پیچیدگی‌های تضمین برجام
روزنو :با خروج آمریکا از برجام، کم‌کم شرکت‌های بین‌المللی که هنوز به‌طور کامل وارد ایران نشده بودند و در حال بررسی شرایط بودند، عقب نشستند. آن هم در شرایطی که اقتصاد آسیب دیده کشورمان بیش از هر زمانی نیازمند سرمایه خارجی بود.
روزنو :مطالبه اصلی تهران درخواست از آمریکا برای تضمین عدم خروج مجدد از برجام است.کاخ سفید تاکنون نتوانسته چنین تضمینی دهد.وزیر خارجه ایران دیروز پیشنهاد داد کنگره بیانیه سیاسی تضمین منتشر کند.شیرزاد کارشناس بین‌الملل اما به آفتاب یزد می‌گوید چنین درخواستی نشدنی است و تهران باید به دنبال روش‌های دیگری برای گرفتن تضمین باشد.چندی پیش رابرت مالی پیشنهاد داده بود با تسهیل حضور کمپانی‌های آمریکایی در ایران می‌توان مانع از خروج دولت جدید آمریکا از برجام شد
مذاکرات احیای برجام این روزها به مهمترین خبر تبدیل شده است. همه با نگرانی منتظرند که نتیجه قطعی از وین اعلام شود. این در حالی است که از یک طرف نماینده روسیه و برخی دیگر از حاضران در مذاکرات امیدوارانه مذاکرات را مثبت ارزیابی می‌کنند و از سوی دیگر طرف آمریکایی با اعلام هشدار نسبت به پایان مهلت تصمیم‌گیری،روند برجام را خوشبینانه اعلام می‌کنند. با این همه تجربه خروج دونالد ترامپ از برجام و عوارض آن بر اقتصاد کشور، مسئولان را بر آن داشته تا به دنبال اخذ ضمانت‌هایی برای تداوم و حفظ توافق نهایی باشند. در همین راستا وزیر خارجه کشورمان روز گذشته در مصاحبه با فایننشال تایمز گفته است:«طرف‌های غربی و کنگره آمریکا می‌توانند در قالب «بیانیه سیاسی» پایبندی خود را به توافق هسته‌ای اعلام کنند.» با این همه باید دید آیا ایران در راستای مذاکرات می‌تواند به تضمین دلخواه دست پیدا کند؟ و آیا کنگره آمریکا زیر بار صدور بیانیه خواهد رفت؟
>ایران چرا به تضمین اصرار دارد؟
ماجرا به سال ۱۳۹۵ بازمی‌گردد؛ زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا شد و در بدو ورودش به کاخ سفید، صراحتا مخالفت خود با برجام را اعلام کرد.ترامپ در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که کشورش به‌صورت رسمی از برجام خارج خواهد شد. پس از اجرای مقدمات لازم برای این اقدام، آمریکا به صورت رسمی از روز ۱۳ آبان ۱۳۹۷، تمامی تحریم‌های پیشین علیه ایران را بازگرداند.
در واقع ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا از توافق هسته‌ای که معاهده‌ای بین‌المللی بوده و با هفته‌ها تلاش دیپلمات‌های کشور‌های طرف برجام به دست آمده بود، به طور یک طرفه خارج شد و اندکی بعد تمامی تحریم‌های لغو شده را بازگرداند. به همین دلیل هم علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان بدعهدی آمریکا را مهمترین عامل تهدید‌کننده دستیابی به توافق می‌داند و معتقد است راستی‌آزمایی و ارائه تضمین بخش لاینفک یک توافق خوب است.
