معمای لاینحل آلودگی هوا!

الهام روحانی: سازمان هواشناسی کشور نسبت به آلودگی هوا و افزایش غلظت آلاینده‌های جوی در چهار کلانشهر هشدار زرد داد و از پایداری جو، آلودگی هوا، سکون هوا و افزایش غلظت آلاینده‌های جوی خبر داد. این وضعیت هوا از بعدازظهر روز گذشته در تهران، کرج و اراک آغاز و تا قبل از ظهر چهارشنبه در تهران، کرج، اراک و اصفهان ادامه خواهد داشت. این سازمان پیش بینی کرد که کاهش کیفیت هوا در حد ناسالم برای گروه‌های حساس و در صورت عدم مهار منابع آلاینده (ثابت و متحرک) در مناطق پرتردد، هوا در وضعیت ناسالم برای تمام گروه‌ها قرار خواهد گرفت. در این ارتباط داریوش گل علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره علت حل نشدن مسئله آلودگی هوا و تداوم آن در دهه‌های اخیر می‌گوید: اعتبارات موردنیاز جهت اجرای راهکارهای لازم برای مبارزه با آلودگی هوا تخصیص داده نشده و برنامه جامعی با پیش‌بینی بودجه موردنیاز برای مقابله با این پدیده هم اجرانشده است به همین دلیل برنامه‌ها اغلب به صورت قانون، آیین‌نامه یا بخشنامه رسمی تدوین‌شده و به‌نوعی توصیه‌نامه تبدیل‌شده و تأثیری در کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها نداشته است. در ادامه گزیده‌ای از نظرات وی را می‌خوانید.

تکالیف قانون هوای پاک به درستی اجرانشده

گل علیزاده با تأکید بر این‌که اغلب تکالیف اصلی قانون هوای پاک (مصوب سال ۹۶ مجلس شورای اسلامی) به درستی اجرایی نشده است، گفت: تکالیف قانون هوای پاک که می‌تواند باعث کاهش میزان آلایندگی هوای کلان‌شهرها شود، معلوم است و منابع آن نیز از گذشته مشخص‌شده است؛ ازجمله این تکالیف می‌توان به توزیع سوخت استاندارد در سراسر کشور، از رده خارج کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، توسعه و به‌روزرسانی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی از طریق گسترش نیروگاه‌های تجدید پذیر و مواردی از این دست اشاره کرد که در سال‌های گذشته، اقدامات انجام‌شده برای اجرای آن‌ها کافی نبوده است.

اهمیت تعویض کاتالیست خودروها

وی افزود: به‌طور مثال، در فرآیند شماره‌گذاری خودروهای تولید داخل یا خودروهای وارداتی، شرکت‌های بازرسی مربوطه، نظارت مناسبی روی رعایت استانداردهای آلایندگی تعیین‌شده توسط سازمان محیط‌زیست دارند، اما کارایی کاتالیست، کنیستر و سایر قطعات مربوط به آلایندگی بسیاری از این خودروها، مدتی بعد از تردد آن‌ها در سطح شهر یا جاده از دست می‌رود و چون رانندگان، این قطعات را به‌موقع تعویض نمی‌کنند، عملاً خور دوهای در حال تردد، استاندارد آلایندگی خود را مدتی بعد از شماره‌گذاری از دست می‌دهند.

تردد خودروهای دیزلی آلاینده در شهرها

وی در ادامه تأکید کرد: علاوه بر خودروهای بنزینی، بخش مهمی از آلودگی هوای کلان‌شهرها ناشی از تردد خودروهای دیزلی آلاینده است که نقش زیادی را در انتشار ذرات معلق آلاینده کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون به عنوان مهم‌ترین شاخص آلودگی هوادارند و اساساً وقتی پالایه‌های جاذب دوده خودروهای دیزلی به‌موقع تعویض نمی‌شود، آلایندگی این خودروها تشدید می‌شود.

فرسودگی و کمبود ناوگان حمل‌ونقل عمومی

گل علیزاده بابیان این‌که ناکارآمد بودن دستگاه حمل‌ونقل عمومی کشور باعث تشدید آلودگی هوا در کلان‌شهرها شده است، عنوان کرد: متأسفانه همین حالا بیش از ۶۰ درصد ناوگان حمل‌ونقل عمومی بار و مسافر در ایران فرسوده است و این فرسودگی را به‌طور ویژه می‌توان در اتوبوس‌های فرسوده ناوگان اتوبوس‌رانی درون‌شهری تهران و دیگر کلان‌شهرها مشاهده کرد. همچنین ما در دستگاه حمل‌ونقل عمومی شهرهای بزرگ با کمبود شدیدی مواجه هستیم و این مسئله باعث می‌شود که شهروندان ناچار باشند بیشتر از خودروهای شخصی استفاده کنند و این مسئله به افزایش ترافیک و تشدید آلودگی هوا در کلان‌شهرها دامن می‌زند.

