اربعین؛ آغشته به جنگ قدرت

محبوبه ولی

حاکمیت شیعی جمهوری اسلامی ایران تا اینجای کار در مواجهه با مقتدی صدر در عراق مسلک رواداری و آبروداری در پیش گرفته است. گرچه گاهی نماینده اصولگرایی از تریبونی او را «شیخ فتنه‌گر» بنامد و گاهی هم از دست رسانه‌ای در برود و صدر را بازیچه غرب بخواند؛ اما با همه آتشی که صدر تا امروز علیه جمهوری اسلامی در عراق به راه انداخته، جمهوری اسلامی ایران در موضع‌گیری‌های رسمی خود نه بر او تاخته‌ و نه او را از خود رانده‌؛ مبادا که با این تاختن و راندن او را به دامان آمریکا بیندازد.

ایران حتی سعی می‌کند بر شعارهای ضدایرانی که از سوی صدری‌ها به آسمان عراق بلند می‌شود، چشم و گوش ببندد و چه بسیار که آنها را انکار کرده است؛ کار صدر اما به جایی رسیده که دیگر امکان انکار زاویه تند و تیزی که او با ایران دارد، نیست. بر خلاف جمهوری اسلامی ایران، در آن سوی مرز به نظر می‌رسد که مقتدی صدر به کلی دست از دوستی با ایران شسته است.

بزرگترین گردهمایی شیعی در عراق، اما با محوریت ایران

هفته گذشته در پی اعلام انصراف آیت‌الله کاظم حائری از مرجعیت شیعیان به دلیل کهولت سن و ضعف جسمانی، مقتدی صدر تنها با یک پیام توئیتری اعلام کرد که برای همیشه از سیاست کنار می‌رود.

همین یک پیام کافی بود تا عراق را که هفته‌ها ملتهب و متشنج بود، به آشوب بکشاند. حامیان جریان صدر به کاخ ریاست جمهوری در بغداد و شماری دیگر از نهادها یورش بردند. در پی آن در عراق مقررات منع آمد و شد برقرار و مرزها بسته شد. پیام مقتدی صدر و به دنبال آن بسته شدن مرزها در حالی بود که ایران مهیای برگزاری بزرگترین گردهمایی شیعیان در مسیر کربلا بود.

با این توصیف باید گفت که صدر نه صرفا در قدرت سیاسی بلکه در تثبیت مرجعیت خود نیز با ایران چالش بزرگی دارد؛ به ویژه که در کشورهایی چون ایران و عراق این دو، یعنی سیاست و مرجعیت از یکدیگر جدا نیستند

پیاده‌روی به سوی کربلا به یاد اربعین شهدای واقعه کربلا گرچه قدمتی طولانی در تاریخ دارد و بنا به شواهد تاریخی به دوران آل بویه بازمی‌گردد، اما حزب بعث در دوران صدام برای سال‌ها آن را محدود و ممنوع کرد و آنچه این سال‌ها تحت این عنوان برگزار می‌شود به نوعی ابتکار جمهوری اسلامی بعد از سقوط صدام است که به تعبیر بسیاری گرچه علی‌الظاهر یک آیین مذهبی است، اما در بطن خود یک حرکت سیاسی با پیام نفوذ ایران در عراق است.

حال پیام پرتنش مقتدی صدر در آستانه این آیین و بسته شدن مرزها، به زعم بسیاری از تحلیلگران اقدامی علیه ایران و راهپیمایی نمادینش در کربلا بود تا جایی که بسیاری تحلیل کردند که صدر در پی توقف اربعین است. پس از پیام کناره‌گیری از سیاست با بلوایی که در عراق بلند شد، صدر دریافت که سنگ بزرگی را برداشته است؛ از این رو اندکی بعد عذرخواهی کرد، حامیانش را به آرامش خواند و با بازگشت آرامش مرزها نیز باز شدند.

اکنون ایران مشغول آماده‌سازی موکب‌های بسیار در مسیر پیاده‌روی اربعین است، مرزها باز هستند و کم کم سیل زائرانی که بخش بزرگی از آن را شمار میلیونی ایرانیان تشکیل می‌دهند، به سوی کربلا گسیل خواهند شد. از سوی دیگر در پی همه‌گیری کرونا، دو سال است که این مراسم مانند گذشته برگزار نشده و اکنون پس از دو سال جمهوری اسلامی می‌کوشد آن شکوه پیش از کرونا را به پیاده‌روی اربعین بازگرداند.

قطع دست حشدالشعبی از مداخله امنیتی در اربعین

پیام شنبه‌شب مقتدی صدر درباره پیاده‌روی اربعین اما نشان داد که سایه صدر و مناقشات جاری در عراق کماکان بر سر گردهمایی بزرگ شیعی با محوریت ایران سنگینی می‌کند؛ پیامی که هشدارآمیز بود!

