تلاش ایران برای بازگشت به میز برجام

محسن رفیق: مقام‌های ایرانی به شدت به دنبال جوش دادن دوباره مذاکرات هسته‌ای هستند و این مساله به سهولت در تلاش‌ها و اظهارنظرات این روزهای آنان به چشم می‌خورد. دستگاه دیپلماسی ایران که پیش از شروع اعتراضات داخلی و در طول مذاکرات هسته‌ای مربوط به آن دوره، عملا تکیه بر موضع برتر در چانه‌زنی‌های دیپلماتیک را رها نکرده و به گفته مقام-های غربی حتی مواردی خارج از موضوعات مشتمل بر برجام را نیز به میز مذاکرات آورده بود، این روزها در نلاش آوردن غربی‌ها به میدان جدیدی از گفتگوهاست. در همین حال، وزیر خارجه ایران، روز گذشته در کنفرانس بغداد 2 و روز قبل‌تر از آن در نشست تهران، به صراحت از اعلام آمادگی ایران برای بازگشت به میز مذاکرات سخن گفت. همچنین نماینده دائم ایران در سازمان ملل نیز در نشست اخیر این سازمان، از تمایل تهران برای ترتیب دادن نشست وزیران خارجه برای احیای برجام خبر داد. این در حالی است که این تلاش‌ها اما همچنان با پاسخ‌های سرد و نا‌امیدکننده واشنگتن و تروئیکای اروپایی روبرو است. 

روز گذشته، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران‌ که برای شرکت در کنفرانس بغداد ۲ به اردن سفر کرده است در پایتخت این کشور نشست مشترکی با جوزپ بورل، نماینده عالی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار کرد. به گزارش ایسنا، در این ملاقات امیرعبداللهیان ضمن اعلام آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای جمع بندی مذاکرات وین بر اساس پیش نویس بسته مذاکراتی که نتیجه ماه‌ها مذاکرات سخت و فشرده است به طرف‌های مقابل توصیه کرد که با پرهیز از سیاسی کاری و با اتخاذ رویکردی سازنده و واقع بینانه، تصمیمات سیاسی لازم را برای اعلام توافق بگیرند. 

در همین حال، جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز گذشته و پس از دیدار خود با وزیر امور خارجه ایران در اردن در حساب کاربری خود در توئیتر پیامی منتشر و این دیدار را ضروری توصیف کرد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به دیدار خود با وزیر امورخارجه ایران گفت: «توافق کردیم که ارتباطات را باز نگه داریم و برجام را بر اساس مذاکرات وین بازگردانیم.» او نوشت: «در بحبوحه وخامت روابط میان ایران و اتحادیه اروپا، دیداری ضروری با حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه ایران در اردن داشتم.» بورل در ادامه اضافه کرد: « در این دیدار، بر ضرورت توقف فوری حمایت نظامی از روسیه و سرکوب داخلی در ایران تاکید شد.» او همچنین نوشت: «توافق کردیم که باید ارتباطات را باز نگه داریم و برجام را بر اساس مذاکرات وین بازگردانیم.» جوزپ بورل همچنین در این ملاقات، با تشریح مواضع و رویکردهای اتحادیه اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران طی ماه های اخیر، موضوع برجام و مذاکرات هسته‌ای را جدا از سایر موضوعات در دستورکار دو طرف دانست و بر عزم اتحادیه برای پیشبرد و به نتیجه رساندن مذاکرات وین تاکید نمود.

از سوی دیگر، امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل، در نشست دوره ای و عادی شورای امنیت درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام گفت: «امروز همان‌طور که انتظار می‌رفت، اعضای شورا بار دیگر حمایت خود را از احیای برجام ابراز کردند و اجرای کامل آن به عنوان تنها اقدام عملی خواستار شدند. بدیهی است که برجام تنها با پرداختن به ریشه‌های اصلی وضعیت فعلی آن، یعنی خروج آمریکا از توافق در تاریخ ۸ می ۲۰۱۸، قابل بازگشت و احیاء است.» این دیپلمات ایرانی تصریح کرد: «فشار، ارعاب و رویارویی راه حل نیست و به جایی نمی‌رسد. اگر آمریکا واقعاً خواهان احیای برجام است، باید تنها بر دیپلماسی تکیه کند. ایران به نوبه خود بر تعهد خود به گفت‌وگو و دیپلماسی تاکید می‌کند.»

