روزنو :بحث و روایت درباره مرحوم آیت‌الله حسینعلی منتظری موضوعی است که به نظر می‌رسد همچنان در بین فعالان سیاسی زنده است. سال‌هاست که مخالفان مرحوم منتظری تلاش می‌کنند به اشکال مختلف روایت خودشان را از فعالیت‌های سیاسی و زندگی او تبلیغ کنند. در مقابل هم مدافعان او مسیر متضادی را در پیش گرفته‌اند و سعی دارند که در پاسخ به این روایت‌ها برآیند. سال 96 مستندی با عنوان «قائم‌مقام» در جشنواره سینما حقیقت رونمایی شد که به زندگی سیاسی آن مرجع تقلید اختصاص داشت. این مستند که از منابع دست‌اول استفاده کرده بود و به خاطر مصاحبه با شخصیت‌های مهم سیاسی موردتوجه بسیاری قرار گرفت اما با واکنش‌های منفی زیادی هم روبه‌رو شد. در همان زمان پخش این مستند با واکنش‌های منفی زیادی روبه‌رو شد. بسیاری روایت این مستند را یک‌جانبه و تنها در جهت تخریب منتظری توصیف کردند.حالا بعد از گذشت چند سال دوباره زندگی آیت‌الله منتظری دست‌مایه یک مستند جدیدی با عنوان «حسنیعلی 2» شده است.

مستندی که این بار روایتی متفاوت از او دارد. روایت متفاوت این مستند باعث شده که حالا سازندگان و مدافعان مستند «قائم‌مقام» معترض شوند. آنان در حرکتی هماهنگ «حسینعلی 2» را مورد نقد قرار داده‌اند و آن را ازنظر محتوایی و شکلی کاری ضعیف توصیف کرده‌اند.

علی صدری‌نیا، کارگردان مستند «قائم‌مقام» که در صفحه‌ی اینستاگرامش نوشته: «جریان نزدیک به آیت‌الله منتظری سال‌هاست در تلاش‌اند تا بتوانند روایتی را در برابر واقعیت‌های تاریخی رخ‌داده بسازند؛ و طبیعتاً ساخت چنین کاری آن‌هم در برابر روایت‌های متقن و روشن تاریخی کار ساده‌ای نیست. به همین خاطر هم روایتی که ساخته‌اند دچار مشکلات زیادی است؛ یعنی اولاً برخلاف مستند قائم‌مقام که از احمد منتظری و عمادالدین باقی تا مرحوم ری‌شهری در آن حضور داشتند، این مستند کاملاً یک‌طرفه سراغ افرادی برای روایت اتفاقات رفته است؛ و همه افراد مصاحبه‌شونده از شاگردان و علاقه‌مندان به آیت‌الله منتظری هستند و تفاوتشان صرفاً در میزان کم‌وزیاد بودن علاقه‌مندی‌شان به آیت‌الله است! ثانیاً روایت مستند، هم دارای خطاهای فاحش تاریخی است و هم در بخش‌هایی دارای تناقض‌هایی در روایت. در واقع سازندگان این مستند برای پاسخ دادن به برخی روایت‌های تاریخی موجود، مجبور شده‌اند به مباحثی ورود کنند که لزوماً نتوانسته‌اند از آن مباحث سربلند هم بیرون بیایند! و به همین دلیل سعی کرده‌اند خالی بودن دستشان در استدلال را، با حرکتی انفعالی در اسم بردن و حمله کردن به مستند دیگری جبران کنند. اما از همه این‌ها جالب‌تر برای من این بود که برخی از افراد نزدیک به بیت آیت‌الله منتظری حتی این روایت مستندسازان نزدیک به خودشان را هم تحمل نکرده‌ و به آن‌ها هم‌ حمله کرده‌اند! ظاهراً به خاطر چند تفاوت در روایت که در کارشان بوده. این اتفاق عبرت‌آموزی است؛ یعنی ما با یک جریان مواجهیم که فقط از تعریف و تمجید خوشش می‌آید؛ و حتی اندکی تفاوت روایت در مستند یک‌طرفه نزدیکان خود را هم تحمل نمی‌کنند! پس چه توقع بی‌جایی است که انتظار داشته باشیم روایت سایر مستندسازان را بپذیرند!»

