چند قدم تا صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران | مرگ برجام نزدیک‌تر شد!

روز نو :به نظر می‌رسد با بالا گرفتن گستره و دامنه موضوعات مورد اختلاف بین ایران و طرف‌های مذاکره‌کننده، صدور قطعنامه شورای حکام و واکنش احتمالی تهرانی بدان، گام دیگری در مسیر مرگ برجام خواهد بود. این که آیا طرفین توافق آمادگی چنین مسئله‌ای را در مرحله کنونی خواهند داشت یا خیر، بستگی به نحوه واکنش آنها به مسائل در کوتاه‌مدت دارد.

نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در شرایطی از روز گذشته آغاز شد که بررسی صدور قطعنامه علیه جمهوری اسلامی ایران از مهم ترین محورهای این نشست به شمار می رود.

آماده صدور قطعنامه جدید

از اواخر هفته گذشته، رسانه های غربی اعلام کردند که تروئیکای اروپایی و ایالات متحده متن قطعنامه ای را تهیه و در اختیار اعضای شورای حکام قرار داده اند که در آن از نحوه همکاری تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی انتقاد شده است.

در این قطعنامه از ایران خواسته شده تا در موضوع تحقیقات آژانس پیرامون ذرات اورانیوم غنی شده کشف شده [ادعایی] در سه سایت اعلام نشده توضیحات قانع کننده ای دهد.

این در حالی است که پیش از این تهران اعلام کرده که در این زمینه همکاری کاملی با آژانس داشته و پاسخ های خود را در اختیار این نهاد گذاشته است.

در طی نشست فصلی ماه ژوئن شورای حکام نیز قطعنامه مشابهی به بهانه ادعای عدم همکاری ایران با نهاد ناظر هسته ای درباره ذرات اورانیوم در سه سایت ناشناس -علی رغم دو رای منفی روسیه و چین- به تصویب رسید. در همان برهه زمانی، این مسئله با واکنش تند مقام های ایران روبرو شد و تهران تصویب قطعنامه را اقدامی سیاسی خواند و در واکنش بدان دوربین های نظارتی و سایر تجیهزات آژانس مستقر در سایت های خود را از دسترس خارج و خاموش کرد.

تردید در موثر بودن قطعنامه

روز گذشته و در آستانه آغاز نشست فصلی شورای حکام، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس در جریان یک نشست مطبوعاتی مشترک با آنالنا بائربوک، وزیر امور خارجه آلمان در برلین گفت: «ما به‌عنوان یک جامعه بین‌المللی، سؤالات باز داریم که باید به آنها پاسخ داده شود».

گروسی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: « چندین ماه درگیر هستیم و دنبال مکانیسم هایی هستیم که مسائل را حل کنیم؛ تا الان موفق نبوده ایم. اگه قطعنامه‌ای هم نباشد من از ایران خواهش می کنم که با ما همکاری بکنند. من نمی توانم بگویم غنی سازی ۶۰ درصدی اورانیوم در ایران خارج از کنترل است. این میزان از غنی‌سازی اورانیوم در ایران خیلی بالاست؛ بارها این را گفته‌ام. ایران می تواند غنی سازی اورانیوم را انجام بدهد غیرقانونی نیست اما قاعده این است که باید با همکاری آژانس این کار را انجام بدهد. کماکان دسترسی آژانس به دوربین های ایران قطع است».

گروسی در مورد شایعات پیرامون قطعنامه علیه ایران گفت: «اگر قطعنامه‌ای که در شورای حکام آژانس اتمی درباره ایران در حال بررسی است، در کار نبود باز هم از آنها (ایران) می‌خواستم با من همکاری کنند. بنابراین اینکه یک قطعنامه می‌تواند چه اثراتی داشته باشد موضوعی است که محل حدس و گمان است».

در همین حال، وزیر امور خارجه آلمان ادعا کرد ایران «تقریباً تمام الزامات برجام را طی سال‌ها به‌طور سیستماتیک نقض کرده است». بائربوک همچنین ایران را به دلیل «عدم پایبندی به سایر تعهدات در قبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» مورد انتقاد قرار داد. وی افزود: «برنامه هسته‌ای ایران باید به شیوه‌ای قابل اعتماد و نظارت کامل بر اساس توافق‌های قانونی و همچنین سایر توافقات انجام شود».

مدیر کل آژانس در شرایطی چنین اظهاراتی را ارائه کرد که ساعاتی پیش از آن، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در حاشیه نشست هیات دولت نسبت به صدور قطعنامه هشدار داد. محمد اسلامی، در واکنش به اقدام اخیر برخی از اعضای شورای حکام گفت: «آنها که متن پیش نویس قطعنامه را آماده کرده و اسنادی را بدان ضمیمه کردند، به خوبی می دانند صحت ندارد و جمهوری اسلامی حقیقت آن را رد کرده است». رئیس سازمان انرژی اتمی با رد سفر آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت: «فعلا سفری از آژانس در دستور کار نیست؛ موضوع حائز اهمیت این است که وزارت خارجه بحث تداوم مذاکرات را پیگیری کند و این کار به اشکال گوناگون در دست اقدام است».