او ادامه داد: «ما آماده‌ایم مذاکرات وین را از سر بگیریم، برای دست‌یابی به یک راه‌حل قابل قبول همکاری کنیم و حتی نشست وزیران را در اسرع وقت ترتیب دهیم تا احیای برجام را اعلام کنیم. اما این امر در صورتی قابل دست‌یابی است که آمریکا متحده اراده سیاسی واقعی نشان دهد و آماده کار در جهت راه حل رضایت‌بخش باشد و موافقت کند که به طور کامل به تعهدات خود عمل کند.» سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل تاکید کرد: «آمریکا اکنون توپ را در زمین خود دارد. باید نشان دهد که صادق، قابل اعتماد و قادر به اجرای وعده هایش است. اکنون وقت اقدام است.»

با این وجود، سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان گفت که در حال حاضر هیچ برنامه‌ریزی برای برگزاری مذاکرات احیای برجام انجام نگرفته است. به گزارش خبرگزاری آناتولی، فرانسیسکا اوبرمایر معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان در گفت‌وگو با خبرنگاران، خواستار اراده سیاسی ایران برای حل مسائل باقی مانده با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد. او گفت: «ایران باید پاسخ‌های فنی قابل قبولی بدهد که به اراده سیاسی نیاز دارد. اکنون زمان آن فرا رسیده است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران به گفت‌وگوهای خود در مورد این مسائل ادامه دهند.» اوبرمایر در ادامه تاکید کرد که نمی‌تواند پیش‌بینی کند، این گفت‌گوها نتیجه‌ای در بر داشته باشد. این دیپلمات آلمانی همچنین گفت که در حال حاضر هیچ برنامه‌ریزی برای برگزاری مذاکرات ایران، آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان برای احیای برجام صورت نگرفته است. فرانسیسکا اوبرمایر خاطر نشان کرد که در حال حاضر، هیچ نقطه شروعی برای از سرگیری چنین مذاکراتی وجود ندارد.

در همین حال، معاون نماینده آمریکا در سازمان ملل نیز در بیانیه‌ای در جلسه شورای امنیت ادعاهایی را درباره عملکرد ایران در زمینه احیای برجام، روابط ایران و روسیه و برنامه هسته‌ای ایران مطرح کرد. به گزارش وبگاه نمایندگی آمریکا در سازمان ملل، رابرت وود، معاون نماینده آمریکا در سازمان ملل در جلسه اخیر شورای امنیت درباره ایران، در بیانیه‌ای مدعی شد: «ما در زمانی گرد هم آمده‌ایم که اقدامات تحریک‌آمیز ایران برای ارتقای ظرفیت برنامه هسته‌ای‌اش رو به افزایش است. نگرانی‌های جامعه بین‌المللی شدت می‌یابد.» وود در این بیانیه مطرح کرد: «آمریکا کاملا نسبت به حل‌وفصل این نگرانی‌ها از طریق دیپلماسی متعهد است. ما چند ماه مشغول مذاکراتی جدی بودیم که هدف آن بازگشت دوجانبه به اجرای کامل برجام بود. با این وجود، عملکرد و مواضع خود ایران مسئول جلوگیری از رقم خوردن این نتیجه بوده است.»

