روز نو :برجام، دلار را کنترل می‌کند یا بانک مرکزی که زیر سایه دولت کار می‌کند؟ پاسخ این سؤال را همه می‌دانند، جز خود دولتی‌ها؛ بالا و پایین شدن بهای هر قطعه اسکناس آمریکایی در پی مذاکرات بین‌المللی دیگر بر کسی پوشیده نیست. کافی است یک هفته اخبار چهارراه استانبول را به‌طور منسجم پیگیری کنید تا به این نتیجه برسید که هرگونه صحبت درباره برجام بازار ارزهای بین‌المللی را مثل زلزله‌ چند ریشتری می‌لرزاند، چه برسد به نتیجه‌ای که از این گفت‌وگوها به بیرون درز می‌کند؛ منفی یا مثبت هم فرقی نمی‌کند، با انتشار خبرهایی درباره قرارگیری در آستانه شکست مذاکرات، دلار خیلی زود چند هزار تومان آن‌هم در عرض چند ساعت بالا می‌رود، وقتی هم خبری نیست یا امیدی به پیروزی برجام است، قیمت هر قطعه از این اسکناس خیلی زود سقوط می‌کند و این ریزش تا اخبار بعدی برجام ادامه دارد و دوباره روز از نو و روزی از نو. به نظر می‌رسد اما کل‌کل دولت و برجام درباره قیمت مهم‌ترین ارزهای بین‌المللی تمامی ندارد. بازی برجام با دلار؛ همان ارزی که سلطه‌اش بر مهم‌ترین بازارهای پایتخت و حتی کالاهای اساسی دیگر بر کسی پوشیده نیست، از مهم‌ترین و تکراری‌ترین ماجراهای این روزگار است، اما از بد ماجرا دولت هیچ‌گاه زیر بار این واقعیت نرفته و همواره تیم اقتصادی خودش را تعیین‌کننده بهای هر قطعه از این اسکناس آمریکایی معرفی می‌کند. در ماه‌های اخیر کم نبوده روزها یا ساعاتی که دلار به دلیل خبرهای رسیده از برجام، تحت تأثیر قرار نگرفته باشد، در این میان هر بار که قیمت ارز به دلیل مسکوت ماندن مذاکرات بین‌المللی یا حتی خبرهای امیدوارکننده مذاکرات، کاهش‌یافته، دولت این ماجرا را به‌حساب خود نوشته، اما چند روز دیگر که بهای دلار به دلیل خبرهای ناخوش برجامی، رکورد زده، دولت چیزی به روی خودش نیاورده است. مصداق این اتفاقات را می‌توان در رفت‌وآمد چند هفته اخیر مذاکره‌کنندگان ارشد کشورمان به‌خوبی فهمید. وقتی، علی باقری مذاکره‌کننده ارشد کشورمان عازم قطر شد تا مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا را کلید بزند قیمت دلار تقریباً دو هزار تومان کاهش یافت، اما دولت ابراهیم رئیسی خیلی زود مدعی شد که توانسته بازار ارز را آرام کند. دو روز بعد هم که باقری با دستان خالی و در سکوت از قطر به روسیه رفت تا سران کاخ کرملین را در جریان مذاکرات قرار دهد قیمت دلار سه هزار تومان رشد کرد. این یعنی ازیک‌طرف دولت ادعا می‌کند که قیمت دلار ربطی به برجام ندارد؛ اما در طرف دیگر همواره تجربه ثابت کرده که مذاکرات با هر تکانی یک لرزه دیگری به قیمت هر قطعه از این ارز وارد می‌کند. از دید سکان‌داران اقتصادی، اتفاقات سیاسی روزهای اخیر هیچ تأثیری بر اقتصاد کشور نداشته؛ چرا که گفته می‌شود قیمت دلار نیما تغییری نکرده؛ این در حالی است که در بازار آزاد قیمت دلار به‌طور واضح تحت تأثیر این هیجانات قرار می‌گیرد. از نگاه مسئولان اما دلار آزاد تحت تأثیر هیجانات کاذب و فعالیت‌های سوداگرانه افزایش مقطعی دارد و اهمیت چندانی ندارد، این در حالی است که تأثیر این افزایش قیمت خیلی زود در سفره‌های اقشار ضعیف خود را نشان می‌دهد. برای پی بردن به تأثیر برجام بر دلار، بد نیست نگاهی به اتفاقات چند هفته اخیر بیندازیم؛ قیمت دلار در هفته گذشته، تحت تأثیر سفر جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی، به تهران و پالس‌های مثبت برجامی ریزش کرد، اما در انتهای همان هفته با انتشار اخباری مبنی بر بی‌سرانجامی مذاکرات دوحه، قیمت این ارز آرایش صعودی به خود گرفت.