۹۴ درصد تولید انرژی در ایران از سوخت‌های فسیلی

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست با تأکید بر اینکه شدت مصرف انرژی در ایران بیشتر از استانداردهای جهانی است، گفت: متأسفانه ۹۴ درصد پایه تولید انرژی در کشورمان، احتراق سوخت‌های فسیلی است و این مسئله باعث می‌شود که اثرات تجمعی ناشی از مصرف بالای این سوخت‌ها به افزایش آلودگی هوا در کلان‌شهرها دامن بزند؛ به نحوی که حتی اگر تمام خودروهای تولیدی و سوخت توزیع‌شده در کشور استاندارد باشند، بازهم شدت بالای مصرف سوخت‌های فسیلی به خصوص در شرایط وارونگی دما باعث انباشت آلاینده‌ها بیش از ظرفیت تهویه هوای شهرهای بزرگ می‌شود و این اتفاق، قرار گرفتن شاخص آلایندگی هوا در شرایط ناسالم را به همراه دارد.

وسایل نقلیه فرسوده

این مقام مسئول ادامه داد: در حال حاضر ۶.۵ میلیون خودرو از ۲۵ میلیون دستگاه خورد وی سواری شماره‌گذاری‌ شده و همچنین ۱۰ میلیون موتورسیکلت از ۱۲ میلیون دستگاه موتورسیکلت شماره‌گذاری‌شده در کشورمان فرسوده هستند. این در حالی است که طبق قانون، ما هر سال باید ۲۰ درصد خودروهای فرسوده را از رده خارج می‌کردیم، اما در سال ۱۴۰۰ تنها ۲۹ هزار خودروی فرسوده در ایران اسقاط شدند و این آمار نشان می‌دهد که سرعت از رده خارج کردن وسایل نقلیه فرسوده در کشورمان بسیار پایین است. وی در ادامه تأکید کرد: یکی از دلایل سرعت پایین فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده در کشورمان، افزایش نرخ خودرو در سال‌های اخیر و پایین بودن مبلغ تسهیلات اسقاط خودرو است و بخش دیگری از این مسئله نیز در جلوگیری از واردات خودرو در چند سال گذشته ریشه دارد؛ زیرا ما درگذشته تصویب کرده بودیم که به ازای هر خورد روی وارداتی باید بسته به حجم موتور، دو یا سه خودرو اسقاط شود، اما متأسفانه متوقف کردن واردات خودرو عملاً باعث از کار افتادن این مصوبه شد و آمار اسقاط خودروی فرسوده در کشور را به‌شدت پایین آورد.

میزان اعتبار لازم

گل علیزاده در پاسخ به سؤال دیگر ایلنا درباره میزان اعتبارات موردنیاز برای رفع معضل آلودگی هوا در کشورمان توضیح داد: برآوردی که ما بر اساس تکالیف تعیین‌شده برای دستگاه‌های مختلف در قانون هوای پاک انجام داده‌ایم، نشان می‌دهد که نهادهای کشور در سال ۱۴۰۲ برای عمل به این تکالیف، در مجموع به بیش از صد هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارند. البته علاوه بر این بودجه، باید ۳ میلیارد دلار دیگر نیز برای توسعه پالایشگاه‌ها جهت تولید سوخت دارای استانداردهای جهانی یورو ۴ و یورو ۵ اختصاص یابد و مجموع این دو رقم، تخمین نیاز مالی کشور به مبارزه با آلودگی هوا صرفاً در یک سال را نشان می‌دهد.

خسارت آلودگی هوا در سال ۱۴۰۰؛ حداقل ۱۱.۳ میلیارد دلار

گل‌ علیزاده در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره خسارت‌های مالی ناشی از تداوم آلودگی هوا در کشور توضیح داد: وزارت بهداشت بر اساس قانون هوای پاک مکلف است که هر سال خسارت بهداشتی ناشی از آلودگی هوا را برآورد کند. این وزارتخانه در همین راستا، در سال ۱۴۰۰ مطالعه‌ای را در ۲۷ شهر اصلی دارای آلودگی هوا در کشور با جمعیت در مجموع حدود ۳۵ میلیون نفر انجام داد. بر اساس این مطالعه، تعداد مرگ‌ومیر ثبت‌شده منتسب به آلودگی هوا در این ۲۷ شهر در سال گذشته، بالای بیست هزار نفر بود که از نظر وزارت بهداشت، خسارت معادل این آمار مرگ‌ومیر بر کشور، ۱۱.۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود. البته در این مطالعه صرفاً مرگ‌های مربوط به ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون بررسی‌شده بود و اگر آلاینده‌های گازی و ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون (گرد و غبار) نیز در نظر گرفته شود، قطعاً میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا بیشتر از رقم اعلام‌شده توسط وزارت بهداشت خواهد بود.

وی تصریح کرد: ما هر طور که حساب کنیم، متوجه خواهیم شد که بودجه لازم برای مقابله با آلودگی هوا از میزان خسارات اقتصادی و اجتماعی ناشی از تداوم این پدیده در کشورمان کمتر است و بنابراین حتماً سرمایه‌گذاری و تخصیص اعتبارات موردنیاز برای رفع معضل آلودگی هوا، از نظر مالی کاملاً به‌صرفه خواهد بود. همچنین باید توجه داشت که حل معضل آلودگی هوا، فقط به اعتبارات بالا نیاز ندارد، بلکه با تغییر برخی رویکردهای مدیریتی و اجرایی، به کاهش میزان انتشار آلاینده در کلان‌شهرها کمک کنیم.