صدری نیا در حالی از «حسینعلی 2» نقد می‌کند که به مستند قائم‌مقام نیز انتقادات بسیاری واردشده است. به‌طور مثال عمادالدین باقی از چهره‌های سیاسی مستند قائم‌مقام به انتقاد پرداخت و در همان زمان گفت: «اگر به‌مقتضای جوانی از صراحت رنجیده نشوند، خود مستند قائم‌مقام حدود ۵۰ مورد «خلاف واقع»، «دروغ»، «تحریف»، «خطا» و «کتمان عمدی حقیقت» داشته، آنگاه درباره‌اش چه باید گفت؟ اگر این دوستان تحملش را دارند و امنیت را ... تضمین می‌کنند و متوسل به قوای دیگر نمی‌شوند اعلام کنند تا این موارد را برملا کنم»؛ اما در واکنش به عمادالدین باقی کانال مستند «قائم‌مقام» با انتشار یادداشتی از برخی گفته‌های او انتقاد و ادعا کرد: «رویه‌ی جریان آیت‌الله منتظری رویه دروغ و نادرست خواندن همه‌ روایت‌های تاریخی جز روایت افراد همسو با خود است.»

حالا همان اتفاقات به شیوه‌ای برعکس درباره مستند جدید رخ‌داده است. مهدی دزفولی نویسنده و مستندساز نزدیک به جریان انقلابی در مطلبی درباره این مستند حسینعلی2گفته: «نکته بعدی روایت کاملاً یک‌طرفه مستند است که از نزدیکان آیت‌الله منتظری استفاده‌شده و حتی یک مخالف و منتقد هم در کار نیست! همه‌چیز کاملاً یک‌سویه آمده است که عیار سازندگان این اثر را مشخص می‌کند. همه این‌ها قابل‌فهم است. نزدیکان آن مرحوم احساس خطر کرده‌اند که در تاریخ محکوم شوند و دست به روایت خودی زده‌اند که اتفاقاً مساله ای مبارک است تا تمامی حرف‌ها گفته شود و عیارها مشخص شود؛ اما یک توصیه به بیت مرحوم منتظری و سازندگان این اثر. در روایت‌های خود به منابع وفادار باشید، در مقام راستی آزمایی قرار بگیرید و‌ یک‌سویه روایتگر نباشید. همان‌طور که ما در مستند از روایت‌های خود مرحوم منتظری و آقای علی‌اصغر کیمیایی و … هم استفاده کردیم و هر دو طرف روایت در مستند گفته شد. امیدوارم عرصه روایت تاریخ انقلاب اسلامی گشوده‌تر‌ شود و همه طرف‌ها روایت‌های خود را بگویند تا سیه روی شود هر که در او‌ غش باشد.»

هویت مخفی سازندگان «حسینعلی ۲»

