آینده ایران ـ چین؛ مبهم یا روشن

در یک بازه زمانی دو هفته‌ای از بیانیه در ریاض رسیدیم به تاسیس کنسولگری در بندر عباس

 نظر یک دیپلمات اسرائیلی (سفیر سابق رژیم صهیونیستی در آمریکا) آن است که: « روابط تل‌آویو با پکن مشکلات خاصی را با آمریکا به وجود می‌آورد».

این شاید یکی از مهم‌ترین دیدگاه‌هایی باشد که حضور همه جانبه ی پکن در خاورمیانه را بیرون از مرزبندی‌های منطقه‌ای ترسیم می‌کند در حالی که مقامات عربستانی با آن چنان استقبالی که از رئیس جمهور چین به عمل آوردند و خوش خدمتی‌هایی که رئیس جمهور چین در جبران آن با امضاء دو بیانیه ی ضد ایرانی به جا آورد عکس این موضوع را به اثبات رساندند زیرا، اگرچه اسرائیل و واشینگتن روابطی بیرون از قاعده و قانون دیپلماسی دارند اما عربستان و آمریکا نیز در سطحی از روابط دیپلماتیک قرار دارند که حتی اگر هم سطح روابط تل آویو ـ واشنگتن نباشد، دستِ کمی هم ندارد.

چین خاورمیانه را می‌خواهد؟!

آن طور که این دیپلمات رژیم صهیونیستی گفته است: چین در مسیر دستیابی به اهداف خود پیرامون تغییر نظم جهانی و ارتقای جایگاه بین‌المللی‌اش جهت دستیابی به منافع مختلف با قدرت در تلاش است تا نفوذ خود را در خاورمیانه گسترش دهد؛ اما در این زمینه هشدارهای آمریکا را هم نمی‌توان نادیده گرفت. زلمان شوال، سفیر سابق رژیم صهیونیستی در آمریکا در یادداشتی در روزنامه معاریو هشدار داد، منطقه خاورمیانه در طول تاریخ پلی زمینی بین سه قاره و دو دریا بود و در عصر جدید به ویژه پس از کشف نفت به منطقه مطلوب کشورهایی مانند انگلیس، فرانسه و آمریکا بدل شده است و آمریکا نه به عنوان یک اشغالگر بلکه به عنوان کشوری با حضور غالب در پشت صحنه و گاهی در برابر خاورمیانه قرار داشت. اکنون نوبت چین است، در جنگ سرد، خاورمیانه پس از آلمان، عرصه درگیری بین آمریکا و شوروی بود و درگیری اعراب و اسرائیل در آن نقش محوری داشت. در دوره پس از جنگ سرد، ایالات متحده از نظر نظامی، سیاسی و اقتصادی تقریباً در منطقه قدرت مطلق بود و رقیب واقعی نداشت تا اینکه باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین ایالات متحده انتقال تغییر استراتژیک آمریکا از خاورمیانه به خاور دور را اعلام کرد. تغییری که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق این کشور و بعد هم جو بایدن، رئیس جمهوری فعلی آن را در پیش گرفتند چون به اشتباه معتقد بودند نفت و گاز دیگر اهمیت چندانی ندارد.

شوال به این نکته نیز اشاره کرده است که پس از خروج تدریجی نیروهای آمریکایی از منطقه، یک خلأ ژئوپلیتیکی ایجاد شد که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه سعی کرد آن را پر کند؛ اما چین به سرعت به بازیگر اصلی تبدیل شد و حتی جای روسیه را هم گرفت که به خاطر جنگ با اوکراین مجبور است حضور در مناطق دیگر را محدود کند و در نتیجه آمریکا نه تنها در خاور دور، بلکه در خاورمیانه، خود را در صحنه تقابل با چین می‌بیند.

شوال تأکید کرده است: چین برای تضمین پیروزی ایدئولوژیک و اهداف ژئوپلیتیکی خود بر غرب که در راس آن آمریکا، خاورمیانه و منطقه خلیج فارس است، چشم به راه تغییر نظم جهانی است و به نظر می‌رسد برای ارتقای جایگاه بین‌المللی خود در شرایط مناسبی قرار دارد چرا که در خود کشورهای منطقه هم این احساس وجود دارد که آمریکا علاقه چندانی به آنها ندارد.