بازی برجام و ارز

دلار بر معیشت اقشار مختلف جامعه سلطه می‌کند و برجام بر قیمت دلار؛ این را با نگاهی به هسته مرکزی بازار ارز پایتخت طی روزگاری که برجام در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته، می‌توان بهتر فهمید. تقریباً اواخر دو هفته گذشته بود که زمزمه‌هایی درباره سفر جوزپ بورل؛ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران در بین معامله‌گران چهارراه استانبول، شکل گرفت. وقتی بورل در هفته‌های گذشته، برای شکستن طلسم مذاکرات برجام وارد تهران شد، این سفر از نگاه عده‌ای از معامله‌گران به‌عنوان آخرین تلاش برجامی تلقی شد و امیدها به کاهش قیمت دلار بار دیگر در میان فعالان بازار تقویت شد. این اظهار امیدواری با شنیدن صحبت‌های مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بیشتر تقویت شد؛ «باید توافق را نهایی کنیم و مذاکرات در روزهای آینده ازسرگرفته خواهد شد»، بعدازآن بود که با حضور بورل در تهران و انتشار اخبار قطعی از بازگشت طرف‌های قرارداد هسته‌ای برجام به میز مذاکرات، امیدها به کاهش قیمت دلار از حدود دو هفته پیش در بین معامله گران تقویت شد و دلاری که تا 33هزار تومان هم پیش رفته بود، در کانال‌های قیمتی پایین‎‌تری قرار گرفت و فقط 250تومان از ارزش این ارز کاسته شد، به‌این‌ترتیب بود که در روزهای حضور مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پایتخت، نرخ دلار زیر محدوده حساس قرار گرفت. با چنین خبری بود که فعالان بازار از احتمال عقب‌نشینی قیمت دلار در ادامه هفته سخن می‌گفتند؛ بنابراین فضای احتیاط از همان روزها در بازار شکل گرفت. روند دلار در روزهای بعدازاین ماجراها هم دیدنی بود و خبر از تأثیر سفت‌وسخت مذاکرات برجامی بر بهای هر قطعه از این اسکناس می‌داد. یک روز بعدازاینکه دلار به دلیل زمزمه‌های برجام کاهشی شد، باوجوداینکه تعدادی از معامله‌گران به نرخ تورم خرداد امسال چشم دوخته بودند و می‌گفتند انتظارات همچنان صعودی است، اما اظهارات دیگر بورل و گزارش نورنیوز؛ رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی، بر قدرت معامله‌گران کاهشی دلار افزود. در همان روزها بود که جوزپ بورل اعلام کرد: «بن‌بست مذاکرات برجام را حل کردیم.» و نورنیوز از محل موقت مذاکرات هسته‌ای رونمایی کرد. بعد هم قرار شد مذاکرات دوروزه در یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس یعنی قطر برگزار شود و برای مذاکرات نهایی رهسپار وین شوند و به‌این‌ترتیب دومین ریزش دلار در بازار آزاد خبرساز شد؛ به‌طوری‌که معامله‌گران به دلیل احتمال گشایش در مذاکرات هسته‌ای دست نگه‌داشته و بی‌گدار هم به آب نزدند؛ به عبارتی کمتر معامله‌گری با احتمال گشایش برجام در موقعیت برجام قرار گرفت و حتی نرخ دلار برای دومین روز متوالی ریزش کرد؛ به‌طوری‌که به‌یک‌باره اسکناس آمریکایی در تهران ۴۰۰تومان و در سلیمانیه ۳۰۰تومان پایین آمد. در ادامه هم با گفت‌وگوهای طولانی این سرعت نزولی بیشتر هم شد؛ به‌طوری‌که با گفت‌وگوی طولانی‌مدت شمخانی و بورل سرعت نزولی دلار در سومین روز هفته بیشتر شد.‌ قیمت دلار روز دوشنبه بیشتر از شنبه و یکشنبه ریزش کرد. در نهایت معامله‌گران کاهشی در روز دوشنبه ششم تیرماه توانستند نرخ دلار تهران را تقریباً یک هزارو۲۰۰تومان دیگر پایین بیاورند. البته تحلیلگران ارزی در کنار پالس‌های مثبت برجام در خصوص سفر علی باقری و رابرت مالی به دوحه، معتقد بودند کاهش نرخ دلار در بازارهای همسایه موجب شده تا دلار تهران کاهش را تجربه کند. در روز دوشنبه قیمت دلار در بازار هرات نزدیک به هزار تومان و در سلیمانیه نزدیک به ۷۰۰تومان پایین آمد. روز سه‌شنبه هفتم تیرماه هیات ایرانی به ریاست علی باقری وارد دوحه شد.