اما یکی از نکاتی که موردتوجه بسیاری قرارگرفته هویت مخفی سازندگان مستند «حسینعلی2» است. سایت انصاف نیوز در یادداشتی درباره‌ی حاشیه‌ها و انتقادات اخیر به مستند «حسینعلی ۲» نوشته: «اگر بخواهیم بر مبنای تئوری توطئه به‌پیش برویم می‌توانیم صحنه‌گردانان «حسینعلی۲» را عقلایی در نهادهای امنیتی بدانیم که این بار به‌جای حمله‌ی مستقیم به مرحوم منتظری حرفه‌ای‌تر به میدان آمده‌اند و روایت رسمی مورد تایید نظام از آنچه «قائم‌مقام رهبری» کرد و بر او گذشت را با بیانی متفاوت و به‌دوراز تخریب و تهمت و توهین به خورد مخاطبِ تشنه می‌دهند و حتی مستندسازان نزدیک به خود را هم برای باورپذیرتر شدن این طراحی در جبهه‌ مقابل و معترض به آن قرار داده‌اند. نهادهای امنیتی و این میزان عقلانیت؟ شاید! اما شاید پاسخ «چرا سازندگان «حسینعلی۲» ناشناس‌اند؟» نیازی به این‌همه پیچیده‌بینی و غرق شدن در توهم توطئه هم نداشته باشد. کافی ا‌ست برخوردی که با سازندگان شناخته‌شده‌ «حسینعلی» و اصولاً نوع مواجهه‌ای را که با «دیگری»های سیاسی، حوزوی، فرهنگی، اجتماعی و… شده و می‌شود به خاطر بیاوریم تا به این نتیجه برسیم که شاید اگر ما هم سازنده‌ مستندی بودیم که مغضوبان نظام سیاسی مستقر نقش‌آفرینان اصلی آن بودند و مواجهه‌ای متفاوت (حداقل در سطح شکل و ظاهر) با تاریخ انقلاب دارد ترجیح می‌دادیم ناشناس بمانیم! فارغ از متن و حاشیه‌ «حسینعلی۲»، رنجِ عظیم همین است؛ ایرانی که اصلی‌ترین شعار مردم و وعده‌ رهبران انقلابی‌اش آزادی بود روزهایی را به نظاره نشسته است که اندکی متفاوت سخن گفتن هزینه دارد و تاجزاده‌ها که پرچم‌داران گفت‌وگویند به‌جای آنکه طرف مشورت تصمیم‌گیران باشند، مشغول نگارش لایحه‌ دفاعیه هستند!»
واکنش «حسینعلی2»
همین انتقادات باعث شده که سازندگان مستند «حسینعلی۲» با انتشار یادداشتی در صفحه‌ اینستاگرام این مستند که با عنوان «حمله مستندسازان حکومتی علیه مستند حسینعلی۲ با کلیدواژه مستند یک‌طرفه!» منتشرشده به برخی انتقادات که در مورد این مستند مطرح‌شده واکنش نشان دهند.

در متنی که آنان منتشر کرده‌اند آمده است: «اخیراً تعدادی از مستندسازان حکومتی که تاریخ را همواره آن‌طور که مطلوبشان است روایت می‌کنند، نه آن‌گونه که در واقعیت اتفاق افتاده، به مستند حسینعلی حمله کرده‌اند و نوشته‌اند این مستند یک‌طرفه است و سراغ مخالفین آیت‌الله منتظری نرفته است! اولاً در مستند حسینعلی۲ با طیف گسترده‌ای از چهره‌های شاخص از بین شاگردان و نزدیکان و اعضای دفتر آیت‌الله تا چهره‌های اصلاح‌طلب و تا افرادی از جناح چپ که در مقاطع مختلف منتقد آیت‌الله بوده‌اند و همچنین چهره‌های مستقل در داخل و خارج از کشور، مصاحبه شده است تا روایت‌های مختلف آنان در این مستند منتشر شود و روایتی یک‌طرفه ارائه نشود؛ و تا اینجا نیز در هیچ‌کدام از مسائل مهم صرفاً روایت یک‌طرف ارائه نشده است. ثانیاً ظاهراً این مستندسازان شرایط خود را در نظر گرفته‌اند که در ناز و نعمت و در بهترین شرایط و با بیشترین حمایت‌های مادی و معنوی مستند خود را ساخته‌اند؛ و نه‌تنها در مسیر ساخت مستندشان تحت‌فشار نبوده‌اند بلکه درهای آرشیو به روی‌شان باز بوده و روایتشان از صداوسیمای میلی بارها و بارها پخش شده است! اما آیا ما هم می‌توانستیم برای مصاحبه سراغ افرادی همچون ری‌شهری و محسنی اژه‌ای و فلاحیان برویم؟! ظاهراً یادشان نیست که یک‌بار با عوامل و آرشیو چنین مستندی چه کردند! و ظاهراً نمی‌دانند این روزها و هفته‌ها بر ما چه می‌گذرد! ثالثاً آن‌ها ممکن است در مستندشان از تصاویر مخالفان هم استفاده کرده باشند، اما آیا این استفاده، متوازن و به نفع روایت صحیح تاریخ بوده یا اینکه یک استفاده ابزاری برای بی‌طرف نشان دادن مستندشان بوده؟! اینکه از چند جمله مخالفان استفاده کنیم اما باز هم هر چه خودمان خواستیم را بگوییم و بسازیم که مستند را دوطرفه نمی‌کند!»