شوال در ادامه می‌نویسد: سفر اخیر شی جینپینگ، رئیس‌جمهور چین به عربستان و استقبال مجلل از وی، بر خلاف استقبال ساده‌ای که قبل از آن از بایدن شده بود یک تغییر ملموس در این باره است. علاوه بر علاقه چین به تضمین عرضه منظم نفت، پکن به دنبال تضعیف موقعیت عمومی ایالات متحده در منطقه است؛ هدفی که به تمایل خود واشنگتن برای کاهش حضور خود بستگی دارد.

همچنین این دیپلمات اسرائیلی گفته است: روابط آمریکا با عربستان سعودی و
محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور پس از قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار و منتقد سعودی و افزایش قیمت نفت خام بر خلاف خواسته‌های واشنگتن تیره شده است؛ اما عربستان روابط سنتی خود از جمله روابط نظامی با آمریکا را هرگز قطع نخواهد کرد. از سوی دیگر، آمریکا که به خواب رفته و توجه لازم را به گرایش‌های چینی نکرده اکنون با قدرت بیشتری برای مقابله با پکن آماده می‌شود و دولت بایدن به کشورهای منطقه نسبت به گرایش‌های چین هشدار داده است؛ اما با توجه به اشتباهات گذشته و با توجه به مسائلی که در مورد ثبات سیاست آمریکا در عصر تضعیف زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی آن مطرح می‌شود، تردید وجود دارد که این هشدارها به طور کامل به هدف خود برسند.

>بایدن مقصر است!

پامپئو، از گروه جمهوری خواهان که به طور طبیعی منتقد تمامی کنش و واکنش‌های دموکرات‌های ساکن کاخ سفید است به طور طبیعی، سفر شی جینپینگ به عربستان را بیخ ریش بایدن و دولتمردانِ او بسته می‌گوید: «این سفر نتیجه سیاستگذاری بد آمریکا است.» البته آمریکای بایدن!
مایک پامپئو، وزیر خارجه دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ به فاکس نیوز گفته: « وقتی با دوستان و متحدان خود نمی‌توانید شریک باشید و آنها را از خود می‌رنجانید کاری برای عقب راندن دشمنان تان چون شی جینپینگ، رئیس جمهوری چین از شما برنمی‌آید و این دقیقا یک نوع رفتار محتاطانه است.»

پامپئو همچنین بایدن را متهم به اتخاذ رفتاری سخت با عربستان(که دوست امریکا است) و رفتاری رنم با چین(که رقیب آمریکا است) می‌کند موضوعی که در این مقال نمی‌توان به آن پرداخت و باید در تحلیل سیاست‌های بین‌المللی ایالات متحده مورد توجه قرار گیرد.

>بررسی اخبار مهم با محوریت چین طی دو هفته اخیر

ـ افتتاح اولین سرکنسولگری چین در ایران (پنجشنبه اول دی ماه): سرکنسولگری چین در بندرعباس در مرکز استان هرمزگان به‌عنوان نخستین سرکنسولگری چین در ایران به‌ صورت رسمی افتتاح شد.

بعد از دو هفته ی تقریباً پر تنش در روابط ایران و چین، این خبر می‌تواند پایانی بر آن مناقشه باشد مناقشه‌ای که خیلی‌ها معتقدند به نتیجه منتهی نشد!

ـ وزیر خارجه چین در تماس تلفنی با بلینکن: آمریکا دست از قلدری و سرکوب توسعه پکن بردارد(جمعه دوم دی ماه): وزیر امور خارجه چین در گفتگویی تلفنی به همتای آمریکایی خود تاکید کرد، واشنگتن باید دست از سرکوب توسعه چین و تداوم "رویه قدیمی قلدری یکجانبه" بردارد.

موضع گیری‌های پکن ـ واشنگتن به زعم عده‌ای از تحلیلگران، بخشی از دیپلماسی بین‌المللی آمریکا و چین است و می‌توان آن را زمره ی خبرهایی مهم اما تکراری برشمرد.

