محسن رفیق: استفاده از واژه غیرواقعی خلیج عربی به جای خلیج فارس، آن هم از سوی برخی از متحدان جمهوری اسلامی ایران، نشانه محسوس چرخش سیاست برخی بازیگران منطقه‌ای و یادآوری این گزاره مهم به مسوولان وزارت خارجه است که در علم سیاست؛ منافع ملی اولویت داشته و دوست و دشمن دائمی وجود ندارد. این در شرایطی است که پیشتر نیز، واکنش نخست‌وزیر چین نسبت به جزایر ایرانی در سفر به امارات متحده عربی، زنگ خطر تغییرات آرام آرایش سیاسی منطقه در اتحاد بر علیه جمهوری اسلامی ایران را به صدا درآورده بود. در همین حال، در روزهای گذشته جدا از برگزاری مسابقات فوتبال کشورهای عربی در عراق با نام «جام قهرمانی خلیج عربی» محمد‌ شیاع السودانی،‌ نخست‌وزیر جدید این کشور نیز به صراحت از این ترکیب ناصحیح استفاده کرده و به نوعی تغییر مواضع محسوس این کشور در دولت جدید را به ایران یادآور شد.

بیست و پنجمین دوره مسابقات جام کشورهای عرب حوزه خلیج فارس به میزبانی شهر بصره با شرکت تیم‌های عراق، عربستان سعودی، عمان، یمن، بحرین، کویت، قطر و امارات آغاز شده است. این مسابقات با نام جعلی خلیج عربی برگزار می‌شود و در رسانه‌های خارجی هم با همین نام معرفی شده است. همچنین پیج رسمی فیفا نیز با انتشار یک استوری، از این بازی‌ها به عنوان جام خلیج عربی به جای خلیج فارس استفاده کرد. این البته نخستین بار نیست که بعضی از کشورهای عربی در خصوص نام خلیج فارس چنین شیطنتی‌هایی را انجام می‌دهند. با تعجب بسیار مسوولان ایرانی حتی به تازگی مقتدی صدر، رهبر جریان صدر عراق هم در توئیتی از عبارت جعلی خلیج عربی استفاده کرده بود.

این در حالی است که به گزارش خبرگزاری رسمی عراق (واع)، دفتر اطلاع‌رسانی نخست‌وزیری عراق در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد: «السودانی، آغاز جام قهرمانی خلیج عربی را در میان حضور سرشار مردم از ورزشگاه بین المللی بصره اعلام کرد.» بر اساس این بیانیه، السودانی به تماشاگران عرب در بصره خوشامد گفته و برای تیم‌های حاضر در این مسابقات موفقیت و برای تماشاگران روحیه ورزشکارانه و لذت تماشای مسابقات را آرزو کرد. از سوی دیگر، عدنان درجال، رئیس فدراسیون فوتبال عراق هم در توئیتر در یک پست که به خوش‌آمدگویی به رئیس فیفا برای حضور در افتتاحیه جام کشورهای عربی اختصاص دارد، از عبارت جعلی به نام جای نام خلیج فارس استفاده کرده است. این در حالی است که عربستانی‌ها نیز با استفاده از این موضوع، با اتوبوسی که این کلمه جعلی روی آن به چشم می‌خورد وارد ورزشگاه محل برگزاری مسابقات شدند. 

در واکنشی دیگر، در آستانه آغاز بیست‌وپنجمین دور رقابت‌های فوتبال منطقه‌ای به میزبانی عراق و بین کشورهای عربی، انتشار توئیتی توسط سید مقتدی صدر،رهبر جریان صدر نیز که پیش‌تر از دنیای سیاست کناره‌گیری کرده بود، خبرساز شد. او در ابتدای توئیت خود، می‌نویسد: «میهمانان عرب بزرگوار ما از کشورهای خلیج عربی، به شما خوشامد می‌گویم.» او در ادامه توئیت خود نیز از هشتگ «اهلاً_وسهلاً_بالعرب»، استفاده کرده است.