او با ادعای این که درخواست‌های تازه ایران باعث شد توافقی در این زمینه انجام نشود، گفت: «ما به وضوح گفته‌ایم که در دیپلماسی باز است. متاسفانه، اقدامات ایران نشان می‌دهد که این اولویت آن‌ها نیست. رفتار ایران از ماه سپتامبر، به ویژه عدم همکاری مکرر و طولانی آن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و توسعه برنامه هسته‌ای‌اش بدون وجود هیچ گونه هدف مشروع غیرنظامی، شک و تردید ما را نسبت به آمادگی و توان ایران برای رسیدن به یک توافق افزایش داده و گویای این است که چرا از آن‌ موقع به بعد، مذاکرات فعالی انجام نشد.»
از سوی دیگر، تروئیکای اروپایی نیز پس از جلسه اخیر شورای امنیت درباره ایران،‌ در بیانیه‌ای مشترک ادعاهایی را درباره برنامه هسته‌ای و موشکی ایران و نقش منطقه‌ای آن پرداخته و نسبت به آن‌چه انجام دادن فعالیت‌های تنش‌زا در این زمینه‌ها عنوان کرده‌اند به ایران هشدار دادند. به گزارش وبگاه وزارت امور خارجه انگلیس، تروئیکای اروپا که شامل کشورهای فرانسه، انگلیس و آلمان هستند، پس از جلسه شورای امنیت درباره ایران، در بیانیه‌ای مشترک گفت: «ایران به مدت سه سال و نیم است که در حال نقض تعهداتش ذیل برجام بوده و به توسعه برنامه هسته‌ای‌اش ادامه می‌دهد، در حالی که به طور چشمگیری در حال کاهش تعهداتش در زمینه ایجاد شفافیت است. ایران هیچ توجیه غیرنظامی موثقی برای این اقدامات ندارد که در بر دارنده خطرات قابل توجهی در زمینه اشاعه تسلیحات اتمی هستند. برنامه هسته‌ای ایران هیچ گاه به اندازه امروز پیشرفته نبوده است.»

در ادامه این بیانیه آمده است: «ایران در ماه نوامبر اعلام کرد که توانمندی‌های تولید اورانیوم غنی‌شده‌اش را در فردو و نطنز به میزانی بسیار بیشتر از محدودیت‌های برجام افزایش می‌دهد. این فعالیت‌های به طور بازگشت‌ناپذیری بر دانش هسته‌ای ایران می‌افزاید. همچنین مدت زمانی را که ایران برای انباشت مواد شکافت‌پذیر کافی برای تولید چندین سلاح هسته‌ای نیاز دارد، در صورتی که بخواهد این کار را بکند، کاهش می‌دهد.» تروئیکای اروپا با اشاره به سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران گفت: «ایران به تولید اورانیوم با خلوص پایین و بالا در سطوح بی‌سابقه‌ای ادامه داده و تا ۶۰ درصد غنی‌سازی انجام می‌دهد. این به ویژه به دلیل آن که ایران توان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برای نظارت و راستی‌آزمایی درباره بخش مهمی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران به تعلیق درآورده، نگران‌کننده است و اطمینان‌یابی از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را برای آژانس سخت‌تر می‌کند.»

در این بیانیه ادعا شده است: «تنش‌زایی‌های مداوم ایران تاثیری جدی بر امنیت بین‌المللی و مقررات عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای دارد. ایران توافقی را که توسط هماهنگ‌کننده برجام در ماه مارس و اوت برای بازگشت به پایبندی کامل به تعهدات برجامی‌اش ارائه شد را با درخواست‌های غیرقابل قبول وفراتر از چارچوب برجام رد کرد.» این سه کشور اروپایی همچنین در بیانیه مشترکشان گفتند: «برجام و اجرای توافق‌های پادمانی آژانس دو موضوع جدا از هم‌ هستند. ایران تعهدات قانونی الزام‌آور بین‌المللی دارد تا پاسخگوی سوالات، درباره تمامی مواد هسته‌ای باشد و با آژانس همکاری کند.» 

به هر روی، این اظهارات در حالی بیان شده است که یک هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ریاست ماسیمو آپارو، معاون پادمانی رافائل گروسی مدیرکل آژانس اتمی روز دوشنبه برای ادامه رایزنی‌ها با مقامات جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر کرده بود. ماسیمو آپارو در طول این سفر یک روزه علاوه بر مذاکرات با هیات ایرانی مرکب از معاون بین‌الملل، حقوقی و مجلس وزارت امور خارجه و مدیر کل خلع سلاح و امنیت بین‌الملل وزارت امور خارجه دیدار و گفت‌وگو کرد. معاون پادمانی مدیرکل آژانس اتمی و هیات همراه او همچنین با محمد اسلامی، معاون رییس جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی ایران نیز دیدار و ملاقات کردند.
در جریان این مذاکرات طرفین علاوه بر موضوعات پادمانی؛ در زمینه همکاری‌ها و برنامه‌های مشترک آتی به گفت‌وگو و تبادل نظر پرداختند.