ـ شی: چین آماده همکاری با روسیه برای حاکمیت جهانی منصفانه است(چهارشنبه 30آذر):رئیس‌جمهور چین در جریان دیدار با معاون رئیس شورای امنیت روسیه بر آمادگی کشورش برای ایجاد روابط حسنه و همکاری نزدیک با روسیه در راستای یک حاکمیت جهانی منصفانه‌تر تاکید کرد.

در گفتگو با تحلیلگران روابط بین‌الملل به چند مسئله می‌توان دست گذارد؛ تلاش آمریکا برای دوری پکن از مسکو ـ توقع کرملین از چین برای حمایتی همه جانبه‌تر در جنگ با اوکراین ـ پرهیز پکن از افتادن در ورطه ی بحران اوکراین. با این سه دیدگاه می‌توان موضعگیری‌های چین در رابطه با روسیه را محتاطانه و محافظه کارانه معنا کرد.

ـ چین اشتباه آمریکا در خاورمیانه را تکرار نخواهد کرد(چهارشنبه 30 آذر):«در سفر اخیر شی جینپینگ به ریاض، رسانه‌های غربی مدعی شدند که این سفر پیامی تهدیدآمیز برای غرب است، اما این فرض که چین همان نگاهی را به خاورمیانه دارد که آمریکا در ۳۰ سال گذشته داشته، اساساً اشتباه است.»

روزنامه بیزنس اینسایدر در مطلبی به معانی احتمالی گسترش روابط چین و عربستان پرداخته است: «شی جینپینگ، رئیس‌جمهوری چین در ماه میلادی جاری به ریاض سفر کرد، سفری که شامل دیدار دوجانبه میان مقامات چین و عربستان، نشست چین-خلیج فارس و نشست چین با کشورهای عرب بود و با توافق‌هایی درباره همکاری‌های ریاض و پکن در حوزه‌های انرژی و فناوری به پایان رسید. در مدت این سفر، رسانه‌های غربی به نتیجه‌گیری‌های عجولانه پرداخته و گفتند که توافق‌های حاصل شده در این دیدارها پیامی تهدیدآمیز برای غرب است.

اما این پیش‌فرض که چین همان نگاهی را به خاورمیانه دارد که آمریکا در ۳۰ سال گذشته داشته، اساساً اشتباه است. چین از دیرباز به این نتیجه رسیده که مداخله آمریکا در خاورمیانه برای قدرت و توان خود آمریکا مضر است. سفر شی جینپینگ به عربستان و همچنین منافع، سرمایه‌گذاری و حضور چین در خاورمیانه - بیش از آنکه نشان از سودای اتحاد امنیتی یا جاه‌طلبی ژئوپلتیک پکن داشته باشد - صرفاً به منافع مشترک اقتصادی و مسئله تامین انرژی پایدار برمی‌گردد.

ـ چین خواستار همکاری استراتژیک با استرالیا شد(چهارشنبه 30آذر): رئیس جمهوری چین در پیامی به همتای استرالیایی خود از همکاری جامع استراتژیک میان این دو کشور اعلام حمایت کرد. شی جینپینگ، رئیس‌جمهوری چین در پیامی به آنتونی آلبانیز، نخست وزیر استرالیا گفت: من اهمیت زیادی به روابط چین-استرالیا می‌دهم و مشتاقم که با طرف استرالیایی کار کنم. آلبانیز هم با بیان اینکه چین شریک تجاری اصلی استرالیا است، گفت که کشورش باید روابط بهتری با پکن ایجاد کند.

استرالیا اگرچه یکی از شرکای آمریکا در قرارداد آکواس به شمار می‌آید اما بنا بر نظر بسیاری از تحلیلگران، نقش استرالیا در ایجاد تعادل در روابط پکن ـ واشنگتن بسیار مهم است.