در همین زمینه روز گذشته، سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به سوالی در مورد جعل نام خلیج فارس گفت: «دستگاه دیپلماسی نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و عدم اطلاع‌رسانی به معنای عدم اقدام نیست؛ خلیج فارس، خلیج فارس است و بلافاصله بعد از آنکه از این موضوع، مطلع شدیم اعتراض خود را به دولت عراق اعلام کردیم. موضوع در قالب رخداد ورزشی بود و شاهد اقدام وزارت ورزش و فدراسیون فوتبال نیز بودیم.»
از سوی دیگر، فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران نیز در بیانیه‌ای به استفاده از یک نام جعلی به جای خلیج فارس واکنش نشان داده است. در بیانیه فدراسیون فوتبال آمده است: «در پی استفاده از واژه‌ای مجعول به جای عنوان تاریخی خلیج همیشه فارس در رقابت‌های جام ملت‌های کشورهای عربی، فدراسیون فوتبال ضمن تاکید بر مفاهیم عمیق خلیج فارس، این عنوان برجای مانده از کهن‌ترین منابع تاریخی،اعتراض رسمی جامعه فوتبال و ملت ایران را به این موضوع به فدراسیون جهانی فوتبال ابراز می‌دارد. روشن است که خلیج فارس، نامی اصیل و تاریخی است که از سالیان دور و به صورت مستمر در همه زبان‌ها و ادبیات جهانی استفاده شده‌ و در اطلس‌های دربردارنده نقشه‌های کهن و نقشه‌های تاریخی هم به صورت کامل با این عنوان از آن یاد شده است.» در بخش دیگری از این بیانیه، اشاره شده است: «بر این اساس، سوابق متقن و استوار اسناد مربوطه جهت تصحیح روندهای ناصواب خلاف عرف بین المللی در سال های آتی، توسط فدراسیون فوتبال ایران به فیفا ارسال خواهد شد.»

در همین حال، مهدی تاج رئیس فدراسیون فوتبال ایران نیز گفت: «درباره برگزاری مسابقاتی با عنوان خلیج عربی در عراق، موضع مشخصی داشتیم و این کار را محکوم کردیم. ما به فیفا نیز اعتراض و نگرانی‌‌مان را اعلام کردیم.» تاج اضافه کرد: «دستور دادم تمام مسابقات جام حذفی ایران با نام خلیج فارس برگزار شود.» تاج همچنین در مورد استفاده اینفانتینو از نام خلیج عربی گفت: «رئیس فیفا مواضع خود و ما هم مواضع خودمان را داریم. ما موضع محکمی در این مورد گرفتیم و اعتراض قاطع هم به فیفا انجام دادیم.»

در همین زمینه خبرگزاری ایرنا با واکنش نسبت به بیانیه فدراسیون فوتبال، نوشت: « بیانیه فدراسیون که به نوعی می‌توان آن را خنثی نامید، به نظر می‌رسد بیشتر یک رفع تکلیف بوده است و شاید بتوان رد پای ارتباطات رئیس فدراسیون فوتبال با رئیس فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا را در لحن ملایم آن مشاهده کرد. لحن نه چندان متناسب فدراسیون فوتبال با تحریف صورت گرفته، در شرایطی است که علاوه بر نام‌گذاری این مسابقات با نامی جعلی، جیانی اینفانتینو، رئیس فیفا در صحبت‌هایی که تارنمای فیفا نیز منتشر کرده، از این عنوان جعلی به جای نام خلیج فارس استفاده کرده است.»

