زهرا رهنورد نه اولین رئیس دانشگاه الزهرا بوده و نه حتی اینجا درس خوانده اما اسم دانشگاه پیوند محکمی با نام او دارد. نه فقط اتفاق‌های سال ۱۳۸۸ بلکه حتی زمانی که او رئیس دانشگاه بود.

دیروز وزیر علوم نامه برکناری سرپرست دانشگاه الزهرا را امضا کرد. دستور زلفی‌گل برای دانشگاهی مثل الزهرا که در سه ماه گذشته به شکل غیرمنتظره‌ای ناآرام‌ترین روزها را پشت سر گذاشته، نام الزهرا را باز به راس رسانه‌ها آورد. دانشگاهی که قرار بود خواهر ناتنی دانشگاه امام صادق باشد، نه تنها به ندرت شانس حضور در فضای سیاسی را پیدا کرد، بلکه برخلاف آرمان‌های اولیه برای تربیت مدیران زن به نقطه ملتهبی در ناآرامی‌های اخیر تبدیل شد.

قصه دانشگاه الزهرا از اینجا شروع شد: نهم آذرماه ۱۳۴۴ مدرسه‌ای به نام مدرسه عالی دختران در ده‌ونک تهران ۹۰ دانشجو جذب کرد. ۹۰ دانشجویی که قرار بود در آن محیط زبان، منشی‌گری و فنون خانه‌داری بخوانند. سال بعد یک رشته تغذیه هم به رشته‌های آن اضافه شد. این مدرسه آن زمان یک محیط آموزشی غیرانتفاعی به حساب می‌آمد که هزینه آن را فرح پهلوی می‌داد ولی ریاست آن بر دوش افراد دیگری بود.

سال ۱۳۵۶ قرار شد که اسم این مدرسه به دانشگاه فرح تغییر کند و دختران از راه کنکور وارد آن شوند. بعد از انقلاب مدتی نام دانشگاه به محبوبه متحدین تغییر کرد. محبوبه متحدین که سال ۱۳۵۵ کشته شده از انقلابیون مخالف پهلوی و عضو مجاهدین خلق بوده. علی شریعتی داستان «حسن و محبوبه» را تحت تاثیر زندگی او و همسرش نوشت. خلاصه اینکه در نهایت سال ۱۳۶۲ این دانشگاه مرموز با نام جدید «الزهرا» و در شکل و شمایل جدیدی شروع به کار کرد.

چرا مرموز؟

می‌گوییم مرموز به خاطر اینکه درباره دانشگاه الزهرا همیشه تصورات کلیشه‌ای زیادی وجود داشته. مثلا یکی از تصورات این است که آنجا هیچ مردی رفت و آمد ندارد. نه تنها این پیش فرض غلط است بلکه اساتید مرد مهمی در الزهرا تدریس می‌کنند. برای مثال یکی از اساتید مرد معروف، حسین راغفر است که اتفاقا بیشتر از دانشگاه‌های دیگر او را در همین دانشگاه الزهرا می‌شود پیدا کرد.

شاید برعکس آن غیرممکن باشد اما به جز اینکه الزهرا استاد مرد دارد، مردان در تاریخچه دانشگاه گاه تا صندلی ریاست هم رسیده‌اند. یکی از معروف‌ترین آنها حسین نمازی و بعد هم نجفقلی حبیبی است که دوره‌ای هم رئیس دانشگاه علامه بوده. با این حال از سال ۱۳۷۷ دیگر مردی به اتاق ریاست راه پیدا نکرده. یعنی از سالی که زهره کاظمی معروف به زهرا رهنورد راهی دانشگاه شده است.

تصور غلط دیگر این است که چادر در الزهرا اجباری است. اگرچه در سال‌های گذشته، مثلا در دهه ۷۰ و زمانی که فائزه هاشمی خاطراتی از حضور خود در این دانشگاه تعریف کرده دانشجویان و کارمندان باید مانتو‌های بلند (تقریبا تا نوک پا) و گشاد با رنگ‌های تیره مثل مشکی، قهوه‌ای و سرمه‌ای برتن می‌کردند ولی دیگر این قانون وجود ندارد و قانون حجاب در آن مانند دانشگاه‌های دیگر برقرار شده است. دانشجویان الزهرا روایت می‌کنند که در کلاس‌های تماما زنانه سختگیری در حد و حدود حجاب کمتر وجود دارد.

به جز این موارد معمولا الزهرا را به اشتباه، شعبه خواهرانه دانشگاه امام صادق هم می‌دانند. شاید به این خاطر که فقط یک بزرگراه چمران بین آنها افتاده و فاصله زیادی با هم ندارند. ولی این در حالی است که امام صادق پردیس خواهرانه مجزای خودش را کمی بعد از انقلاب در شهرک غرب ساخته که هنوز هم فعال است.