با خروج آمریکا از برجام، کم‌کم شرکت‌های بین‌المللی که هنوز به‌طور کامل وارد ایران نشده بودند و در حال بررسی شرایط بودند، عقب نشستند. آن هم در شرایطی که اقتصاد آسیب دیده کشورمان بیش از هر زمانی نیازمند سرمایه خارجی بود. پس از آن و با روی کار آمدن جو بایدن دوباره روند احیای برجام از سر گرفته شد و حالا به گفته طرفین مذاکرات، توافق نزدیک است. با این همه در تمام طول مذاکرات ایران بر ارائه تضمین توسط آمریکا اصرار داشته تا دیگر تجربه گذشته تکرار نشود. چون در شرایط فعلی اگر برجام هم احیا شود، در صورت تغییر دولت در آمریکا، رئیس جمهور بعدی می‌تواند مانند ترامپ از برجام خارج شود و برای جلوگیری از این موضوع برجام باید به تایید کنگره آمریکا برسد. این در حالی است که سنای ایالات متحده آمریکا که هم‌اکنون در دست مخالفان برجام است، حاضر نیست هیچ توافقی با ایران را تایید کند. از طرف دیگر حتی توافق بایدن با ایران هم هیچ ضمانتی مبنی بر تداوم برجام در آینده نیست.
>مخالفت نمایندگان سنا
این در حالی است که جان بولتون، مشاور امنیت ملی سابق آمریکا گفته است که تضمین می‌دهد هرکسی در سال ۲۰۲۴ از طرف جمهوری‌خواهان رئیس جمهور آمریکا شود، از توافق احتمالی بایدن با ایران خارج خواهد شد. همچنین، ۳۳ تن از اعضای جمهوری‌خواه سنای آمریکا در نامه‌ای به جو بایدن هشدار داده‌اند که اگر دولتش مانع بررسی توافق هسته‌ای با ایران شود، برای بی‌اثر کردن آن تلاش خواهند کرد و در صورت بازگشت جمهوری‌خواهان به قدرت، درصدد لغو آن برخواهند آمد.به‌جز سناتورهای جمهوری‌خواه برخی دیگر از سناتورهای دموکرات مانند باب منندز نیز در شمار کسانی هستند که مخالفت خود با احیای برجام به شکل پیشین را ابراز کرده‌اند.همین سخنان و اظهارنظرهای مشابه نگرانیها را افزایش می‌دهد.
>راه حل‌های احتمالی
گفته می‌شود رابرت مالی، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران در گفتگوهای غیررسمی به مذاکره‌کنندگان ایرانی گفته است که از اقتصاد به‌عنوان ضمانت حفظ آمریکا در برجام استفاده کنند. او گفته که به‌جای اینکه بایدن را تحت فشار قرار دهید که تاییدیه کنگره را بگیرد، سرمایه‌گذاران آمریکایی را وارد ایران کنید تا هر زمان رئیس‌جمهوری قصد خروج از برجام را داشت، آنها برای حفظ سرمایه خود به‌جای شما لابی کنند. درواقع شرکت‌های خصوصی آمریکایی در راستای منافع خود، تلاش می‌کنند تا جلوی خروج رئیس جمهور ایالات متحده از برجام را بگیرند. اما ایران همچنان به دنبال کسب تایید کنگره آمریکا به عنوان تضمین برای جلوگیری از خروج آمریکا از برجام است.
>کنگره آمریکا درباره پایبندی به برجام «بیانیه سیاسی» صادر کند
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان روز گذشته در مصاحبه اختصاصی با نشریه انگلیسی فایننشال تایمز گفته است که واشنگتن نتوانست به درخواست ایران برای تضمین اینکه هیچ طرفی قادر به خروج از توافق نباشد، پاسخ درستی بدهد. امیرعبداللهیان در این خصوص گفت به تیم مذاکره‌کننده ایرانی گفته است که به طرف‌های غربی پیشنهاد دهند که پارلمان‌ها یا روسای آنها از جمله کنگره آمریکامی‌توانند در قالب «بیانیه‌ای سیاسی» پایبندی خود به توافق و بازگشت به اجرای برجام را اعلام کنند. او گفت که اصولاً افکار عمومی در ایران به دلیل خروج آمریکایی‌ها از برجام نمی‌توانند سخنان یک رئیس دولت را به عنوان تضمین بپذیرند، چه رسد به آمریکا.
>تعهدات ایران به اندازه یک فرمول ریاضی روشن است
وزیر امور خارجه کشورمان افزود که کاملاً واضح است که ایران قرار است چه کاری انجام دهد و چگونه اقدامات هسته‌ای از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی [ناظر هسته‌ای سازمان ملل] راستی آزمایی خواهد شد؛ بنابراین طرف مقابل نمی‌تواند نگرانی داشته باشد. اما ما در درجه اول نگران ضمانت‌های آمریکا هستیم.