خبرگزاری ایرنا در ادامه نیز یادآور شده است: « در چنین شرایطی از فدراسیون فوتبال انتظار می‌رود که واکنش محکم‌تری نسبت به تحریف صورت گرفته در جام کشورهای عربی داشته باشد. علاوه بر اینکه فیفا که باید نسبت به استفاده از یک نام جعلی توسط رئیس و همچنین در متن خبر تارنمای این نهاد، پاسخگو بوده و نسبت به اصلاح آن اقدام کند، فدراسیون فوتبال باید در نامه‌هایی به مسئولان برگزارکننده این رقابت‌ها و فدراسیون فوتبال عراق، این اقدام را محکوم کند تا چنین تحریف‌هایی دیگر تکرار نشود.»

در همین ارتباط، نماینده تفرش در مجلس نیز با اشاره به اظهارات اخیر مقتدی صدر و نخست وزیر عراق درباره استفاده از عبارت خلیج عربی گفت: «توصیه می‌کنم مقتدی صدر و نخست‌و‌زیر عراق برای رضایتمندی مردم عراق و ایران که ید واحد هستند، عذرخواهی کنند.» ولی‌الله بیاتی نماینده تفرش در مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز یک‌شنبه مجلس، با اشاره به اظهارت اخیر مقتدی صدر و نخست‌وزیر عراق درباره استفاده از عبارت خلیج عربی، گفت: «در روزهای اخیر مقتدی صدر، رهبر جریان صدر در عراق و نخست وزیر این کشور در اقدامی عجیب در آستانه آغاز رقابت فوتبال منطقه‌ای از عبارت خلیج عربی استفاده کردند، خلیج فارس در طول تاریخ همواره به عنوان خلیج فارس بوده است و خواهد بود و همچنین ارتباط مردم ایران و عراق ریشه در تاریخ دارد و حتماً مردم عراق از این اظهارات راضی نیستند.»

او اضافه کرد: «توصیه می‌کنم آقای صدر و نخست وزیر عراق دوران دفاع مقدس را مرور کنند. وقتی صدام جنایتکار به ایران حمله و بخشی از خاک ایران را اشغال کرد، جوانان ما با حضور در جبهه‌های نبرد اجازه ندادند یک وجب از خاک ایران در تصرف دشمن بماند.» نماینده تفرش در مجلس ادامه داد: «توصیه می‌کنم مقتدی صدر و نخست وزیر عراق برای رضایتمندی مردم عراق و ایران که ید واحد هستند، عذرخواهی کنند و باعث اختلاف نباشند؛ ما اینگونه اظهارات را که مغایر با منافع دو ملت هست را محکوم می‌کنیم.»

بااین‌حال، این میزبانی فارغ از حرکت ناپسندی که برای تغییر اسمش صورت گرفته، دلایل دیگری هم برای نگرانی ایران خواهد داشت. واقعیت این است که با آنکه از عراق به عنوان یک کشور جنگ‌زده و ناامن یاد می‌شود، پیام میزبانی‌اش در شرایطی در بین کشورهای دنیای در حال دست به دست شدن است که ایران در همسایگی آن، از گرفتن یک میزبانی مهم در بازی‌های فوتبال در سطح آسیا عاجز مانده و حتی در حال حاضر، بازی‌های لیگ برتر را بدون حضور تماشاگران برگزار می‌کنند. این در شرایطی است که کمی قبل‌تر، قطر، دیگر کشور اسلامی منطقه هم میزبانی ارزشمند و باشکوهی از جام جهانی 2022 داشته است؛ کشوری که به اندازه یکی از کلان‌شهرهای ایران جمعیت دارد. همچنین از منظری دیگر نیز، چرخش متحدین قدیمی ایران به سوی کشورهای عربی غیر‌همسو با جمهوری اسلامی، می‌تواند زنگ خطر مهمی را برای ایران در منطقه به صدا درآورد. نباید از نظر دور داشت که ایران، برای حفظ همین اتحادهای کوچک نیز هزینه‌های بسیار کرده است و عدم اتخاذ دیپلماسی موثر می‌تواند میدانی خالی از متحدان پیشین برای ایران ایجاد کرده و عرصه را بر ایران تنگ‌تر کند.