همچنین یک تصور اشتباه دیگر این است که الزهرا دانشکده فنی یا علوم پایه ندارد. تا حدودی این تصور از اینجا ریشه می‌گیرد که بیشتر چهره‌های مشهور الزهرا تربیت‌شده دانشکده‌های ادبیات و هنر بودند. به خصوص هنر که معمولا هنجارشکنی‌های بیشتری داشته و معمولا چوب این هنجارشکنی‌ها را هم خورده. مثلا یکی از آنها جشنواره فشن و مد با لباس‌های عجیبی شبیه نسخه وطنی مت‌گالا در دهه ۹۰ بود که حسابی سر و صدا کرد و با بیانیه پشت بیانیه و توضیح پشت توضیح روابط عمومی این دانشگاه همراه شد.

نکته ویژه دیگر درباره الزهرا این است که قبل از اینکه ماجراهای اخیر اسم آن را سر زبان‌ها بیاندازد، این دانشگاه به خاطر یک درگیری قدیمی با اهالی محله خبری شده بود. ساکنان ده‌ونک، به خصوص همسایه‌های الزهرا بر سر زمین‌های خود چالش‌های زیادی با یکدیگر داشته‌اند. مسئولان دانشگاه الزهرا معتقدند زمین‌های اطراف دانشگاه متعلق به آنهاست و طبعا اهالی آن را نمی‌پذیرند. به دنبال این درگیری‌ها سال ۱۳۹۷ دانشگاه الزهرا گفت قصد دارد بخشی از خانه‌های اطراف را خراب کند و این خبر منجر به اعتراض و ایستادگی مردم محله شد که این داستان هنوز گاهی باز هم بالا می‌گیرد.

چهره‌ها و ستاره‌های الزهرا

زهرا رهنورد نه اولین رئیس دانشگاه الزهرا بوده و نه حتی اینجا درس خوانده اما اسم دانشگاه پیوند محکمی با نام او دارد. نه فقط اتفاق‌های سال ۱۳۸۸ بلکه حتی زمانی که او رئیس دانشگاه بود، همزمان با اوج دوران اصلاحات، دانشگاه الزهرا هم اسم و رسم بیشتری پیدا می‌کند و به گفته دانشجویان قدیمی فضای سیاسی در آن مثل بقیه دانشگاه‌ها بازتر می‌شود.

به جز رهنورد، فائزه هاشمی هم چهره دیگری است که در الزهرا تحصیلات آکادمیک خود را گذرانده. او در آن دانشگاه مدیریت خوانده و بعد از دوره دانشجویی انجمن فارغ التحصیلان را با کمک همکلاسی‌هایش راه‌اندازی کرده است. دختر آیت الله هاشمی رفسنجانی اولین جشن فارغ‌التحصیلی زنان بعد از انقلاب را در آن دانشگاه برگزار می‌کند که گویا قبل از این زیاد در دانشگاه‌های دیگر رایج نبوده. هاشمی قبلا تعریف کرده بود که برخلاف برادرش مهدی، بدون محافظ در دانشگاه رفت و آمد داشته. او در مصاحبه‌ای که سال‌ها پیش با ایسنا داشت گفته بود همیشه زیر چادر روسری می‌پوشید اما در دانشگاه به او ایرادی نمی‌گرفتند.

چهره مشهور دیگر بعد از فائزه هاشمی را باید انسیه خزعلی بدانیم که سال ۱۳۹۵ از ریاست برکنار و در دولت سیزدهم به عنوان معاونت زنان برگزیده شد. از قضا روز دانشجوی امسال ابراهیم رئیسی دانشگاه الزهرا را برای سخنرانی خود انتخاب کرد. اگرچه این برای اولین بار در تاریخ دانشگاه بود که رئیس جمهوری وارد الزهرا می‌شد اما این انتخاب دولت بعد از ناآرامی‌هایی که به دنبال نام مهسا امینی پیش آمد معنادار به نظر می‌رسید.

اینطور بود که تنش‌ها در الزهرا از همان روز آغاز شد و تا مدتی هم ادامه داشت. مثلا در ناآرامی‌های اخیر نام یک استاد به نام پانته‌آ واعظ نیا سر و صدای زیادی به پا کرد. پانته‌آ واعظ‌نیا کارتونیست و استاد مهمان گرافیک دانشگاه الزهرا بود که با انتشار یک استوری در اینستاگرام خود اطلاع داد روز یکشنبه، ۲۴ مهر با تماس تلفنی به او اطلاع داده‌اند که از دانشگاه اخراج شده است.

الهام فخاری (نماینده سابق شورای شهر تهران) و چیستا یثربی(نویسنده) از دیگر فارغ‌التحصیلان مشهور دانشگاه الزهرا هستند. اما اگر دوباره بخواهیم به اسامی که همین روزهای اخیر نام الزهرا را سر زبان‌ها انداخته اشاره کنیم، باید اسم سپیده رشنو را بیاوریم که یکی دیگر از دانشجویان پرحاشیه الزهرا بود. به دنبال فراگیر شدن یک ویدئو از درگیری او با زنی چادری، سپیده ابتدا بازداشت و سپس به حبس تعلیقی محکوم شد.