امیرعبداللهیان با ابراز ناامیدی از موضع واشنگتن در حالی که هفته‌ها مذاکره در خطر توقف قرار دارد، گفت: ما در این برهه از زمان با مشکلاتی مواجه هستیم زیرا طرف مقابل فاقد ابتکار عمل جدی است. این در حالی است که دیپلمات‌ها و تحلیلگران غربی می‌گویند مذاکرات در هفته‌های اخیر نسبت به گذشته سازنده‌تر بوده است. یک مقام ارشد آمریکایی ماه گذشته گفت که مذاکرات در ماه ژانویه جزو «فشرده‌ترین» مذاکرات بود. با این حال بنا به گفته مقامات کشورمان، طرف‌های غربی در حال بازی با زمان هستند و جدیتی از خود نشان نمی‌دهند. اما در صورت نشان دادن جدیت و اراده، حصول توافق در کوتاه مدت ممکن خواهد بود.
>تحریم به بهانه برنامه موشکی ایران قابل قبول نیست
به گفته وزیر خارجه کشورمان، ایران خواستار «لغو کامل» تحریم‌هاست در حالی که دولت بایدن تنها می‌خواهد تحریم‌های اقتصادی زمان ترامپ را حذف کند. او گفت: «این تمام چیزی نیست که ما به دنبال آن هستیم. تحریم‌های یکجانبه و ناعادلانه ترامپ علیه اشخاص حقیقی و حقوقی در ایران به اتهام برنامه موشکی ایران، مسائل منطقه‌ای یا حقوق بشری قابل قبول نیست. این نیزیکی از چالش‌هایی است که روی میز مذاکره در وین باقی مانده است.» لازم به ذکر است ترامپ در زمان تصدی خود، ده‌ها مقام ارشد ایرانی و بنیاد‌های مذهبی در کشورمان را تحریم کرد. توسعه برنامه موشکی ایران و اتهامات حقوق بشری از جمله مهمترین بهانه‌هایی است که از سوی آمریکا برای اعمال تحریم‌ها عنوان شده است.
>آمریکایی‌ها خواهان گفتگوی مستقیم با ایران هستند
امیرعبداللهیان گفت: مقامات آمریکایی «پیام‌های زیادی» برای گفتگوهای مستقیم با ایران ارسال کرده‌اند، اما هیچ اقدامی از خود نشان نداده‌اند. آخرین پاسخ ما به آمریکایی‌ها و واسطه‌های آنها این بود که اگر چشم انداز روشن و امیدوارکننده‌ای برای دستیابی به یک توافق خوب با تضمین‌های پایدار پیش روی خود نداشته باشیم، آمادگی ورود به روند گفتگوهای مستقیم با آمریکا را نداریم. وزیر خارجه ایران در خصوص پاسخ ایران به آمریکا گفت: «تهران به آمریکا گفته است اگر نیت واشنگتن واقعی است، قبل از انجام هرگونه گفتگو و تماس مستقیم باید گام‌های عملی و ملموسی در صحنه بردارید. این امر می‌تواند شامل آزاد کردن میلیارد‌ها دلار از اموال بلوکه شده نفتی ایران باشد که به دلیل تحریم‌های ترامپ یا دستور اجرایی رئیس جمهور در بانک‌های مرکزی خارجی مسدود شده اند.»
>از توافق خوب استقبال می‌کنیم
در نهایت امیرعبداللهیان نسبت به روند مذاکرات ابراز خوش‌بینی کرد و گفت: «به طور کلی ما خوشبین هستیم. ما از یک توافق خوب در کوتاه‌ترین زمان استقبال می‌کنیم، اما این توافق باید از حقوق مردم ایران حمایت کند.» به طور کلی مقامات کشورمان معتقدند در صورتی که آمریکا حاضر باشد توقعات غیرواقعی خود را کنار گذاشته و تحریم‌ها را لغو کند، دستیابی به توافق امری ممکن است. تحریم‌های آمریکا در سال‌های اخیر با هدف کاستن از سرعت رشد توان هسته‌ای و تحریم صادرات نفت ایران صورت گرفته و بیشترین مقدار آن در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ اعمال شده است.
