
خوشبینی تازه در مسیر برجام
محسن رفیق: نمایندگان آژانس بینالمللی انرژی اتمی، پس از حضوری کوتاه در ایران، روز کشور به وین بازگشتند. این در شرایطی است که مسولان سیاسی کشور، از همین حضور کوتاه نیز با خوشبینی یاد کرده و آن را زمینهای برای دسترسی احتمالی به توافقی قابل دسترس در مورد مناقشات هستهای دانستهاند. با این حال، مقامهای غربی همچنان ساز مخالف مینوازند و بر خروج گفتگوهای هستهای از دستور کار فعلی خود، اصرار گذشته پس از دیدار با مقامات میورزند، هر چند که برخی از آنها مانند جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنان بر این باور است که هیچ گزینهای بهتر از برجام به منظور اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هستهای وجود ندارد.
در همین حال، روز گذشته هیات آژانس بینالمللی انرژی اتمی که به ریاست ماسیمو آپارو، معاون پادمانی رافائل گروسی مدیرکل آژانس، به تهران سفر کرده بود بعد از سفر یکروزه، تهران را به مقصد وین ترک کرد. به گزارش ایسنا به نقل از پایگاه اطلاعرسانی سازمان انرژی اتمی ایران، ماسیمو آپارو، معاون پادمانی مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در طول این سفر علاوه بر مذاکرات با هیات ایرانی مرکب از معاون بینالملل، حقوقی و مجلس وزارت امور خارجه و مدیر کل خلع سلاح و امنیت بینالملل وزارت امور خارجه دیدار و گفتوگو کرد. ماسیمو آپارو و هیات همراه همچنین با محمد اسلامی، معاون رییس جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی ایران نیز دیدار و ملاقات کردند. در جریان این مذاکرات طرفین علاوه بر موضوعات پادمانی؛ در زمینه همکاریها و برنامههای مشترک آتی به گفتوگو و تبادل نظر پرداختند.
این در شرایطی است که روز گذشته سید کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، در سومین مجمع گفتوگوی تهران با اشاره به توانمندیهای هستهای ایران، گفت: « با مقاومت ایران و همت دانشمندان ایرانی در حال حاضر ما ۱۹ هزار سانتریفیوژ در چرخش داریم و بر اساس همین توانمندیهای کشور و دانش هستهای و پیشرفتها است که غربیها ناچار شدهاند که با ایران مذاکره کنند و بر اساس ادعای خود موضوع هستهای ایران را حل کنند.» او ادامه داد: « ایران آمادگی دارد که به تعهدات هستهای خود بازگردد در صورتیکه طرفهای مقابل نیز به تعهداتشان عمل کنند. در ارتباط با مذاکرات اخیر نیز مسئله پادمانی و ادعاهای مطرح شده از سوی آژانس باقی مانده است که البته مطالب مطرح شده مطالب قدیمی است و امیدواریم که سفر اخیر کارشناسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تهران باعث شود که قضیه حل شود.»
سید کمال خرازی همچنین اظهار کرد: «ما امروز در حوزه دانش هستهای از توانایی بالایی برخوردار هستیم. در صدد تولید بمب هستهای نیستیم، توانایی داریم ولی قصد تولید بمب نداریم و ما بارها بر این موضوع تاکید کردهایم که ما از نظر اعتقادی تولید بمب را حرام میدانیم و از نظر راهبردی نیز بر این موضوع تاکید داریم که تولید بمب راهگشا نیست، چرا که اگر ایران به سمت تولید سلاح هستهای برود طبیعتا کشورهای دیگر در منطقه نیز در یک مسابقه تسلیحاتی قرار میگیرند و میخواهند سلاح هستهای تولید کنند. ما سالها و دههها است که تاکید میکنیم که خواهان منطقهای عاری از سلاح هستهای هستیم و به همین دلیل میگوییم که باید سلاحهای هستهای اسرائیل در منطقه نابود شود و این رژیم به پادمان بپیوندد.»