ـ وزیر خارجه چین خطاب به همتای استرالیایی خود: می‌توانیم شرکای خوبی باشیم (چهارشنبه 30 آذر): وزارت امور خارجه چین در بیانیه‌ای اعلام کرد، وانگ یی در دیدار با همتای استرالیایی خود گفت که پکن و کانبرا می‌توانند شرکای خوبی شوند. وانگ یی، وزیر امور خارجه چین و پنی وونگ، همتای استرالیایی‌اش در دیدار در پکن به گفت‌وگو پرداختند. وزارت خارجه چین در بیانیه‌ای اعلام کرد، دو کشور تضاد منافع جدی ندارند و باید از پنجاهمین سالگرد روابط بین خود برای سازماندهی مجدد و احیای روابط دو جانبه استفاده کنند.

ـ چین در روابطش با عربستان سعودی «دو اولویت» را دنبال می‌کند(چهارشنبه 30 آذر): پایگاه خبری اویل پرایس معتقد است «رئیس‌جمهوری چین در پی سفر خود به عربستان سعودی و امضای توافقنامه‌هایی با ولیعهد این کشور، دو اولویت اصلی را برای خود شناسایی کرده است:

اولویت اول: به دنبال استفاده از ارز کشورش جهت انجام معاملات اولویت دوم: انتقال فناوری هسته‌ای چینی به کشورهای مورد نظر
ـ دیدار مجازی وزرای امور خارجه چین و فرانسه(سه شنبه 29 آذر): در حالی که چندی پیش امانوئل ماکرون از تمایلش برای سفر در سال آتی میلادی به چین خبر داد، وزیر خارجه فرانسه یک نشست اینترنتی را با همتای چینی خود برگزار کرد.

اتحادیه ی اروپایی در مراودات خود با چینی‌ها همواره با احتیاط رفتار کرده است اما کشورهایی نظیر آلمان و فرانسه، سیاست‌های خود را دنبال می‌کنند.

ـ چین از اتحادیه اروپا خواست درباره مسئله تایوان «محتاطانه» رفتار کند(سه شنبه 29 آذر):سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت که کشورش به شدت "مخالف" هرگونه تعامل رسمی بین اتحادیه اروپا و تایوان است و از این اتحادیه می‌خواهد

که با موضوع تایوان "محتاطانه" برخورد کند و همچنین به سیاست "چین واحد" احترام بگذارد.
ـ نماینده آمریکا، روسیه و چین را به «تضعیف ناتو» متهم کرد(سه شنبه 29 آذر):نماینده دائم آمریکا در ناتو روسیه و چین را به "اشتراک‌گذاری ابزار استراتژی‌هایی" جهت تضعیف این ائتلاف متهم کرد و از کشورهای عضو ناتو خواست تا از خود در برابر مسکو و پکن محافظت کنند.

این در حالی است که پیشتر چین به ناتو در رابطه به سیاست گسترش به شرق هشدار داده بود!
ـ روسیه و چین رزمایش دریایی مشترک برگزار می‌کنند(دوشنبه 28 آذر):
وزارت دفاع روسیه اعلام کرد این کشور به همراه چین رزمایش دریایی مشترک در تاریخ ۲۱ تا ۲۷ دسامبر سال جاری میلادی برگزار خواهد کرد.

ـ ۵۷ درصد عربستانی‌ها روابط با چین را «مهم» می‌دانند(دوشنبه 28 آذر):طبق نظرسنجی «انستیتو واشنگتن»، ۵۷ درصد عربستانی‌ها روابط با چین را «مهم» می‌دانند. به نوشته روزنامه فرامنطقه‌ای رای الیوم، انستیتو واشنگتن نظرسنجی از شهروندان عربستانی در نوامبر ۲۰۲۲ را منتشر کرد.

ـ هند نزدیک مرز چین مانور هوایی برگزار می‌کند(پنجشنبه 24 آذر): نیروی هوایی هند اعلام کرد، نیروهای هوایی این کشور مانور آموزشی را در شمال شرق هند برگزار می‌کنند اما این رزمایش هیچ ارتباطی با درگیری مرزی اخیر با چین در این منطقه ندارد. به گزارش خبرگزاری رویترز، وزیر دفاع هند اخیرا اعلام کرد، نیروهای هندی از ورود سربازان چینی به خاک هند در تاریخ ۹ دسامبر در جریان درگیری مرزی در منطقه لداخ که منجر به زخمی شدن تعدادی از نیروهای هر دو طرف شد، جلوگیری کردند. این در حالی است که چین تاکید دارد که نیروهای هندی به صورت غیرقانونی از یک مرز دوفاکتو عبور کرده تا مانع گشت‌زنی معمول نیروهای چینی شوند.
به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، هند به عنوان یکی از شرکای استراتژیک آمریکا همواره می‌تواند تهدیدی علیه پکن در راستای منافع مورد نظر آمریکا به شمار آید.