روز اول پر چالش نشست شورای حکام

با این همه و با پایان روز اول نشست شورای حکام آژانس، تروئیکای اروپایی بیانیه ای را منتشر کرد که در آن ادعا می شد خواسته‌های فرابرجامی ایران مانع رسیدن به پایان مذاکرات در سپتامبر گذشته شد. بیانیه ادعا می کرد تروئیکا به همراه شرکا، تمام تلاش خود را برای مذاکره در مورد بازگشت به برنامه هسته ای ایران انجام داده است.

در بخش دیگری از بیانیه تروئیکا به تدابیر جبرانی ایران در برجام که در مقابل بی‌عملی طرف‌های مشارکت کننده در این توافق صورت گرفت اشاره شده و آمده است: امروز، کل ذخایر اورانیوم غنی شده ایران ۱۸ برابر از محدودیت های تعریف شده در برجام فراتر رفته و شامل مقادیر بسیار نگران کننده اورانیوم غنی شده تا ۵، ۲۰ و ۶۰ درصد است.

از زمان آخرین گزارش مدیرکل در سپتامبر سال جاری، ایران ذخایر اورانیوم غنی شده با خلوص ۲۰ درصد را تا ۱۶ درصد و ذخایر اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد را تا ۱۲ درصد افزایش داده است. سه کشور اروپایی ادعا کردند: اگر ایران تصمیم نگیرد که بصورت کامل به تعهدات برجامی بازگردد این وضعیت در آینده‌ نزدیک بدتر خواهد شد. از این رو ما به رایزنی‌ها در کنار شرکای بین‌المللی درباره بهترین روش برای مقابله با تشدید بی‌وقفه و خطرناک هسته‌ای ایران ادامه خواهیم داد.

به طور جداگانه، نماینده آمریکا در جلسه شورای حکام هم ادعا کرد ایران به توسعه برنامه هسته‌ایش ورای محدودیت‌های برجامی از طریق راه‌اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته و انباشت اورانیوم با غنای بالا ادامه می‌دهد. به ادعای او ایران در ماه سپتامبر امید جمعی را مبنی بر اینکه بازگشت به برجام قریب‌الوقوع است با طرح درخواست‌هایی که می‌دانست غیرممکن است از بین برد.

این درخواست‌ها وظایف آژانس اتمی درباره تعهدات پادمانی ایران را سیاسی می‌کرد و از آن‌ها می‌خواست که تعهداتشان را اجرا نکنند. شرایط از ماه سپتامبر تنها پیچیده‌تر شده است. ایران باید به تحریک‌های هسته‌ای و برداشتن گام‌هایی که خطر اشاعه هسته‌ای زیادی دارند، پایان دهد.

گام دیگری در جهت مرگ برجام؟

اکنون، به نظر می رسد علی رغم آن که در نشست فصلی پیشین شورای حکام آژانس در ماه سپتامبر دولتهای غربی از صدور قطعنامه علیه تهران پرهیز کرده و به انتشار بیانیه اکتفا کرده اند، در شرایط کنونی به نظر می رسد صدور قطعنامه قطعی باشد. علی رغم خوش بینی ها به احیای برجام تا اوایل ماه سپتامبر، از آن زمان مذاکرات احیای برجام به طور رسمی متوقف شده است.

اگر چه عدم توافق بر سر دسته ای مسائل مورد اختلاف باقی مانده و در پیش بودن انتخابات میان دوره ای در ایالات متحده از مهمترین دلایل توقف مذاکرات برشمرده می شد، اما در طول این مدت بروز اعتراضات در ایران و واکنش دولتهای غربی نسبت به این مسئله باعث بالا رفتن تنش ها میان دو طرف شده است.

از سوی دیگر اتهام مداخله ایران در جنگ اوکراین -مسئله ای که اکیدا و بارها توسط مقامات تهران رد شد- بر دامنه اختلافات میان ایران و غرب افزوده است، به گونه ای که برخی حتی خواهان فعال ساز مکانیسم ماشه (اسنپ بک) شده اند که عملا به معنای مرگ برجام است.

در این شرایط است که مقامات آمریکایی اذعان داشته اند که به واسطه درگیری در این دو مسئله، عملا تمرکزی روی توافق هسته ای با ایران ندارند.

حمله پهپادی به یک کشتی اسرائیلی در نزدیکی سواحل عمان، پس از ماهها فروکش کردن نسبی تنش ها در منطقه و آب های خلیج فارس و دریای عمان، و واکنش ایالات متحده به این مسئله و متهم کردن ایران به مداخله در آن بر آتش اختلافات می دمد.

بدین ترتیب، به نظر می رسد با بالا گرفتن گستره و دامنه موضوعات مورد اختلاف، صدور قطعنامه شورای حکام و واکنش احتمالی تهرانی بدان گام دیگری در مسیر مرگ برجام خواهد بود. این که آیا طرفین توافق آمادگی چنین مسئله ای را در مرحله کنونی خواهند داشت یا خیر، بستگی به نحوه واکنش آنها به مسائل در کوتاه مدت دارد.