>دور از واقعیت است اما باید دید آیا کنگره آمریکا زیر بار صدور بیانیه می‌رود؟
احمد شیرزاد، کارشناس روابط بین‌الملل در این رابطه به آفتاب یزد گفت:« من خیلی بعید می‌دانم این موضوع را؛ البته سیستم قانونگذاری آمریکا خیلی پیچیده است و به همین دلیل خیلی راحت نمی‌توان روی آن حساب کرد و برنامه ریزی سیاسی انجام داد.» وی تصریح کرد:« مقامات سیاسی که از یک کشور برای مذاکره معرفی می‌شوند معمولا یکدیگر را محک می‌زنند و بعد به این نتیجه می‌رسند که چه خواسته‌ای را چطور مطرح کنند اما محاسبات پارلمان‌ها بسیار سخت است. معمولا در همه جای دنیا پارلمان‌ها تابع فضاهای هیجانی و
لابی گری‌های بیرونی هستند. در پارلمان کنگره آمریکا هم دست لابی گران متعددی باز است که متاسفانه هیچکدام با ما سر خوشی ندارند. خیلی وقت‌ها هم برای اینکه خودشان را به رای دهندگان آمریکایی ثابت کنند بیشتر سعی می‌کنند که علیه ما صحبت کنند بنابراین من شخصا خیلی به این فرآیند خوش بین نیستم.» این فعال سیاسی افزود:« من نمی‌خواهم مسیری که وزیر امور خارجه مطرح کرده‌اند را نقد کنم. این موضوع از طرفی نوعی اعتماد به نفس هیئت ایرانی را نشان می‌دهد و از این نظر می‌تواند مثبت باشد اما از سوی دیگر مشروط کردن مذاکرات به صدور بیانیه کار را با دشواری مواجه می‌کند. البته مشخص نیست که صدور بیانیه سیاسی می‌تواند تضمین‌کننده برجام باشد یا خیر. اگر ما بخواهیم سطح توقعمان را در حد یک بیانیه سیاسی که بعد هم به راحتی می‌توان زد زیر آن پایین بیاوریم مشخص نیست تا چه اندازه کارساز و مفید باشد. شاید نظرها بر این است که به نحوی تابوی مذاکرات با ایران را در کنگره بشکنند.»
شیرزاد تاکید کرد:« این امکان همیشه وجود دارد که ما به یک توافق دست پیدا کنیم و بعد با مشکلاتی در کنگره آمریکا مواجه شویم و یا با تغییر دولت در آمریکا با مشکل مواجه شویم و به نظر می‌رسد ما باید با این واقعیت کنار بیاییم و سعی کنیم طوری برنامه ریزی کنیم که در صورت حصول توافق بتوانیم مسیر تحولات بعدی را چنان جلو ببریم که خروج از توافق‌ها برای طرف مقابل هزینه بالایی داشته باشد. از راه‌های مختلف هم می‌توان این کار را انجام داد. به هر حال من فکر می‌کنم اگر بتوانیم یک دوره تنفسی ایجاد کنیم و جامعه را به خوبی مدیریت کنیم و همچنین از زیر چنبره مشکلات اقتصادی بیرون بیائیم برای دیگران هم زدن زیر مذاکرات خیلی راحت نخواهد بود.»
شیرزاد افزود:« چیزی که تضمین است تا برجام به هم نریزد مدیریت خوب جامعه در داخل خواهد بود. ما اگر بتوانیم به یک توافق آبرومند دست پیدا کنیم تضمین آن این است که بتوانیم از فرصت‌ها بهترین استفاده را ببریم، جایگاه خودمان را در عرصه روابط بین‌الملل بهتر کنیم و مسئله FATF و مبادلات بانکی را به یک سامان برسانیم. این که ما در این نقطه بخواهیم از کنگره آمریکا تضمین بگیریم، درست است که یک خواسته منطقی و معقول است اما نمی‌توان حصول توافق را منوط به تحقق چنین شرطی دانست چون این کار دور از واقعیت است.»