ـ وال استریت ژورنال نوشت:رئیس جمهور چین روابط تجاری با روسیه را در پشت صحنه‌های دیپلماتیک تقویت می‌کند(چهارشنبه23 آذر):روزنامه وال استریت ژورنال به نقل از مشاوران سیاسی چین گزارش داد، رئیس جمهور این کشور علی‌رغم تظاهر به ایجاد فاصله دیپلماتیک میان پکن و مسکو، در حال تعمیق روابط اقتصادی با روسیه است. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، در این گزارش روزنامه وال استریت ژورنال آمده است، شی جینپینگ، رئیس جمهور چین به دولت خود دستور داده تا روابط اقتصادی با روسیه را تقویت کند؛ اقدامی که نقش مهمی برای مسکو در بحبوحه فشار اقتصادی غرب از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین ایفا کرده است.
این مسئله می‌تواند بخشی از جنگ روانی علیه مسکو و پکن باشد موضوعی و شگردی که همیشه آمریکایی‌ها از آن علیه رقبا و دشمنان خود بهره برده اند.

> ایران -چین و آینده‌ای که مبهم است

کوتاه سخن این که؛ حضور چهار روزه ی «شی جین پینگ» واکنش‌های بسیاری را در ایران، منطقه و جهان برانگیخت، تلاش چین برای حضور در حوزه ی نفت، گاز، صنایع نظامی و تکنولوژی‌های نوین عربستان اگرچه موضوع تازه‌ای نیست و عربستان و چین سال‌ها است که در سطوح مختلف سیاسی، نظامی ـ اقتصادی با هم در ارتباط هستند و نیز این که، هر کشوری بسته به منافع و دیدگاه‌هایی که دارد می‌تواند با تمامی کشورهای جهان در ارتباط باشد اما، دو بیانیه ی ضد ایرانی به شدت محافل سیاسی و رسانه‌ای در ایران را به واکنش واداشت تا جایی که با بالاگرفتن این اعتراض و واکنش‌ها در نهایت مقامات عالی رتبه ی ایران در حوزه ی سیاست خارجی را مجبور کرد تا از لاک محافظه کاری خارج شده و به رفتار چین معترض شوند البته نرم و محتاطانه(!) نکته ی قابل تأمل در این مسئله، شدت و ضعف اعتراضات محافل سیاسی به رفتار چین بود به این معنا که؛ اصولگرایان و حامیان دولت چندان ترکتازانه علیه چین موضع نگرفتند اما در جناح و جبهه مخالف، اعتراضات تا سطح اخراج سفیر چین در ایران نیز پیشرفت که حکایت از شکاف در نظرات طیف‌های مختلف سیاسی در مواجهه با چین و نیز روسیه دارد. این فراز و نشیب در روابط تهران ـ پکن در نهایت به افتتاح نخستین کنسولگری چین در بندرعباس انجامید اما همچنان تکلیف بسیاری از ابهامات در روابط تهران ـ پکن از جمله تفاهم نامه همکاری‌های 25 ساله نامشخص است موضوعی که بسیاری بر این عقیده‌اند که از سوی چینی‌ها هیچ اقدامی در این زمینه صورت نپذیرفته که یکی از ده‌ها دلیل آن تحریم‌هایی است که مقامات چینی می‌ترسند دامن آن‌ها را نیز بگیرد. در این رابطه اگرچه در محافل سیاسی و رسانه‌ای بحث‌های داغ و
پردامنه ای به وجود آورده و حتی برخی از نمایندگان مجلس نیز با لحن انتقادی با آن برخورد کرده‌اند اما از سوی مقامات رسمی دیگر هیچ‌گونه اظهارنظر صریحی صورت نپذیرفته و همواره از کنار آن با احتیاط و به آرامی گذشته اند!