قرار بود مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجی‌گری اتحادیه اروپا در روز سه‌شنبه و چهارشنبه (۷و۸تیرماه) در دوحه برگزار شود.‌ روز سه‌شنبه قیمت دلار به‌جای ریزش، اصلاح شد؛ به‌طوری‌که اسکناس آمریکایی در تهران ۶۰۰تومان و در هرات ۴۰۰تومان بالا رفت. به عقیده بسیاری از تحلیلگران ارزی بعد از ریزش قیمت دلار در روز دوشنبه شاخص موردبحث با افزایش قیمت نسبی مواجه شده و به‌اصطلاح اصلاح‌شده بود. به باور این دسته از بازیگران ارزی عموماً اصلاح‌های قیمتی به معنای آغاز روند افزایشی جدید نبود و تنها سبب تعدیل نرخ کاهش‌یافته شده بود. عصر چهارشنبه 8تیرماه نشست دوروزه علی باقری مذاکره‌کننده ارشد ایرانی و انریکه مورا برگزار شد. در روز یادشده اولین سیگنال منفی از سوی خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران منتشر شد. تسنیم تلویحاً به نقل از منابع آگاه اعلام کرد مذاکرات دوحه پایان یافت.‌ این خبرگزاری مدعی شد مذاکرات دوروزه با شکست همراه شده و آمریکا حاضر به تضمین برای انتفاع اقتصادی ایران نشده است. اما پس از انتشار این گزارش ایرنا، متعلق به دولت جمهوری اسلامی ایران در مطلبی متفاوت از ادامه گفت‌وگوها و پیگیری موارد اختلافی بین طرفین خبر داده بود؛ گزارشی که برخلاف مطلب تسنیم چندان نگاه بدبینانه‌ای به روند مذاکرات نداشت. این خبر اگرچه از سوی سخنگوی وزارت خارجه تکذیب شد اما با توییت ناامیدکننده انریکه مورا، ورق در بازار برگشت و نرخ دلار صعودی شد؛ مورا در توییتی نوشت: «دو روز مذاکرات فشرده در دوحه درباره برجام. متأسفانه، هنوز پیشرفتی که تیم اتحادیه اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده این مذاکرات نسبت به آن امیدوار بود، به دست نیامده است.» نرخ دلار روز پنجشنبه؛ نهم تیر هم تحت تأثیر بن‌بست دوحه آرایش صعودی به خود گرفت. بخشی از معامله‌گران احتیاط روزهای گذشته را کنار گذاشتند و در موقعیت خرید دلار قرار گرفتند. این دسته از معامله‌گران معتقد بودند شاه‌کلید جدید هم نتوانست قفل برجام را باز کند. ان‌بی‌سی نیوز اخیراً گزارش داده که دیپلمات‌های اروپایی و مقام‌های سابق آمریکایی گفته‌اند احتمالاً واشنگتن تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال خواهد کرد و در پی اجرای دقیق‌تر تحریم‌های موجود با تمرکز ویژه بر هدف قرار دادن فروش نفت ایران به چین است. در دو روز گذشته هم قیمت دلار نسبت به نرخ روز‌های پایانی هفته گذشته افزایش را تجربه کرد و بالای خط مقاومتی جدید معامله ایستاد. معامله‌گران معتقدند پس از بازگشت تیم مذاکره‌کننده ایرانی از دوحه نرخ دلار با جبران افت قیمت‌های هفته پیش خود به سطوح قیمتی پیش از مذاکرات برگشته است. از نظر عده‌ای از فعالان بازار در شرایط کنونی با شکست مذاکرات هسته‌ای در دوحه، دلیلی برای افت قیمت دلار وجود ندارد و این ارز به‌تدریج حرکت در مسیر افزایشی را ادامه خواهد داد و حتی احتمال رسیدن آن به سمت مرز‌های تاریخی وجود دارد.

بااین‌حال عده‌ای دیگر از معامله‌گران با توجه به ادعای احتمال شروع مجدد مذاکرات می‌گویند باید بااحتیاط در بازار قدم برداشت. خبرگزاری بلومبرگ هم به نقل از دو دیپلمات اروپایی خبر داد که پس از سفر جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا به خاورمیانه در ماه جاری، اروپا به تلاش‌های خود برای احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام و برگزاری دور جدیدی از مذاکرات ادامه خواهد داد. با همه این‌ها آیا دولت باز هم می‌تواند ادعا کند که قیمت دلار را در کنترل دارد؟