبگان از کشور مهاجرت کرده‌اند، برخی شرکت‌های فناورانه حتی به صورت دسته‌جمعی مهاجرت نموده‌اند، در چنن شرایطی برگزاری تور‌های لاکچری به خارج آن هم با هداف ادعایی «اتصال پژوهشگران جهان اسلام به همدیگر» برای بسیاری از فعالان استارتاپی کشور شبه‌انگیز بوده است.

در حالی که بیشتر نهاد‌های دولتی حتی در برابر برون‌سپاری کم‌اهمیت‌ترین وظایف حاکمیتی نیز مقاومت می‌کنند، این نهاد حساس‌ترین وظیفه خود، یعنی تشخیص دانش‌بنیان‌بودن شرکت‌ها را به بخش خصوصی واگذار کرده است.

شرکت‌های متقاضی دانش‌بنیان‌شدن باید از نظر محصول و چهارچوب‌های شرکتی مورد ارزیابی قرار گیرند. در این بین تعداد زیادی ارزیاب و کارگزاری وجود دارند که متعلق به بخش خصوصی هستند، فرایند جذب این افراد بسیار مبهم است، معاونت علمی در دوره جدید به این گمانه‌زنی پاسخ نداده است که آیا این شرکت‌ها متعلق به نزدیکان مسئولین در معاونت علمی و فناوری هستند یا خیر.

استارتاپ‌ها و شرکت‌های متقاضی باید به یکی از این ارزیابان و کارگزاری‌ها مراجعه کنند تا آنها، شرایط شرکت را از نظر استفاده از عنوان و مزایای دانش‌بنیانی مورد بررسی قرار دهند.

هرچند معاونت علمی معتقد است که بر کار این شرکت‌ها نظارت می‌شود، اما قریب ۵۰ ارزیاب و کارگزاری وظیفه بسیار حساسی دارند که در حین حال مستعد ایجاد فساد و رانت نیز می‌باشد. در نهایت هیئت‌های علمی از کارشناسان خاص و انقلابی نیز به وجود آمده است که به این شرکت‌ها از نظر علمی امتیاز بدهند و نوع دانش‌بنیان بودن آن‌ها را مشخص کنند. این افراد نیز غالباً در بیرون از معاونت علمی و فناوری شاغل هستند و نوع کار برون‌سپاری است.

در این بین برخی شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه تجاری‌سازی و تخصیص حمایت‌ها مجوز دریافت کرده‌اند، با توجه به رکود بالای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان به ویژه در یک سال اخیر، تشدید فعالیت این شرکت‌ها قابل تامل است. شرکت‌های بخش تجاری‌سازی می‌توانند حمایت‌های مختلف مالی و غیرمالی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را به شرکت‌های دانش‌بنیان تخصیص دهند. این شرکت‌ها نیز متعلق به بخش خصوصی هستند و در مقابل فعالیت خود از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری کمک‌های مالی دریافت می‌کنند. هرچند شائبه‌های زیادی در زمینه رانت و زد و بند در این بخش به وجود آمده است، اما پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای از مدیران تحت امر دهقانی فیروزآبادی در این زمینه شنیده نشده است.

حتی در زمینه آموزش نیز در این نهاد حواشی زیادی ایجاد شده است. معاونت علمی و فناوری دوره‌های آموزشی زیادی به صورت آنلاین و حضوری برگزار می‌کند که علی‌رغم رایگان بودن اغلب تعداد اندکی در آن شرکت می‌کنند، اساتید و شرکت‌های آموزشی منتقد دلیل این موضوع را کیفیت بسیار پایین آموزش و انحصار برخی مجموعه‌های رانتی بر این آموزش‌ها عنوان می‌کنند.

نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ایران ساخت

این نمایشگاه که به صورت دائمی و سالیانه است، آخرین بار در ۱۹ تا ۲۲ آذر ماه سال جاری برگزار شد. دانشگاه‌ها، مراکز آزمایشگاهی، آموزشی و به صورت کلی هر خریداری می‌توانند لوازم آزمایشگاهی، دستگاه‌ها، تجیزات، مواد و محصولات این حوزه را که بعضاً از قیمت بالایی نیز برخوردار هستند در طول سال از این نمایشگاه دائمی خریداری نماییند.

معاونت علمی و فناوری تحت پوشش زیبا و موجه «حمایت از محصولات آزمایشگاهی دانش‌بنیان داخلی» تحت یک الگوریتم نامفهوم و پیچیده بخشی از هزینه اقلام خریداری شده را از طرف خریدار به فروشنده پرداخت می‌کند. گفته می‌شود که برخی از محصولات عرضه شده تحت عنوان دانش‌بنیان ایرانی در واقع از زمره محصولات مونتاژ شده چینی هستند. با توجه به ماهیت گنگ خرید و فروش در این نمایشگاه، امکان زد و بند و فساد در آن وجود دارد، البته این مسئله‌ای است که نیازمند واکاوی بیشتر نهاد‌های نظارتی است.

در طرح لیزینگ این محصولات تا سقف خرید ۵۰۰ میلیون تومان در هر بار خرید، سود تسهیلات صفر درصد است. این تسهیلات رایگان با توجه به نرخ سود ۵۰ درصدی بازار آزاد طبیعتاً بسیاری را وسوسه خواهد کرد که با استفاده از برخی شگرد‌های مرسوم، خرید و فروش‌های جعلی را میان خود ترتیب دهند.