در همین حال، خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی نوشت: « اگرچه آمریکا و متحدان اروپاییاش معتقدند که اکنون زمان خوبی برای احیای برجام نیست اما حتی اگر در مقطعی برجام از بین برود، این بدان معنا نیست که دیپلماسی در همان زمان دفن خواهد شد. آمریکا نزدیک به دو سال برای حصول توافق بر سر احیای برنامه جامع اقدام مشترک تلاش کرد و شکست خورد، با این حال واشنگتن و متحدان اروپاییاش از بستن پنجره دیپلماسی سر باز میزنند.»
این خبرگزاری ادامه داد: «دلایل آنها نشان دهنده خطرناک بودن رویکردهای جایگزین آن همچون پیامدهای غیر قابل پیشبینی گزینه نظامی علیه ایران است و بهعلاوه آنها کماکان بر این باورند که هنوز فرصت برای کنترل برنامه هستهای ایران وجود دارد، حتی اگر ظرفیت غنیسازی خود را وسعت داده باشد.» رویترز در ادامه تاکید کرد که اما موانع برای احیای توافق هستهای ۲۰۱۵ در سال جاری حتی بیشتر شده است. این خبرگزاری با تکرار ادعاها مبنی بر ارسال پهپادهای ساخت ایران برای استفاده روسیه در حملات علیه اوکراین و سرکوب ناآرامیها در ایران نوشت: «این موارد علاوه بر تسریع برنامه هستهای تهران، دلایلی هستند که هزینه سیاسی کاهش تحریمهای ایران را افزایش میدهند.»
خبرگزاری رویترز تصریح کرد: «یک دیپلمات غربی نیز گفت که تا زمانی که ایران از خط قرمز، یعنی غنیسازی اورانیوم در سطح ۹۰ درصد عبور نکند مسیر دیپلماسی همچنان باز خواهد ماند اما اگر چنین اتفاقی رخ دهد، مساله در اروپا و ایالات متحده کاملا تغییر خواهد کرد.» رویترز با اشاره به افزایش تحریمهای آمریکا و اروپا علیه ایران در طول ماههای گذشته به بهانه آنچه سرکوب اعتراضات در کشور عنوان شده است به نقل از یک مقام ارشد دولت آمریکا که خواست نامش فاش نشود، نوشت: «اگرچه مذاکرات متوقف شده است، انریکه مورا هماهنگ کننده مذاکرات هستهای هنوز با تمامی طرفها در تماس است.»
این خبرگزاری اضافه کرد: «حتی اگر برجام بر هم بخورد به نظر میآید که دیپلماسی با ایران همچنان زنده بماند چراکه به عقیده چندین دیپلمات غربی هیچگونه احتمال بررسی گزینه نظامی علیه ایران در آینده نزدیک وجود ندارد. آنها همچنین بر این باورند که هر گونه اقدام نظامی علیه ایران به سادگی میتواند انگیزه ایران برای دستیابی به سلاح هستهای را ایجاد کند و ریسک تلافی از سوی ایران را به وجود بیاورد.»
در همین حال، رابرت آینهورن کارشناس عدم اشاعه هستهای و عضو اندیشکده بروکینگز نیز در اظهاراتی به رویترز گفت: «هر روز شما کارشناسان بیشتری را میبینید که میگویند اکنون بدترین زمان برای احیای توافق هستهای است و باید فشارها علیه جمهوری اسلامی را افزایش داد.» او ادامه داد: «حتی طرفداران سرسخت برجام نیز که قلبشان میگوید باید هزینه سیاسی احیای این توافق را پرداخت، عقلشان میگوید که چنین کاری بسیار دشوار خواهد بود.»
رویترز در بخش پایانی گزارش خود نوشت: «حتی اگر توافق هسته ای 2015 نتواند احیا شود، به گفته یک مقام ارشد دولت بایدن راهحلهای دیپلماتیک دیگری ممکن است امکانپذیر باشد. اینکه، چه زمانی و چگونه میتوان برجام را احیا کرد، یک سوال دشوار است. اما حتی اگر در مقطعی، برجام از بین برود، این بدان معنا نیست که دیپلماسی در همان زمان دفن خواهد شد.» یک دیپلمات غربی نیز در این باره به رویترز گفت: «من فکر نمیکنم که کسی گزینه نظامی را در آینده نزدیک در نظر داشته باشد و حتی برای اسرائیل هم عملا غیر ممکن است بدون حمایت غرب به ایران حمله کند.»