او با انتشار چند توئیت در صفحه توئیتری خود ضمن تاکید بر قوانین و مقررات عراق و وجود چهار مکان مقدس در این کشور، تصریح کرد: «از همه می‌خواهیم که به قوانین عراق پایبند باشند و مخصوصا برادران ایرانی؛ زیرا بیشترین تعداد را دارند.»

در بخش دیگری از این پیام، مقتدی صدر گفته است: «همه عراقی‌ها باید خویشتنداری کنند و از برخورد، دوری کنند. باید با نیروهای امنیتی، همکاری کنند و شعارهای حزبی ندهند تا سلامت زائران، میهمانان و اماکن مقدس حفظ شود.»

اشاره صریح‌تر او آن جایی است که از مقامات محلی کربلا خواسته تا ماموریت تامین امنیت مراسم اربعین را به عهده بگیرند و به حشدالشعبی و سرایا السلام اجازه مداخله در تامین امنیت این مراسم را ندهند.

او گرچه نام سرایا السلام، شاخه نظامی جریان صدر را هم در کنار حشدالشعبی آورده اما مقصود اصلی وی همان حشدالشعبی، شاخه نظامی نزدیک به ایران بوده چراکه نقش پررنگ در پیاده‌روی اربعین را حشدالشعبی دارد. همین سه روز پیش بود که «مهدی صالح عبدالواحد»، فرمانده عملیات حشدالشعبی در بصره اعلام کرد ۲۰ هزار نیروی حشدالشعبی در این استان کار تامین امنیت زائران اربعین در مسیر کربلا را برعهده دارند. دیروز نیز سازمان الحشدالشعبی عراق در بیانیه‌ای از آغاز عملیات امنیتی در جنوب سامرا به منظور حفظ امنیت زائران اربعین حسینی خبر داد.

حال باید دید که تنش حاصل از حضور این نیروها و پیام مقتدی صدر چگونه در طول پیاده‌روی‌ها مدیریت خواهد شد. اما آنچه واضح است سیگنال‌های هشداری است که مقتدی صدر هر روز بیش از پیش به ایران می‌فرستد.

پیام شنبه‌شب مقتدی صدر درباره پیاده‌روی اربعین نشان داد که سایه صدر و مناقشات جاری در عراق کماکان بر سر گردهمایی بزرگ شیعی با محوریت ایران سنگینی می‌کند؛ پیامی که هشدارآمیز بود!

چالش صدر با ایران بر سر قدرت و مرجعیت

هفته گذشته وقتی صدر پس از انصراف آیت‌الله کاظم حائری از مرجعیت، از سیاست کناره‌گیری کرد و بعد هم عذرخواهی و هوادارانش را دعوت به آرامش کرد، رویترز نوشت که 20 مقام دولتی عراق آیت‌الله سیستانی را دلیل پایان ناآرامی‌ها دانستند و گفتند که مقتدی صدر از ترس بیانیه او، شخصا جلوی هوادارانش را گرفت.

آیت‌الله سیستانی، بانفوذترین و سرشناس‌ترین مرجع شیعه در عراق 92 سال دارد. پس از او چه کسی مرجعیت شیعه در عراق را عهده‌دار خواهد شد؟ محمدصادق صدر، پدر مقتدی صدر، از مراجع تقلید شیعه در عراق پیش از کشته شدن به دست صدام، مقلدین خود را به پیروی از کاظم حائری فراخواند.

بنابراین حائری یکی از چهره‌هایی بود که می‌توانست جای آیت‌الله سیستانی بنشیند اما او هفته گذشته در اعلام انصراف خود از مرجعیت، پیامی صادر کرد که باز نیز پای ایران را به مناقشات عراق باز کرد. وی در عین حال که شیعیان را از پیروی از مقتدی صدر بر حذر داشت، در اقدامی بی‌سابقه تاکید کرد: «بر همه مومنان لازم است که از ولی فقیه، رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای (دام ظله) اطاعت کنند.»

پس از این پیام، صدر ضمن حداحافظی از صحنه سیاست، نوشت: «بسیاری از جمله آقای حائری (دام ظله) گمان می‌کنند که این رهبری به لطف یا به دستور آنها به دست آمده است؛ نه، این در اول به لطف پروردگارم و از فیض پدرم (قدس سره) است که از عراق و مردم آن دست نکشید.»

با این توصیف باید گفت که صدر نه صرفا در قدرت سیاسی بلکه در تثبیت مرجعیت خود نیز با ایران چالش بزرگی دارد؛ به ویژه که در کشورهایی چون ایران و عراق این دو، یعنی سیاست و مرجعیت از یکدیگر جدا نیستند. از این رو هر سوژه مرتبط با ایران نیز درگیر این چالش خواهد شد؛ حتی اگر آن سوژه یک آیین مذهبی - سیاسی باشد!